In Nederland vindt de zorg aan kinderen met genderdysforie plaats op basis van het Dutch Protocol (2018). Normaal gesproken zijn medische protocollen leidend bij invulling van de medisch-professionele standaard. Wil een protocol inderdaad leidend zijn, dan moet het (i) evidence based zijn, (ii) een beperkte medisch-ethische lading hebben en (iii) in een adequaat proces tot stand zijn gebracht. In dit artikel wordt onderbouwd dat het zeer de vraag is of voldaan is aan de eerste eis. Ook zou niet voldaan zijn aan de tweede en derde eis. In een reeks Europese landen, waar aanvankelijk het Dutch Protocol navolging vond in de transgenderzorg aan kinderen, begint men daarvan terug te komen. De civiele rechter behoort het Dutch Protocol (2018) dan ook niet als leidraad te nemen mocht toepassing daarvan tot aansprakelijkheidskwesties leiden.

[verder lezen in NAVIGATOR]

Na de Russische inval in Oekraïne vroeg de Oekraïense vicepremier Federov aan IT-experts wereldwijd om zich aan te sluiten bij zijn zojuist opgerichte IT Army. Het nationale recht is helder over de status van buitenlandse strijders in dienst van andere landen. Maar is de status van digitale strijders die cyberaanvallen uitvoeren net zo duidelijk? Kun je als Nederlander zomaar deelnemen aan gevechtshandelingen in de digitale oorlogsomgeving? Maakt jou dat een legitiem doelwit? Mag je zomaar hacken? In hoeverre geldt het humanitair oorlogsrecht in cyberspace? Ben je als hacker combattant? Dit artikel gaat in op de gevolgen van deelname aan online oorlogvoering door digitale strijders.

[verder lezen in NAVIGATOR]

Het eindrapport van de Parlementaire enquêtecommissie aardgaswinning Groningen heeft veel aan het licht gebracht over de schadeafhandeling in Groningen. De Conclusies en Aanbevelingen uit Deel 1 zijn ingrijpend, maar missen overtuigingskracht ten aanzien van hoe nu ingegrepen zou moeten worden. Terecht wordt vastgesteld dat de positie van gedupeerden ‘bij de bestuursrechter zwakker lijkt te zijn dan was voorzien bij de overgang van schadeafhandeling naar het bestuursrecht’. Maar bij de Aanbevelingen blijkt de Commissie een papieren tijger te zijn. Zij beseft niet wat er werkelijk aan de hand is met het nieuwe stelsel en heeft voor zoete koek geslikt dat het IMG tot ‘een strikte toepassing van het BW’ gebonden zou zijn, hetgeen om een ‘verruiming van de wettelijke opdracht’ zou vragen. Betoogd wordt dat dit onjuist is, waarmee de aanbevelingen om ‘het bewijsvermoeden soepeler toe te passen’, en gedupeerden te subsidiëren voor de bewijslast in de lucht komen te hangen. Auteur bepleit correcte toepassing van het BW (aansprakelijkheids- en schadevergoedingsrecht), en niet het verder opendraaien van de geldkraan, de remedie die de Commissie biedt.

[verder lezen in NAVIGATOR]

Het Instituut Mijnbouwschade Groningen houdt zich bezig met de vergoeding van schade die de gaswinning in Noord-Nederland veroorzaakt. In het NJB van 5 mei 2023 doet zijn aftredende bestuursvoorzitter Bas Kortmann de wijze waarop het IMG invulling aan zijn taak geeft uit de doeken. Terecht wordt de wijze waarop dit zelfstandige bestuursorgaan een groot aantal schademeldingen verwerkt prijzend beschreven. Ik heb mij erover verbaasd dat te bekritiseren aspecten daarvan echter luchtig worden afgedaan of geheel vermeden. De informatieve verhandeling heeft aldus het karakter van een waarderende afscheidsrede, zij het nu uitgesproken door betrokkene zelf.

