In kwesties waarbij grensoverschrijdend gedrag op de werkvloer speelt, ligt de focus in het recht nog te vaak op de sanctionering van individuele conflictsituaties. Onderzoeksgegevens uit de psychologie laten overtuigend zien dat sanctionering van grensoverschrijdend gedrag via het ontslagrecht lang niet altijd leidt tot het doel van sociale veiligheid. Uiteraard is sanctioneren via het ontslagrecht bij excessen van belang, maar vaker valt meer resultaat te bereiken door als organisatie de bredere context bij de aanpak van de conflictsituatie te betrekken. Hierbij is het zaak als werkgever verder te kijken dan slechts de interacties tussen ‘plegers’ en ‘slachtoffers’, maar moet juist ook worden gekeken naar patronen op basis van gedeelde ervaringen en bekende risicofactoren. In het verlengde hiervan, zou in het recht meer aandacht moeten zijn voor de zorgplicht van de werkgever. De route van werkgeversaansprakelijkheid biedt hiertoe mogelijkheden, waarbij de arbeidsrechtelijke omkeringsregel werknemers in hun bewijslast tegemoet dient te komen.

[verder lezen in InView]

Aan de hand van twee casus wordt in kaart gebracht hoe AI in het diagnostisch proces door hulpverleners kan worden gebruikt, en wat de mogelijke gevolgen zijn van onjuist gebruik van AI of gebruik van een ongeschikt AI-systeem. Daarmee wordt verduidelijkt hoe de patiënt eventuele schade door een onjuiste diagnose gesteld met behulp van AI kan verhalen en waar hij bij dat verhaal tegenaan kan lopen. Geconcludeerd wordt dat verhaal van AI-gerelateerde schade niet fundamenteel verschilt van verhaal van schade veroorzaakt door ‘gewone’ technologie. Er is, net als bij andere technische apparaten, sprake van een zaak die de hulpverlener gebruikt ter uitvoering van zijn verbintenis zoals het stellen van een diagnose. De hulpverlener heeft ook, net als bij andere technische apparaten, verplichtingen in het kader van de geneeskundige behandeling maar ook bijkomende specifieke verplichtingen ten aanzien van het toepassen van AI. Wel worden mogelijke bewijsproblemen voor de patiënt gesignaleerd in het aantonen van de ongeschiktheid van het AI-systeem, wat een drempel kan opleveren voor het verhaal van schade.

[verder lezen in InView]

De vraag wat de betekenis is van het evenredigheidsbeginsel bij de toetsing van een in beroep bij de bestuursrechter bestreden besluit kan zich in drie situaties voordoen: het bestreden besluit berust op een discretionaire bevoegdheid (al dan niet ingevuld met beleidsregels); het bestreden besluit berust op een gebonden bevoegdheid die haar grondslag vindt in een algemeen verbindend voorschrift, niet zijnde een wet in formele zin; het bestreden besluit berust op een gebonden bevoegdheid die haar grondslag vindt in een wet in formele zin. In deze bijdrage wordt de vraag beantwoord hoe de rechtspraak omgaat met onder meer de drie genoemde situaties.

[verder lezen in InView]

In het initiatiefvoorstel tot invoering van een correctief wetgevingsreferendum zit een weeffout die nog niet lijkt te zijn opgemerkt. Het nieuw voorgestelde artikel 128a Grondwet maakt het correctief referendum ook voor decentrale overheden mogelijk. In medebewind zijn provincies en gemeenten echter verplicht medewerking te verlenen aan de medebewindvorderende wet. Een referendum kan deze verplichting doorkruisen. Kan deze fout nog worden gecorrigeerd?

[verder lezen in InView]

Vooral op het terrein van het algemene voorwaarden-recht zijn deze kroniekperiode gamechangers te melden. Zo lijkt de tijd rijp voor afschaffing van de vernietigingsgrond wegens niet-terhandstellen. Ook uitleg blijft de gemoederen bezighouden. Kunnen partijen de manier waarop de rechter Haviltex toepast beïnvloeden? Ja, en ook onbedoeld, waarmee de toepassing van het recht voor niet-juristen weer een stukje ondoorgrondelijker is geworden. Inzake reflexwerking, verrekening in faillissement, de aanvangstijd van de verjaring en het retentierecht zijn er vermeldenswaardige ontwikkelingen en verder is er natuurlijk weer volop geschreven en gepromoveerd.

