Geadopteerden die hun oorspronkelijke identiteit willen achterhalen zijn genoodzaakt zich tot een programma als Spoorloos te wenden. Zij kunnen nergens anders terecht. Er zouden wettelijke bepalingen moeten komen die toegang regelen tot het recht op identiteit van geadopteerden.
Vier gedupeerden van het tv-programma Spoorloos willen een schadevergoeding van KRO-NCRV omdat de redactie hun valse informatie verstrekte over hun oorspronkelijke identiteit. In totaal hebben vanaf eind jaren zestig meer dan 40.000 mensen van uit ongeveer tachtig verschillende landen hun oorspronkelijke identiteit door interlandelijke adoptie naar Nederland verloren.1
Sinds 1990 richt Spoorloos zich tot die geadopteerden. De redactie stelt hen een ‘match’ met hun oorspronkelijk familie in het vooruitzicht, om zo het publiek te amuseren en kijkcijfers te genereren. Spoorloos confronteert geadopteerden op televisie met verloren familie, ontnomen identiteit en hun diepste pijn.
Door deelname aan Spoorloos doen geadopteerden afstand van hun recht op privacy in ruil voor een mogelijke match met hun oorspronkelijk familie. Daarbij gaat het ook om valse matches, zoals bleek na onderzoek van het tv-programma Oplichters aangepakt in 2022.
Geadopteerden zien zich genoodzaakt zich tot Spoorloos te wenden omdat zij onvoldoende middelen en ondersteuning hebben om zelf hun oorspronkelijke identiteit te achterhalen. Dat is inherent aan interlandelijke adoptie. Geadopteerden kunnen nergens anders terecht, ook niet bij het recent opgerichte expertisecentrum interlandelijke adoptie (INEA).
Statelijke verplichting
INEA ondersteunt geen individuele ‘zoektochten’ om de oorspronkelijke identiteit van geadopteerden te achterhalen.2 Dat heeft de Minister voor Rechtsbescherming Franc Weerwind zo bepaald. Hoe kan het zijn dat publiek geld gaat naar de omroep die Spoorloos produceert, terwijl de minister weigert individuele steun te verlenen voor toegang tot het recht op identiteit van geadopteerden?
Door individuele steun te weigeren miskent de minister zijn statelijke verantwoordelijkheid. Hij is immers verantwoordelijk voor de toekomst van interlandelijke adoptie naar Nederland. Door deze verantwoordelijkheid niet te nemen draagt hij bij aan het huidige en toekomstige leed van geadopteerden die geen wettelijk geregelde toegang tot hun recht op identiteit hebben.
Staten moeten zorgdragen voor geadopteerden en bewerkstelligen dat zij de benodigde hulp krijgen om hun afkomst te kennen. Dat hebben de Verenigde Naties in 2022 besloten in een gezamenlijke verklaring.3 Die verklaring zet statelijke verplichtingen uiteen om illegale interlandelijke adoptie te voorkomen en beoogt toegang tot het recht op de waarheid voor slachtoffers van illegale interlandelijke adoptie te waarborgen.
De Nederlandse Staat zal daartoe maatregelen moeten treffen. In het kader van rechtsgelijkheid zou de staat geadopteerden in ieder geval € 3700 subsidie ter beschikking moeten stellen, gelijk wensouders ontvingen voor interlandelijke adoptie. Geadopteerden kunnen daardoor bijvoorbeeld kostbare professionele analyses van internationale genealogie-experts verkrijgen, aan de hand van hun dna-matches, om zo hun oorspronkelijke identiteit te herstellen.
Subsidie
Volgens de VN-verklaring is toegang tot het recht op identiteit geen vrijblijvende aangelegenheid: voor het faciliteren van het recht op de waarheid zullen staten elkaar bijstand verlenen bij het zoeken naar en identificeren en lokaliseren van slachtoffers van illegale interlandelijke adopties.
Omroep KRO-NCRV wordt met publiek geld gefinancierd – dat geld gebruikt de omroep om een programma als Spoorloos te maken. In plaats daarvan zou de staat subsidie moeten verstrekken aan geadopteerden, zodat zij hun oorspronkelijke identiteit kunnen achterhalen. De minister en de wetgever zouden zich daarom moeten buigen over het waarborgen van het recht op identiteit. Subsidiair zou een proefproces een eind moeten maken aan de rechtsongelijkheid4 tussen adoptieouders en geadopteerden.
Het recht op identiteit, afkomstinformatie en ontstaansgeschiedenis is een mensenrecht waarvoor geadopteerden zich niet langer tot Spoorloos zouden hoeven te wenden. Het is onacceptabel dat het recht op privacy van Spoorloos-deelnemers wordt geschonden in ruil voor publieke exploitatie van de hereniging met hun oorspronkelijke families. De uitvoerende en wetgevende macht moeten nu verantwoordelijkheid nemen voor het feit dat er momenteel geen wettelijke bepalingen bestaan die toegang regelen tot het recht op identiteit van geadopteerden. Daarin moet zo snel mogelijk verandering komen.
Deze opinie verschijnt in NJB 2023/1958, afl. 28
Afbeelding: Shutterstock
Voetnoten
1 Rapport Commissie onderzoek interlandelijke adoptie, februari 2021, open.overheid.nl/documenten/ronl-8cc003fa-eadc-4d7a-8b49-9ea6e661bb94/pdf.
2 Expertisecentrum Interlandelijke Adoptie, ‘Ingestuurde vragen en antwoorden werkbezoek’, 23 maart 2023, inea.nl/wp-content/uploads/2023/04/Schriftelijk-beantwoorde-vragen-werkbezoek-23-03-2023.pdf.
3 United nations Human Rights Treaty Bodies, Joint statement on illegal intercountry adoptions, 28 september 2022, ohchr.org/sites/default/files/documents/hrbodies/ced/2022-09-29/JointstatementICA_HR_28September2022.pdf.
4 Patrick Noordoven, ‘Interlandelijke adoptie en het recht op identiteit’, NJB 2022/1357, afl. 21 en njb.nl/blogs/interlandelijke-adoptie-en-het-recht-op-identiteit/.