[verder lezen in NAVIGATOR]

Mijn terugtreden als voorzitter van het Instituut Mijnbouwschade Groningen per 30 april 2023 was niet de reden en evenmin de aanleiding voor mijn artikel in NJB 2023/1086, afl. 16, waarop Dijkers reageert. De reden was dat ik al lange tijd merkte dat het beeld dat in brede kring over de schade-afhandeling in Groningen bestond en bestaat, niet gebaseerd is op feiten. Bij bijeenkomsten waarop ik over de afwikkeling van mijnbouwschade in Groningen sprak, was steevast de vraag: ‘waarom weten wij dit niet?’ Op één punt lijken Dijkers en ik het eens te zijn: een verhaal moet gebaseerd zijn op feiten.

[verder lezen in NAVIGATOR]

Regievoering door de rechter zou aan voorspelbaarheid een belangrijke bijdrage kunnen leveren. De intentie om beter te communiceren over het verloop van de procedure verdient waardering. Wat houdt die intentie in en in hoeverre kan de regierechter succesvol uitvoering geven aan de ambitie van voorspelbaarheid? Op die vragen wordt in dit artikel een antwoord gegeven. Een tijdschema als vorm van procesbeheersing lijkt op het eerste oog een aantrekkelijke gedachte. Maar een heldere analyse waar de schoen wringt bij het stagneren van de doorlooptijden ontbreekt. De rechter moet bovendien bij elk regie-instrument steeds ook het daarmee gemoeide tijdsbeslag en dus de kosten voor ogen houden: is het proportioneel? Als extra maatregelen ter bevordering van voorspelbaarheid de kosten opdrijven zonder dat daar duidelijke voordelen tegenover staan, ja, zelfs ten koste gaat van de equality of arms, schiet regievoering haar doel voorbij.

[verder lezen in NAVIGATOR]

Het onderzoek van de gerechtshoven dat heeft geleid tot het besluit processtukken tot maximaal 25 pagina’s te beperken was volstrekt onvoldoende. Een lijst van tekortkomingen moet de basis zijn voor overleg over maatregelen tot verbetering. Hoven en advocaten moeten dat samen doen. Met het verbeteren van de processtukken kan een positieve draai worden gegeven aan de ongelukkige 25 bladzijden-maatregel.

[verder lezen in NAVIGATOR]

De gaswinning in Groningen heeft Nederland honderden miljarden voordeel opgeleverd; in Groningen is de schade echter omvangrijk. Dat verplicht Nederland tot een ruimhartige vergoeding daarvan. Het Instituut Mijnbouwschade Groningen (IMG) is na alle kritiek op de NAM in het leven geroepen als instrument om zo’n ruimhartige schadevergoedingspraktijk te realiseren. Het Instituut manifesteert zich echter nogal eens als dwarsligger, mede door inzet van een leger van duurbetaalde deskundigen. De bestuursrechter biedt vervolgens te weinig tegenwicht. Zo neemt de Nederlandse samenleving onvoldoende verantwoordelijkheid voor de negatieve consequenties voor de Groningers van de gaswinning. Een systeem dat is opgezet om recht te brengen schiet feitelijk tekort, zo wordt in dit artikel betoogd.

[verder lezen in NAVIGATOR]

Het recente advies van A-G Lückers over het verplicht toedienen van anticonceptie op grond van de Wet verplichte ggz (Wvggz) niet langer toe te staan, zou niet moeten worden overgenomen. Deze vorm van verplichte zorg uit de Wvggz halen en in een andere juridische procedure laten beoordelen door een rechter kost tijd, is voor geen van de betrokkenen een voordeel en kan ertoe leiden dat sommige kinderen die mogelijk beter niet geboren kunnen worden toch worden verwekt.

[verder lezen in NAVIGATOR]

Met voorstellen voor een Digital Services Act (DSA) en een Digital Markets Act (DMA) beoogt de Europese Commissie de macht van grote techbedrijven aan banden te leggen. De positie van grote techbedrijven, zoals Apple, Google, Amazon en Facebook, ligt al langer onder vuur. De winst die zij met hun activiteiten behalen gaat vaak ten koste van consumentenbescherming of van fundamentele rechten zoals vrijheid van meningsuiting en gegevensbescherming. Bestaande Europese regels van mededingingsrecht, gegevensbescherming en consumentenrecht zijn onvoldoende toegerust om dergelijke inbreuken te voorkomen of om techbedrijven verantwoordelijk te houden. De DSA en de DMA zouden daarin verandering moeten brengen, onder andere door een herziening van de E-commerce Richtlijn uit 2000 en door aangescherpte regels over gegevensverzameling en -gebruik door grote techbedrijven. De voorstellen zijn ambitieus en kunnen de machtspositie van grote platformen op de Europese markt gaan beperken, al is het de vraag of zij ver genoeg gaan. In dit artikel worden de hoofdpunten van de voorstellen besproken en wordt in kaart gebracht welke problemen nog openliggen voor verdere actie van de Europese of de nationale wetgever.

