Artikelen van Ruben Ritsema
Tijdschrift
NJB 35 (2023)
Wet toekomst pensioenen
De Wet toekomst pensioenen is op 1 juli 2023 in werking getreden. De wet is het – voorlopige – eindpunt van een debat over hervorming van het stelsel van aanvullend pensioen dat op gang kwam na de financiële crisis in 2008. De Wet toekomst pensioenen (Wtp) bepaalt dat in de toekomst alleen nog premieovereenkomsten als karakter van een tweedepijlerpensioenregeling zijn toegestaan. Dit artikel bespreekt welke verandering de Wtp in het pensioenstelsel brengt, de aanleiding daarvoor en waarom de kans op veel procedures aanwezig is.
De hinderpaaltrilogie
Op 9 december 2022 wees de Hoge Raad het derde arrest over het zogeheten ‘hinderpaalcriterium’, over de vraag in hoeverre zorgverzekeraars kortingen mogen toepassen op de vergoeding van zorg door een zorgaanbieder waarmee zij geen contract hebben. Het arrest impliceert een nieuwe ontwikkeling in een complex juridisch vraagstuk, dat rechtstreeks raakt aan de fundamenten van het Nederlandse zorgstelsel. De invloed hiervan blijft niet beperkt tot het civiele recht, maar het arrest werkt door in het publiekrechtelijke kader, waaronder de rechtspraak van het College van Beroep voor het bedrijfsleven. Maar wat zijn nu de uiteindelijke rechts gevolgen van dit arrest voor verzekerden?
Modernisering grondbeleid
De Minister voor Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening deed afgelopen zomer een aantal voorstellen voor de modernisering van het grondbeleid. Nuttige wenken uit praktijk en wetenschap blijken in de wind geslagen. Want de voorstellen zijn onvoldoende doordacht of onnodig dan wel onuitvoerbaar.
Maak kosten voor rechtsbijstand weer aftrekbaar van de inkomstenbelasting dan wel vrij van BTW!
Voor de gemiddelde onderneming zijn de juridische kosten in een arbeidsconflict niet of nauwelijks relevant. Voor de werknemer die met ontslag bedreigd wordt is dat wel anders. Is dat wel eerlijk?
Black names matter II
De regering heeft in 2022 excuses gemaakt voor het Nederlands slavernijverleden. In dat kader zijn er verschillende rijksinitiatieven ontstaan. Een van deze initiatieven betreft het opnemen van een nieuwe grondslag in het Besluit geslachtsnaamswijziging waardoor wijziging van geslachtsnamen die verband houden met het slavernijverleden mogelijk wordt. De internetconsultatie is thans in alle stilte opengezet. Het voorstel staat echter op zeer gespannen voet met het strikte karakter van het naamrecht, bij de inhoud en geldingsduur van de regeling zijn vraagtekens te plaatsen en door dit besluit wordt het onderscheid ten opzichte van andere wijzigingsgevallen scherp zichtbaar.
Blog
Her Lordship. Adellijke ontwikkelingen in het Verenigd Koninkrijk inzake wettelijke geslachtsregistratie
De elegantste oplossing, die bovendien het beste aansluit bij het gelijkheidsbeginsel, is te stoppen met het weergeven van adellijke titels en predikaten op alle overheidsdocumenten maar dit te beperken tot de drie (geboorte, huwelijk en overlijden) aktes van de burgerlijke stand.
Blog
Willem-Alexander en zijn ‘uniform’
Het constitutioneel staatshoofd als burger in militair uniform.
Tijdschrift
NJB 16 (2022)
Militair Gezag en Rechtsherstel (1944-1945)
Namens de regering in Londen bestuurde het Militair Gezag (MG) de in 1944 en 1945 bevrijde delen van Nederland. Een drietal aan de in april 1943 gesloten RK Universiteit verbonden juristen raakte betrokken bij de werkzaamheden van het MG. Een van de belangrijkste taken van het MG was de opsporing, de aanhouding, het onderzoek naar en de inbewaringstelling van politiek verdachte personen. Twee andere belangrijke taken van het MG waren de zorg voor het rechtsherstel en het beheer over het vermogen van vijanden. Het rechtsherstel verliep echter uitermate moeizaam, bureaucratisch, traag en grimmig en kwam pas in 1946 echt op gang. De circulaires van het MG spreken ook boekdelen voor wat betreft de koude, beheerste naoorlogse opstelling van het MG, daarin gesteund door de Nederlandse regering, ten aanzien van Joodse vluchtelingen. Zij liepen het risico opgepakt te worden of huisarrest te krijgen en raakten bovendien hun vermogen kwijt. Wilden zij zich hier tegen verzetten dan kregen zij te maken met een ware ‘formulierenterreur’.
