Kinderbeschermingsmaatregelen grijpen diep in, in het privé- en gezinsleven van de betrokkenen. Het gezag van ouders wordt beperkt, kinderen kunnen van ouders worden gescheiden en een maatregel kan leiden tot opname in een accommodatie voor (gesloten) jeugdzorg. In het reguliere rechterlijke besluitvormingsproces dat leidt tot het nemen van dergelijke ingrijpende maatregelen is geborgd dat de procedure in het algemeen voldoet aan de voorwaarden zoals neergelegd in het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens. Als het noodzakelijk is dat direct wordt ingegrepen kunnen met een zogenoemd spoedverzoek aan de kinderrechter net zulke ingrijpende crisismaatregelen worden genomen. Bezien vanuit artikel 6 en 8 EVRM vertoont het besluitvormingsproces na zo’n spoedverzoek echter nogal wat gebreken. Om die te repareren zou een voorbeeld genomen worden aan de Wet verplichte geestelijke gezondheidszorg en de Wet zorg en dwang. Het systeem en de uitvoeringspraktijk van de deze wetten leren hoe de noodzaak om met spoed in te kunnen ingrijpen, niet hoeft af te doen aan een hoog niveau van rechtsbescherming.

[verder lezen in InView]

Smartengeldvorderingen hebben betrekking op persoonlijk leed. Dat roept de vraag op of het bestaan en de omvang van aanspraken op smartengeld zich wel ‘groepsgewijs’ laten vaststellen. Hoewel contra-intuïtief, blijkt bij nadere bestudering dat wet en rechter bij de vaststelling van het bestaan en de omvang van het smartengeld juist tot op zekere hoogte abstraheren van het individueel ondervonden leed. Dat brengt mee dat er goede mogelijkheden bestaan voor collectieve afdoening van dergelijke vorderingen. Er zijn ten slotte ook goede argumenten om smartengeldvorderingen in voorkomende gevallen groepsgewijs af te doen.

[verder lezen in InView]

Als rechters de kansen die kunstmatige intelligentie de rechtspraak biedt verantwoord willen benutten, dan zullen zij actief betrokken moeten zijn bij de ontwikkeling van, en het toezicht op, nieuwe technologie. Dat is een belangrijke aanbeveling van Opinie 26 (2023) van de Raad van Europa. Opinie 26 stelt twee belangrijke vragen. In deze bijdrage wordt op beide dilemma’s gereflecteerd en wordt en passant Opinie 26 toegelicht.

[verder lezen in InView]

Ozempic is in Nederland geregistreerd als geneesmiddel tegen diabetes. Als een arts Ozempic voorschrijft als afslankmiddel is er sprake van een off-label-toepassing. Voor het off-label voorschrijven van medicatie zijn de voorwaarden door middel van jurisprudentie en wetgeving ingekaderd. Het off-label voorschrijven van Ozempic als afslankmiddel valt niet binnen deze kaders.

[verder lezen in InView]

Opinie nr. 25 van de Conseil Consultatif de Juges Européens (CCJE), een adviesraad van Europese rechters bij de Raad van Europa, verlangt weerbaarheid van rechters inzake de bescherming van de rechtsstaat. Bij voorkeur niet via een harde confrontatie in de politieke arena, want meestal is het dan al te laat. Het advies wil rechters juist instrumenten aanreiken om zich tijdig uit te spreken over zorgelijke ontwikkelingen in de rechtsstaat.

[verder lezen in NAVIGATOR]

Het lijkt zo vanzelfsprekend: dat het Europese Hof voor de Mensenrechten zich zelf ook behoort te houden aan de in artikel 6 EVRM neergelegde regels voor een eerlijk proces, zoals door het eigenste Hof in talloze uitspraken uitgelegd en vormgegeven. Maar is dat ook zo? In deze bijdrage wordt betoogd dat het EHRM niet aan artikel 6 EVRM gebonden is. En zelfs dat sommige regels waar het Hof wél aan gebonden is, in strijd komen met aspecten van artikel 6 EVRM. In de praktijk overschrijden veel uitspraken de redelijke termijn met vele jaren. De overladen werkvoorraad van het Hof zet het fair trial op verschillende manieren onder druk, een druk die deels door de lidstaten van de Raad van Europa kan worden weggenomen.