[verder lezen in NAVIGATOR]

Het EHRM maakte onlangs met zijn uitspraak in de zaak Keskin/Nederland opnieuw duidelijk dat Nederlandse strafrechters te scherp aan de wind zeilen bij het beoordelen van getuigenverzoeken. De Nederlandse strafrechtspraktijk is in rep en roer, maar hoe komt het dat men deze Straatsburgse reactie niet heeft zien aankomen? Voortekenen waren er genoeg. Deze bijdrage plaatst de problematiek van het arrest Keskin c.s. in een breder kader. Keskin dwingt ons om de principiële vraag te beantwoorden wat, naar Nederlands recht, de kernrechten van een eerlijk proces zijn, daaronder begrepen de omvang van het recht om getuigen te horen. Het nieuwe artikel 17, lid 1, van de Grondwet (eerlijk proces) heeft de ambitie daarin een belangrijke rol te gaan spelen.

[verder lezen in NAVIGATOR]

De nieuwe wet die de dwangpsychiatrie regelt, de Wet verplichte geestelijke gezondheidszorg, is ruim een jaar geleden in werking getreden. In deze ‘niche’ van rechterlijke activiteit doen zich opvallende dingen voor. Denk bijvoorbeeld aan het door de rechters in een voorzichtige samenwerking met de ‘ketenpartners’ zich voor-bereiden op de regime change, het (niet) optreden van een eigenzinnig OM, de omvangrijke bemoeienis van de Hoge Raad en de rondedans van drie rechtsgebieden (civiel recht, strafrecht en bestuursrecht). Een kijkje in het fenomeen dat Wvggz heet.

[verder lezen in NAVIGATOR]

Er zijn te vaak rechtszaken die gaan over wils(on)bekwaamheid op het notarieel werkgebied. De gevolgen van een verkeerde taxatie omtrent iemands wilsbekwaamheid zijn niet zelden groot, bijvoorbeeld een mogelijk onterechte onterving. Auteur pleit ervoor dat notarissen als vast onderdeel van hun dienstverlening een beeld- en geluidsopname maken van het vooroverleg en in ieder geval van het cruciale (passeer)gesprek, als het gaat om het passeren van een akte bij mensen vanaf een bepaalde leeftijd houdende een testament of een schenking dan wel van levering van een registergoed.

[verder lezen in NAVIGATOR]

Het burgemeestersambt draagt belangrijke constitutionele waarden in zich. Als hoeders van de lokale democratie zien burgemeesters onder andere toe op de integriteit, rechtmatigheid en zorgvuldigheid van het gemeentelijk beleid en hebben ze een bijzondere verantwoordelijkheid als beschermer van grondrechten. Om die rechtsstatelijke rol goed te kunnen vervullen, is het essentieel dat burgemeesters een zekere afstand (kunnen) bewaren ten opzichte van de (partij)politiek. De onafhankelijkheid van burgemeesters staat echter onder druk als gevolg van de veranderende institutionele relatie tussen de burgemeester en de gemeenteraad. In de Gemeentewet is een giftige cocktail ontstaan van een toezichtsverantwoordelijkheid voor de burgemeester en een sterke afhankelijkheid van de ondertoezichtgestelde, dat wil zeggen de gemeenteraad. Ook de politisering van het ambt draagt bij aan afnemende politieke onafhankelijkheid. Als gevolg van deze twee ontwikkelingen verliest het lokaal bestuur een deel van haar zelfreinigend vermogen en dreigen de waarden van de democratische rechtsstaat in het geding te komen. De recent aangenomen deconstitutionalisering van de aanstellingswijze van burgemeesters vergroot dat risico, omdat ze gewone wetswijzigingen mogelijk maakt die de onafhankelijkheid van burgemeesters verder uitkleden. De grondwetswijziging versterkt daarom de noodzaak van het opnieuw doordenken van het systeem van macht en tegenmacht in het lokaal bestuur en van een herijking van het burgemeestersambt, die begint met een bezinning op wat de rol van de burgemeester in de democratische rechtsstaat is. Maar ook vóór eventuele wijzigingen in de aanstellingswijze is al een verdere borging van de rechtsstatelijke rol van burgemeesters gewenst.