Nationaliteit en staatsopportunisme: WO II en de oorlog tegen terreur
In dit opstel vergelijkt de auteur nationaliteitsrechtelijke regelingen die hun oorsprong vinden in spannende tijden: de Tweede Wereldoorlog en zijn nasleep en de strijd tegen terreur van tegenwoordig. Hij neemt daarbij waar, dat centrale uitgangspunten van het toen en nu bestaande reguliere nationaliteitsrecht snel opzij gezet worden om externe doelen te bereiken. Deze instrumentalisatie dreigt ook steeds meer het normale nationaliteitsrecht binnen te dringen. Tijdelijke regelingen dreigen permanent te worden en nationaliteit is geen rustig bezit.
Verjaring van oorlogsmisdrijven gepleegd in Nederlands-Indië
Dit artikel beoogt de (wets)geschiedenis achter de totstandkoming van de Wet van 1971 inzake de opheffing van verjaring oorlogsmisdaden en misdaden tegen de menselijkheid onder de aandacht te brengen, tegen de achtergrond van de uitkomsten van het recente NIOD-onderzoek naar de onafhankelijkheidsstrijd in Nederlands- Indië. Achtereenvolgens wordt eerst de wettelijke verjaringsregeling ten aanzien van internationale misdrijven vóór de inwerkingtreding van de Wet van 1971 geanalyseerd, de totstandkoming en parlementaire geschiedenis van de Wet van 1971 omschreven, gevolgd door een opsomming van de voornaamste bezwaren tegen deze wet. Wat deze analyse laat zien is dat aan het al of niet afschaffen van verjaringstermijnen ten aanzien van internationale misdrijven gepleegd in het verleden uiteindelijk ook, of: vooral, politieke overwegingen ten grondslag lagen.
Willem-Alexander en zijn ‘uniform’
Het dragen van militaire uniformen door burgers is verboden. Toch draagt koning Willem-Alexander, die geen militair meer is, bij gelegenheid een militair uniform. Dat het monarchale staatshoofd wel een uniform draagt maar geen militair is, en dus ook niet aan het hoofd van de strijdkrachten staat, is uniek in Europa en juridisch niet nodig.
Tijdschrift
NJB 43 (2021)
Productveiligheid en aansprakelijkheid voor AI
In deze bijdrage wordt het voorstel van de Europese Commissie voor een Artificial Intelligence-Verordening tegen het licht gehouden. Wat zijn de doelen van de nieuwe verordening, wat is het toepassingsbereik en wat is de verhouding van de verordening tot bestaand productveiligheidsrecht? Uitgelegd wordt wat de risicogebaseerde aanpak in het voorstel inhoudt en waarom hoog risico AI-systemen bijzondere aandacht verdienen. Daarna worden hoog risico AI-systemen besproken, waarna op de gevolgen voor de aansprakelijkheid voor AI-systemen in de rechtsverhouding tussen de aanbieder en de gebruiker en tussen derden en de aanbieder wordt ingegaan.
Jonkheer, jonkvrouw, jonkx
Het kabinet is voornemens de voorwaarden voor wijziging van de vermelding van het geslacht in de geboorteakte te versoepelen en de procedure daaromtrent te vereenvoudigen. Een wetsvoorstel hiertoe is thans aanhangig bij de Tweede Kamer. De intentie is dat voortaan een schriftelijke indiening van de wens tot wijziging van de geslachtsregistratie volstaat, waar dat nu een deskundigenverklaring is inhoudende dat men de duurzame overtuiging heeft tot het andere geslacht te behoren. De wetswijziging heeft echter onvoorziene gevolgen voor een klein maar niettemin toch niet geheel onbelangrijk deel van de Nederlandse bevolking: de adel en het Koninklijk Huis. Voor wat betreft de adel is er nog steeds sprake van onderscheid naar geslacht, voor wat betreft het Koninklijk Huis past dit niet goed binnen de reeds opgelegde familierechtelijke bepalingen en de ministeriële verantwoordelijkheid.
