De invoering van een nabijheidsrechter verdient serieuze overweging. Dat is de conclusie van een onderzoek dat door het Montaigne Centrum voor Rechtsstaat en Rechtspleging van de Universiteit Utrecht in samenwerking met de KU Leuven is verricht in opdracht van het Wetenschappelijk Onderzoek- en Documentatiecentrum (WODC). In een motie had de Tweede Kamer verzocht om een dergelijk onderzoek. Het rapport Naar een nabijheidsrechter? is op 9 september aangeboden aan de Tweede Kamer.
Dichter bij de burger
Het onderzoek heeft het functioneren van de vrederechter, zoals deze in België en Frankrijk vorm heeft gekregen en de experimenten met laagdrempelige en toegankelijke rechtspraak die de laatste jaren in Nederland hebben plaatsgevonden in kaart gebracht. Het is wenselijk dat het Nederlandse rechtsbestel wordt aangevuld met een rechter die dichter bij de burger staat, zowel in optreden als in geografische afstand (een ‘nabijheidsrechter’). Daarvoor is volgens de onderzoekers geen grootschalige wettelijke ingreep nodig, maar moet de bestaande kantonrechter deze rol op zich nemen. Wel zouden er meer kantonlocaties moeten komen en wordt aanbevolen een voor partijen (vrijwel) kosteloze verzoeningsprocedure in te voeren, waarin de rechter niet op basis van schriftelijke stukken, maar door middel van een informeel gesprek bemiddelt om een geschil tussen partijen te beëindigen.
Kantonrechter als vertrekpunt
De onderzoekers prof. mr. Eddy Bauw (UU), prof. dr. Stefaan Voet (KU Leuven), mr. dr. Emanuel van Dongen (UU), Jim van Mourik LL.B (UU) en dr. mr. Marc Simon Thomas (UU) concluderen in het rapport dat een groep rechtzoekenden door gebrek aan zelfredzaamheid, in combinatie met de bestaande drempels voor toegang tot de rechter, in het huidige rechtspraakaanbod niet of onvoldoende aan bod komt. Hoewel de kantonrechter een verre nazaat is van de vrederechter, die wel voorzag in deze behoefte, is in de loop van de tijd door organisatorische veranderingen de aanpak van zaken in de praktijk steeds verder uiteen gaan lopen. In het rapport wordt geen kopie van de ‘vrederechter’ naar Belgisch model in Nederland bepleit, maar wordt gekozen voor een scenario dat nauwer aansluit bij de huidige Nederlandse realiteit. In dat scenario wordt de bestaande kantonrechter als vertrekpunt genomen en diens aanpak en praktijk worden in een aantal stappen bijgesteld in de richting van de uit de Belgische vrederechter afgeleide beoogde wenselijke situatie. Daarnaast wordt de invoering van een verzoeningsprocedure bij de kantonrechter bepleit.