Lees het hele artikel in Navigator.

De komst van de bestuurlijke bevoegdheden leidt er in de praktijk toe dat sommige gemeenten een steeds grotere rol krijgen in de aanpak van (georganiseerde) criminaliteit. Daar waar in het kader van het strafrecht niet succesvol wordt opgetreden, mogelijk door beperkingen die de strafrechtelijke waarborgen opleveren, kan de burgemeester op relatief eenvoudige wijze punitief optreden tegen criminaliteit. De strafrechtelijke aanpak kost veel tijd en werk, terwijl de bestuurlijke aanpak snelle en zichtbare interventies oplevert. Dit roept echter vragen op over de zorgvuldigheid van de procedure en de waarborgen voor een ‘verdachte’.

Lees het hele artikel in Navigator.

De Wet Damocles, die de burgemeester een bestuursdwangbevoegdheid verschaft om op te treden tegen drugshandel of aanwezigheid van drugs, geldt sinds 1 januari ook in het geval van voorbereidingshandelingen. Het achterhalen van de precieze reikwijdte van deze uitbreiding is makkelijker gezegd dan gedaan. Burgers zullen veelal verdwalen in het labyrint van wetsartikelen dat doorlopen moet worden om zicht te krijgen op het toepassingsbereik van deze bevoegdheid van burgemeesters. Om aan het verwijt van willekeur te ontkomen, is het zaak dat burgemeesters dit onderdeel van hun Damoclesbeleid nauwkeurig op papier zetten.

Lees het hele artikel in Navigator.

Ondanks de bestaande tevredenheid over de wijze waarop burgemeesters krachtens de Wet Bopz invulling geven aan hun toetsende rol bij inbewaringstellingen, heeft de wetgever aan de procedure voor de totstandkoming van zulke crisismaatregelen onder de per 1 januari 2020 geldende Wet Verplichte geestelijke gezondheidszorg een nieuw onderdeel toegevoegd. De burgemeester zal straks de betrokkene zo mogelijk moeten horen vóórdat beslist wordt omtrent het verlenen van een crisismaatregel. Dat horen vormt een uitwerking van de in artikel 3:2 Awb geformuleerde eis dat een besluit zorgvuldig wordt voorbereid. Burgemeesters roepen in koor ‘dat gaan we dus niet doen’, maar de opdracht die de wetgever met de hoorplicht heeft geformuleerd moet serieus worden genomen; burgemeesters mogen in onze rechtsstaat die opdracht niet negeren. Door serieus om te gaan met de hoorplicht, wordt de kwaliteit van de besluitvorming van de burgemeester omtrent de crisismaatregel wellicht op een hoger plan gebracht. Aan de praktische bezwaren kan tegemoet gekomen worden.

Lees het hele artikel in Navigator.

De regeling die op het terrein van de dwangpsychiatrie de Wet Bopz opvolgt is de Wet verplichte geestelijke gezondheidszorg. Hierin is voor de rechter een toetsende taak weggelegd wat betreft van deskundige psychiatrische zijde aangevoerde verlangens en plannen voor dwang. In zijn toelichting is de wetgever dubbelzinnig als het gaat om de vraag hoe diepgaand die toetsing moet zijn. De auteur betoogt dat de rechter, hoezeer ook hij zelf geen deskundige is, de zorgvoornemens niet ‘marginaal’ behoort te beoordelen. Over de volle breedte ook bijvoorbeeld wat betreft de diagnose en de keuze voor specifieke therapievormen heeft de jurist en niet de dokter het laatste woord.

Lees het hele artikel in Navigator.

