Er is geen panacee in een situatie waarin zeven plagen op de Europese Unie zijn neergedaald: de bankencrisis, de bijna-deconfiture van de Griekse overheid, de Oekraïne-crisis, de burgeroorlog in Syrië, de vluchtelingencrisis, de gevolgen van de klimaatverandering, en de dreiging van een Brexit. Het Bijbelse verhaal van de zeven plagen die de farao troffen, was geen voorloper van de dreigingsbeelden van de NCTV, maar een aansporing tot bezinning die ruimte maakte voor het inslaan van nieuwe wegen. Om dat te doen hoeft het Nederlandse voorzitterschap van de Europese Unie echt geen mozaïsch kaliber aan te nemen, hoeveel er ook te leren valt van Moses als politiek leider. Kennis en inzicht in de geschiedenis tot hieraan toe zijn daarvoor wel nuttig, evenals een analyse die zich weet los te maken van stereotype framing. De door het kabinet aan beide Kamers der Staten-Generaal voorgelegde beleidsnota over het voorzitterschap wil de Unie vooral op ‘koers’ houden en bijdragen aan groei van werkgelegenheid door duurzame groei, voortgang maken met de lopende ‘dossiers’ en bruggen bouwen, maar verkent geen nieuwe routes.

Nederland is het komende half jaar voorzitter van de Raad van de Europese Unie. Bijna twaalf jaar na het vorige voorzitterschap van Nederland is de binnenlandse stemming met betrekking tot Europa veranderd, zo niet verzuurd. De elites van politiek en media in het land betonen zich zo betrouwbare vertolkers van het volkssentiment. Dat kan een van de redenen zijn dat de Nederlandse regering heeft gekozen voor een behoedzame opstelling in de publieke communicatie over de Europese verantwoordelijkheid die zij op zich gaat nemen. Er zijn echter ook andere redenen om de verwachtingen ten aanzien van het voorzitterschap te matigen, en die vormen de focus van deze bijdrage. Zij hebben te maken met cruciale veranderingen in het institutionele landschap van de Europese Unie sinds de inwerkingtreding van het Verdrag van Lissabon eind 2009: het voorzitterschap van de Raad is minder belangrijk geworden dan het was.

Dit is een tijd met ongekende uitdagingen op het gebied van justitie en binnenlandse zaken, op de korte en op de langere termijn. Dat vraagt om adequaat reageren op actuele ontwikkelingen en incidenten en tegelijkertijd de blik gericht houden op de langere termijn belangen van de Europese Unie, waaraan het Nederlandse voorzitterschap een half jaar dienstbaar mag zijn. Hoe gaat Nederland die rol invullen?

De deuren van de Europese Unie blijven potdicht voor kandidaat-lidstaten die zich niet houden aan de gedeelde waarden waarop de Unie is gebouwd. Landen die journalisten de mond snoeren, geen gelijke rechten voor de LHBTI-gemeenschap of onafhankelijke rechtspraak kennen, mogen niet bij de club. Maar de EU is helemaal niet zo strikt als het om landen gaat die reeds lid zijn van de EU. De EU heeft een beperkt aantal instrumenten om lidstaten bij te sturen als zij de gedeelde waarden schenden. Waarden verankerd in de EUVerdragen en het EU-Handvest van de Grondrechten, waar zij zich bij toetreding aan hebben gecommitteerd. Incidenten in de afgelopen jaren tonen aan dat de politieke wil en kracht om lidstaten op de vingers te tikken ontbreekt. Grondrechten worden stelselmatig geschonden, de rechtsstaat uitgehold. Het is geen toeval dat de waarden van de EU in artikel 2 van het Verdrag van de Europese Unie zijn opgetekend, vóór alle andere doelstellingen van de EU. Europese waarden krijgen de hoogste prioriteit op papier. Laten we ervoor zorgen dat dit ook in de praktijk gebeurt.

 

Bekijk dit nummer in Navigator of bestel hier een los nummer ( 9,54).