[verder lezen in NAVIGATOR]

Is de Wsnp er om mensen met een problematische schuldenlast te helpen? Of toch vooral om te zorgen dat die mensen alsnog zo veel mogelijk betalen aan hun schuldeisers? In een ideale wereld zouden beide doelstellingen worden behaald, maar de wereld is nu eenmaal niet ideaal. Als je vooral de belangen van optimale betaling wilt stimuleren en misbruik wilt voorkomen, behoeft de huidige regeling weinig aanpassing. Als je daadwerkelijk zo veel mogelijk mensen wilt helpen, ligt een aantal wijzigingen voor de hand.

[verder lezen in NAVIGATOR]

Dit artikel schetst hoe de afhandeling van problematische schulden, zowel private als publieke, voor natuurlijke personen is geregeld in de diverse wetten, waarna het de focus legt op schuldregelen in de praktijk. De regelingen zouden beter op elkaar moeten worden aangesloten zodat natuurlijke personen – ook kleine ondernemers – de weg om problematische schulden duurzaam op te lossen sneller kunnen vinden en eerder zijn geholpen.

[verder lezen in NAVIGATOR]

Met voorstellen voor een Digital Services Act (DSA) en een Digital Markets Act (DMA) beoogt de Europese Commissie de macht van grote techbedrijven aan banden te leggen. De positie van grote techbedrijven, zoals Apple, Google, Amazon en Facebook, ligt al langer onder vuur. De winst die zij met hun activiteiten behalen gaat vaak ten koste van consumentenbescherming of van fundamentele rechten zoals vrijheid van meningsuiting en gegevensbescherming. Bestaande Europese regels van mededingingsrecht, gegevensbescherming en consumentenrecht zijn onvoldoende toegerust om dergelijke inbreuken te voorkomen of om techbedrijven verantwoordelijk te houden. De DSA en de DMA zouden daarin verandering moeten brengen, onder andere door een herziening van de E-commerce Richtlijn uit 2000 en door aangescherpte regels over gegevensverzameling en -gebruik door grote techbedrijven. De voorstellen zijn ambitieus en kunnen de machtspositie van grote platformen op de Europese markt gaan beperken, al is het de vraag of zij ver genoeg gaan. In dit artikel worden de hoofdpunten van de voorstellen besproken en wordt in kaart gebracht welke problemen nog openliggen voor verdere actie van de Europese of de nationale wetgever.

[verder lezen in NAVIGATOR]

Het EHRM maakte onlangs met zijn uitspraak in de zaak Keskin/Nederland opnieuw duidelijk dat Nederlandse strafrechters te scherp aan de wind zeilen bij het beoordelen van getuigenverzoeken. De Nederlandse strafrechtspraktijk is in rep en roer, maar hoe komt het dat men deze Straatsburgse reactie niet heeft zien aankomen? Voortekenen waren er genoeg. Deze bijdrage plaatst de problematiek van het arrest Keskin c.s. in een breder kader. Keskin dwingt ons om de principiële vraag te beantwoorden wat, naar Nederlands recht, de kernrechten van een eerlijk proces zijn, daaronder begrepen de omvang van het recht om getuigen te horen. Het nieuwe artikel 17, lid 1, van de Grondwet (eerlijk proces) heeft de ambitie daarin een belangrijke rol te gaan spelen.

[verder lezen in NAVIGATOR]

De nieuwe wet die de dwangpsychiatrie regelt, de Wet verplichte geestelijke gezondheidszorg, is ruim een jaar geleden in werking getreden. In deze ‘niche’ van rechterlijke activiteit doen zich opvallende dingen voor. Denk bijvoorbeeld aan het door de rechters in een voorzichtige samenwerking met de ‘ketenpartners’ zich voor-bereiden op de regime change, het (niet) optreden van een eigenzinnig OM, de omvangrijke bemoeienis van de Hoge Raad en de rondedans van drie rechtsgebieden (civiel recht, strafrecht en bestuursrecht). Een kijkje in het fenomeen dat Wvggz heet.