Driemaal is (geen) scheepsrecht?
Ondanks een reeks van kritische wetenschappelijke publicaties komt de Afdeling in haar Zelfreflectie naar aanleiding van de toeslagenaffaire niet terug op haar interpretatie van artikel 26 Awir als dwingend recht en het idee dat de wetgever in 2005 bewust een strenge wet aannam. Ook in de eerdere rapporten van de Raad van de Rechtspraak en de Venetië Commissie kwam dit punt niet helder uit de verf. Dit terwijl de dwingendrechtelijke lezing noch uit de wettekst noch uit de wetsgeschiedenis te rechtvaardigen valt. Zo fungeert artikel 26 Awir als een bliksemafleider: enerzijds kan de foute interpretatie van de Wko worden toegegeven, terwijl anderzijds het beeld van de ‘strenge wet’ ook in stand wordt gehouden. Door de oorzaak van de toeslagenaffaire te framen als een gebrek aan rechtsbescherming wordt de discussie over artikel 120 Grondwet en constitutionele toetsing weer leven ingeblazen, terwijl dat nu juist niet het probleem was.
Tijdschrift
NJB 24 (2021)
De impact van Amerikaanse extraterritoriale regelgeving op Nederlandse belangen
De Verenigde Staten gebruiken extraterritoriale economische regelgeving om hun nationale belangen veilig te stellen. Zij is die regelgeving de laatste jaren steeds meer gaan gebruiken als geopolitiek wapen. Daarnaast is de VS recent begonnen haar belastingwetgeving extraterritoriaal toe te passen door belastingaangifte verplicht te stellen voor in het buitenland wonende Amerikaanse staatsburgers. De Amerikaanse extra territoriale regelgeving heeft een aanzienlijke impact op de belangen van Nederlandse individuen, Nederlandse ondernemingen en de Nederlandse Staat zelf. Nederlandse (rechts)personen worden geconfronteerd met handelsbeperkingen en aangifteverplichtingen, terwijl de politieke ruimte om een zelfstandig Nederlands (en Europees) buitenlands beleid vorm te geven verkleint als gevolg van extraterritoriale sanctiedreiging.
Een stille revolutie
Een wetsvoorstel dat regelt dat kinderen de geslachtsnamen van beide ouders kunnen krijgen is eerder dit jaar in consultatie geweest. Een kind zou voortaan de geslachtsnaam van beide ouders kunnen krijgen waardoor er een nieuwe dubbele geslachtsnaam ontstaat. De aldus ontstane geslachtsnaam kan voorts weer geheel of gedeeltelijk worden doorgegeven aan de volgende generatie(s). Het zou inderdaad goed zijn als ouders meer vrijheid krijgen in de geslachtsnaamkeuze van hun kinderen en hierbij de gelijkheid en verbondenheid tussen man en vrouw kunnen laten doorwerken. Met een betere onderbouwing en een passender aansluiting op de bestaande wetgeving kan het wetsvoorstel een goede eerste stap in de hoognodige vernieuwing van het Nederlands naamrechtstelsel zijn.
Status aparte voor het belastingrecht
Een regelmatig gehoorde wens is dat de Hoge Raad meer tijd moet (kunnen) besteden aan zaken die ertoe doen. Wat er niet toe doet, althans niet voor de belastingkamer van de Hoge Raad, is hoe de andere hoogste bestuursrechters de Awb uitleggen. Afgezien van het feit dat de interpretatieverschillen gering zullen zijn, zullen die kleine verschillen eerder wenselijk dan onwenselijk zijn. De (belastingkamer van de) Hoge Raad zou zich dus terug moeten trekken uit de Commissie rechtseenheid bestuursrecht en bestuursrechters van de ABRvS, CBb en CRvB zouden niet meer als raadsheer in bijzondere dienst in de belastingkamer van de Hoge Raad moeten plaatsnemen.
Kritisch zelfonderzoek naar de bestuursrechtspraak inzake de Verklaring Omtrent het Gedrag
Een VOG-aanvrager wiens aanvraag is afgewezen, zal alles uit de kast moeten trekken om de hoogste rechter ervan te overtuigen de door het bestuursorgaan genomen beslissing te vernietigen. De menselijke maat komt ook door incidenten en een sterke oriëntering op risicovermijding in de verdrukking, hetgeen des te meer kan wringen nu de hoogste bestuursrechters slechts over het absolute ‘topje van de ijsberg’ rechtspreken.