Hoewel meerdere malen overwogen is de Zondagswet in te trekken, heeft de wet het jongste intrekkingsvoorstel onlangs ook weer overleefd. Uit evaluatieonderzoek naar de feitelijke werking van de wet volgt dat de wet bepaald niet als een knellende regeling wordt ervaren. Gebleken is dat de wet een veel bredere functie heeft dan de bescherming van de zondagsrust. Uit verschillende vernietigings-KB’s en rechterlijke uitspraken is op te maken dat de wet paradoxaal genoeg ook beschermt tegen te veel opgelegde zondagsrust. Hoewel een intrekking of ingrijpende wijziging van de Zondagswet voorlopig van de baan lijkt, is het met het oog op een volgende discussie over het voortbestaan van de wet niettemin nuttig te weten wat de consequenties van een eventuele ‘kale’ intrekking van de wet zullen zijn. Welke gevolgen heeft zo’n intrekking voor de (reikwijdte van de) bevoegdheden van gemeentebesturen?

Lees het hele artikel in Navigator.

Regulering van en toezicht op rechtsbijstandsverzekeraars zijn geheel aan de branche overgelaten, met soms bizarre gevolgen. Al vele jaren is een van de probleempunten dat de verzekerde voor wie een procedure moet worden gevoerd wordt bijgestaan door een rechtshulpverlener die in dienst is van de verzekeraar. Nederland blijkt het enige land te zijn waar medewerkers in loondienst van de verzekeraar procedures mogen voeren. In alle zeventien andere landen waar bijvoorbeeld DAS een rechtsbijstandverzekering aanbiedt zoals Duitsland en België is dat niet geoorloofd. Daar doen advocaten dat, die door de verzekerde worden gekozen en door de verzekeraar betaald.

Lees het hele artikel in Navigator.

In het NJB van 9 maart en 4 mei van dit jaar verschenen pleidooien van Bart Groen en van Adriana van Dooijeweert voor een verlenging van het rechterlijk leven. De bijdrage van laatstgenoemde eindigt met de vraag: ‘Wie pakt de handschoen verder op?’

Lees het hele artikel in Navigator.

In het NJB van 9 maart en 4 mei 2018 pleitten mr. B. Groen en mr. A. van Dooijeweert er voor om de leeftijdsgrens van 70 jaar voor rechters-plaatsvervangers, en als ik het goed begrijp ook voor ‘gewone’ rechters, te laten vervallen en vóór een benoeming voor het leven, tot het niet meer gaat.

Lees het hele artikel in Navigator.

Kan verworven pensioen of pensioenkapitaal eenzijdig door de pensioenuitvoerder (een verzekeraar of een pensioenfonds) worden gekort? Aanleiding voor het opwerpen van deze vraag is de indiening van het wetsvoorstel ‘Wet aanpassing financieel toetsingskader’ door de Staatssecretaris van Sociale Zaken en Werkgelegenheid bij de Tweede Kamer der Staten-Generaal op 23 juni 2014 met als beoogde datum voor inwerkingtreding 1 januari 2015. Doel van dit wetsontwerp is onder meer om abrupte omvangrijke kortingen van pensioen door pensioenfondsen te voorkomen. Pensioen(te)korten werden actueel doordat het afgelopen decennium sommige Nederlandse pensioenfondsen tot rechtenkorting (korting van pensioenaanspraken en ingegane pensioenen) moesten overgaan. Het wetsontwerp ziet op pensioenfondsen, maar de opgeworpen vraag wordt ook voor verzekeraars beantwoord.

Nederland schijnt de laatste jaren steeds meer problemen te hebben met het respecteren van de fundamentele beginselen van de democratische rechtsstaat en de bescherming van de verdachte burger. Wellicht het heetste hangijzer momenteel is het consultatierecht en het recht van de advocaat om bij het verhoor aanwezig te zijn, dat politiek Den Haag en de Hoge Raad uit alle macht tegen proberen te houden.

De uitzondering van het rookverbod voor kleine cafés moet officieel worden ingetrokken of daadwerkelijk worden vernietigd. Zolang dat niet is gebeurd, blijft zij gelden en kunnen eventueel opgelegde boetes niet in stand blijven.

Wat als er in Nederland een met Ebola besmet persoon wordt aangetroffen? Welke regels gelden er dan? Mag zo iemand bijvoorbeeld in quarantaine worden gesteld? En wat zijn zijn rechten? In deze bijdrage wordt kort de relevante regelgeving besproken.