[verder lezen in NAVIGATOR]

Er zijn te vaak rechtszaken die gaan over wils(on)bekwaamheid op het notarieel werkgebied. De gevolgen van een verkeerde taxatie omtrent iemands wilsbekwaamheid zijn niet zelden groot, bijvoorbeeld een mogelijk onterechte onterving. Auteur pleit ervoor dat notarissen als vast onderdeel van hun dienstverlening een beeld- en geluidsopname maken van het vooroverleg en in ieder geval van het cruciale (passeer)gesprek, als het gaat om het passeren van een akte bij mensen vanaf een bepaalde leeftijd houdende een testament of een schenking dan wel van levering van een registergoed.

[verder lezen in NAVIGATOR]

Er is al veel bekend over toezicht, verantwoording en beoordeling in de publieke sector enerzijds en over menselijk oordeelsvermogen, biases en beoordelingsfouten anderzijds. Maar die kennis is nog maar in zeer beperkte mate onderling verbonden. In dit artikel wordt verslag gedaan van drie verkennende experimenten naar de kwaliteit van beoordelingen door professionele beoordelaars in de publieke sector. De inzet daarvan is om te leren van de gedragswetenschappen in onderzoek naar kwaliteit en effectiviteit van professioneel oordelen. In het onderzoek is een klassiek sociaalpsychologisch experiment over verantwoording, biases en oordeelsvermogen (Tetlock, 1983) vertaald naar de publieke sector en uitgevoerd met achtereenvolgens toezichthouders, studenten en rechters en gerechtssecretarissen.

Lees het hele artikel in Navigator.

Rechterlijke uitspraken kunnen aan overtuiging winnen als zij identificatie van burgers met het recht makkelijker maken. Naarmate in een globaliserende samenleving het recht verder af komt te staan van de belevingswereld van burgers, zal de noodzaak dat zij zich kunnen herkennen in de rechtspraak groter worden. Vervreemding van het recht ligt anders op de loer. Constitutionele verbeelding van het recht kan de wereld weer iets kleiner maken en een vertrouwde context reconstrueren die leidt tot herkenbaarheid en acceptatie van rechterlijke beslissingen. Beslissingen die op het eerste gezicht misschien niet voor zich spreken, maar wel recht doen - ook in de ogen van burgers.

Lees het hele artikel in Navigator.

Pleidooi voor een meer empathische benadering van de al dan niet verschoonbaarheid van de termijnoverschrijding: kan de te late indiening de indiener redelijkerwijze worden aangerekend? Door aldus op een flexibele wijze tegen een termijnoverschrijding aan te kijken, kan beter maatwerk worden geleverd. Het leveren van maatwerk, het oog hebben voor de bijzonderheden van het geval, is rechterswerk bij uitstek en is altijd maatschappelijk effectiever dan het bij wijze van een algoritme toepassen van regels.

Lees het hele artikel in Navigator.

In een van de liften van de rechtbank waar ik werk, hangt alweer een hele tijd een poster van Loesje met de tekst: ‘Begrijpelijke rechtspraak? Geef me leesbare vonnissen!’ Ik erger me aan die poster, en dat is niet omdat hij niet zo geestig of treffend is als je van zo’n poster verwacht.

Lees het hele artikel in Navigator.

Bekijk dit nummer in Navigator.

De accountant opereert in een spanningsveld omdat de belangen van het maatschappelijk verkeer en die van de cliënt kunnen conflicteren. De laatste jaren kwamen diverse omkoopschandalen naar buiten en kregen accountants de volle laag van politiek, media en AFM. In deze bijdrage wordt het onderwerp accountant en corruptie langs twee lijnen uitgediept. Ten eerste worden diverse voorbeelden aangehaald waarin de corruptieproblematiek aan de orde is. Ten tweede wordt uitgebreid ingegaan op het juridisch kader waarmee de accountant te maken heeft.

Lees het hele artikel in Navigator.

De in de HiiL-voorstellen vereiste coöperatieve en actieve probleemoplossende rol van partijen zal bij juridische conflicten regelmatig niet goed werken als sprake is van waardenconflicten of tekortschietende zelfredzaamheid. Ook is onvoldoende bekend waarom en wanneer dit type vernieuwingen wel zouden werken. Wat relevanter lijkt te zijn, zeker in tijden van maatschappelijke polarisatie, is procedurele rechtvaardigheid: dat professionele, competente juridische beslissers rechtzoekenden en verdachten behandelen als volwaardige leden van de maatschappij.