De ondertoezichtstelling van een nog niet-levensvatbare foetus
Gezien de groeiende medische kennis en technologische mogelijkheden zal de beschermwaardigheid van het ongeboren kind een belangrijk onderwerp blijven op de juridische agenda en is het van belang dat er meer helderheid komt omtrent de juridische status van deze entiteit. Een recente uitspraak over een voorlopige ondertoezichtstelling van een ongeboren en nog niet levensvatbare vrucht lijkt revolutionair maar roept vooralsnog meer vragen op dan dat deze beantwoordt.
Blog
Black names matter?
Strikt stelsel maakt naamswijziging in geval van 'slavennamen' vrijwel onmogelijk.
Tijdschrift
NJB 2 (2021)
Verkrachting: what’s in a name?
Titel XIV van het Wetboek van Strafrecht gaat op de schop, waarbij onder meer seks tegen de wil op bredere grondslag strafbaar wordt. Het Verdrag van Istanbul en gewijzigde maatschappelijke opvattingen nopen inderdaad tot aanpassingen, maar de voorgenomen strafbaarstelling van verkrachting (artikel 241 Sr (nieuw)) in samenhang met de meer algemene strafbaarstelling van seks tegen de wil (artikel 239 Sr (nieuw)), voldoet niet. Seks tegen de wil, of je het nu verkrachting noemt of niet, moet krachtig worden bestreden. Alle reden dus om te pleiten voor een afdoende strafrechtelijke bescherming. Maar een waarschuwing voor een al te ongebreidelde beschermingsdrang en de daarin besloten gevaren is ook op zijn plaats. Vanuit dat oogpunt moet de wetgever terug naar de tekentafel.
‘Tussen wet en recht’
De toeslagenwetgeving is streng en is door de Belastingdienst/Toeslagen streng uitgevoerd. De Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State (ABRvS) heeft die uitvoering (de ‘alles-of-niets’-lijn) in 2011 gesanctioneerd. Dat is te verklaren door de combinatie van de tekst van de wet en het toenmalige misbruik van toeslagen. De ABRvS is lang in de ‘strenge groef’ blijven hangen. Zij had eerder kunnen bijdragen aan de noodzakelijke correctie van ‘systeemfalen’ van de wetgever en in de uitvoering. De ABRvS heeft de wet tot 2019 als dwingend beschouwd. Gelet op de later gebleken gevolgen in de uitvoering is dat in retrospectief ongelukkig. Bij dwingend recht is er immers geen ruimte voor de menselijke maat op basis van evenredigheid. De ABRvS heeft in oktober 2019 haar rechtspraak op dit punt gewijzigd en de Belastingdienst/Toeslagen alsnog gedwongen tot maatwerk. Dat was nodig om recht te doen, ondanks de wet. Bij haar harde oordeel over de bestuursrechtspraak is de Parlementaire ondervragingscommissie Kinderopvangtoeslag (hierna: de commissie) voorbijgegaan aan het dilemma hoe recht te doen bij harde dwingendrechtelijke wetgeving. De commissie roept alle instanties op tot reflectie. De ABRvS neemt deze oproep ter harte en komt met een aantal concrete voorstellen.
Black names matter?
Ook in Nederland is steeds meer aandacht voor een aspect van het slavernijverleden dat ziet op de geslachtsnaam: er is een groeiend aantal mensen dat de geslachtsnaam die de voorouder bij het afschaffen van de slavernij was toebedeeld, wenst te veranderen. Het strikte Nederlandse stelsel van naamswijziging maakt dit echter (vrijwel) onmogelijk. (Hoog) tijd om daar verandering in te brengen.
Inleiding in het Surinaams recht voor onroerende zaken
Het Surinaams grondbeleid is ouder dan het Surinaams Burgerlijk Wetboek. Vanuit de koloniale geschiedenis is een eigen recht ontstaan met eigen principes. Opvallend is het ontbreken van eigendom, in Suriname 'BW-eigendom' genoemd. Dit artikel is een inleiding in het complexe Surinaams grondbeleid. Twee vragen staan centraal. Als eerste de vraag of de traditie van het burgerlijk recht de grondslag is van het grondbeleid. De tweede vraag is of BW-eigendom een grotere rol verdient in dat grondbeleid.