Lees het hele artikel in Navigator.

Moeten we gedogen dat vertegenwoordigers van antidemocratische en soms zelfs gewelddadigheid predikende partijen, politici en ideologen een podium krijgen in Nederland? Een aantal recente incidenten geeft aanleiding ons op deze vraag te bezinnen.

Lees het hele artikel in Navigator.

Naar aanleiding van de overleveringszaken Aranyosi en Caldararu rijst de vraag naar de effectiviteit van de prejudiciële procedure in het strafrecht. Strafzaken hebben een eigen dynamiek. De aard van het strafrecht vraagt om snelheid, rechtszekerheid en bescherming van grondrechten. Een realiteit is dat strafrechters zich nog weleens laten verrassen door ontwikkelingen in het Europese recht. In plaats van afwachten op wat komen gaat, zouden zij proactief in beweging moeten komen.

Lees het hele artikel in Navigator.

Voormalig Chef Grondwetszaken Henk Gritter is niet meer. Op 8 juni 2017 heeft de in het Drentse Peize geboren Gritter op de hoge leeftijd van 92 jaar zijn laatste adem uitgeblazen. Dat de Grondwet in 1983, na een meer dan een decennium durende wetgevingsoperatie, daadwerkelijk is herzien, is grotendeels te danken aan de volharding en het doorzettingsvermogen van deze Chef.

Lees het hele artikel in Navigator.

De eerste onderzoeksresultaten
Terwijl herstelrecht theoretisch steeds meer vorm krijgt en onder zowel wetenschappers, praktijkmensen als leken steeds meer bekendheid geniet, blijft Nederland wat betreft herstelgerichte praktijken in het strafrecht achterlopen in vergelijking met het buitenland; alleen in Maastricht is momenteel sprake van een gevestigde strafrechtelijke bemiddelingspraktijk. De vraag is hoe dit komt. Uit bestaand (internationaal) onderzoek kan immers de conclusie worden getrokken dat genoemde praktijken tot even goede of zelfs betere resultaten leiden dan wanneer wordt gekozen voor een regulier strafrechtelijk traject. Ook op basis van de in dit artikel besproken cijfers over de bemiddelingspraktijk in Maastricht lijkt de conclusie gerechtvaardigd dat deze solide functioneert.

Drones kunnen een efficiënt hulpmiddel zijn bij het handhaven van de openbare orde en veiligheid maar het gebruik ervan is niet zonder risico’s voor de privacy van burgers. De specifieke technische aard en de inzet van drones roepen nieuwe vragen op over de verantwoorde inzet van surveillance in de publieke ruimte. Het huidige juridische kader lijkt genoeg aanknopingspunten te bieden voor het reguleren van het gebruik van drones maar dit kader dient wel nader geconcretiseerd te worden in de context van deze drones. In ieder geval is de huidige inzet van drones oncontroleerbaar waardoor het risico bestaat dat bij de inzet onvoldoende rekening wordt gehouden met de rechten van burgers.

Hoe moet de rechterlijke organisatie (rechters, officieren van justitie en gerechtelijke ondersteuning) zich inhoudelijk en organisatorisch voorbereiden op haar Europese toekomst? Die vraag dringt zich op nu de rechtspraktijk steeds vaker aanloopt tegen de weerbarstige materie van het internationale en Europese recht. Daarbij komt dat de stroom jurisprudentie uit Luxemburg (Hof van Justitie van de Europese Unie) en Straatsburg (Europees Hof voor de rechten van de mens) niet meer valt bij te benen. Het zicht op de materie wordt bovendien ontnomen doordat ‘Europa’ zich weinig aantrekt van de hokjes waarin we het recht hebben opgedeeld. Het klassieke straf-, bestuurs- en civielrecht lopen steeds vaker door elkaar. En juist op een rechtsterrein waar de EU zich tot voor kort principieel buiten hield (het strafrecht) doen zich momenteel de lastigste EU-problemen voor. Het is kortom tijd om na te denken over ‘Europese rechtspleging’.

Vijf prangende vragen