[verder lezen in NAVIGATOR]

Grote maatschappelijke opgaven stellen de slagvaardigheid van de overheid op de proef. Op veel plaatsen binnen de overheid is overbelasting en onderbezetting. De instelling van de Staatscommissie Rechtsstaat, de ambitie om rechterlijke toetsing van wetgeving in formele zin mogelijk te maken en het conceptwetsvoorstel Versterking waarborgfunctie Awb laten zien dat het de regering ernst is met de zoektocht naar vergroting van de rechtsbescherming en rechtsstatelijkheid van (toetsing van) overheidsoptreden. Daarnaast hebben de inzet van de instrumenten van de conclusie en grote kameruitspraken de afgelopen jaren geleid tot een flinke opknapbeurt van de manier waarop algemene beginselen van behoorlijk bestuur en bestuursrechtelijke begrippen worden gebruikt als toetsingsinstrument door de rechter. De (recente) rechtspraak over het evenredigheids- en het vertrouwensbeginsel en de uitspraak over de invulling van het overtrederbegrip, laten zien dat de rechter de invulling daarvan heeft gesystematiseerd. Dat de toeslagenaffaire een brede discussie in gang heeft gezet over modernisering van de verhoudingen tussen de staatsmachten, is een lichtpuntje in deze affaire.

[verder lezen in NAVIGATOR]

Deze kroniekperiode is het kabinet gevallen en zijn politieke partijen druk in de weer geweest hun nieuwe verkiezingsprogramma’s samen te stellen. De behandeling van het wetsvoorstel Modernisering Wetboek van Strafvordering in de Tweede Kamer is aangevangen. Ons Wetboek van Strafrecht is uitgebreid met de strafbaarstelling van de voorbereidingshandelingen van seksueel kindermisbruik en wordt vanaf 2024 nog verder aangevuld met de strafbaarstelling van doxing (ondanks kritische geluiden vanuit de wetenschap). De Hoge Raad heeft zich uitgelaten over de prejudiciële procedure in strafzaken en de betekenis van het vertrouwensbeginsel bij de internationaal strafrechtelijke samenwerking in de zaken over EncroChat en SkyECC. In opdracht van het WODC zijn voorts twee rechtsvergelijkende onderzoeken verricht naar de Italiaanse maffia-aanpak om te bezien wat we daarvan kunnen leren.

[verder lezen in NAVIGATOR]

Het procesrecht wordt steeds meer dienend gemaakt aan de inhoud van de zaak en de beslechting van het werkelijke geschil dat voorligt. Deels gebeurt dit door het wegruimen van onnodige barrières en formaliteiten. Tegelijkertijd krijgt de rechter een steeds actievere rol toebedeeld om het echte geschil boven water – en opgelost – te krijgen. Dit is een positieve ontwikkeling want een juiste naleving van het procesrecht is geen doel op zich. Toch past ook een kanttekening. Het procesrecht bevat immers ook de waarborgen voor een eerlijke procesvoering in een democratische rechtsstaat. We moeten ervoor waken dat waarborgen als het verschoningsrecht aan de kant worden geschoven onder het mom van ‘het doel heiligt de middelen’, of dat de controlerende functie van de rechterlijke macht ondergesneeuwd raakt door de almaar toenemende werkdruk. De vraag is of de rechterlijke macht ook de komende jaren voldoende in staat zal blijven om haar rol effectief uit te oefenen als het aan de nodige capaciteit ontbreekt. Waar het aantal civiele handelszaken afneemt, geldt het omgekeerde voor de doorlooptijden. Nog niet alle achterstanden uit de coronaperiode zijn weggewerkt, zaken worden complexer en omvangrijker, en nieuwe uitdagingen dienen zich aan. Rechters zien de laatste jaren grote maatschappelijke thema’s langskomen: van Groningen tot toeslagen, en van klimaatkwesties tot allerhande massaschadeclaims. Alleen een goed geëquipeerde rechterlijke macht en overigens ook (sociale) advocatuur kunnen hier hun functie vervullen. Met de val van het kabinet liggen er weer nieuwe kansen om de rechtsstaat te versterken. Hopelijk zal het nieuwe kabinet die kansen met beide handen aangrijpen.

[verder lezen in NAVIGATOR]

[Lees de kroniek van het constitutioneel recht in NAVIGATOR]

[Lees de kroniek van het sociaal recht in NAVIGATOR]

[Lees de kroniek van het migratierecht in NAVIGATOR]

[Lees de kroniek van het belastingrecht in NAVIGATOR]

[Lees de kroniek van het personen- en familierecht en jeugdrecht in NAVIGATOR]

[Lees de kroniek van het Europees strafrecht in NAVIGATOR]

[Lees de kroniek van het Caribisch recht in NAVIGATOR]

De opvang van asielzoekers is een onderwerp dat zowel politiek als maatschappelijk al een aantal jaar voor spanning zorgt. Bestuurders op landelijk, provinciaal en gemeentelijk niveau opereren sinds 2021 in crisisstand om opvangplekken te realiseren. In deze bijdrage wordt betoogd dat dit tot diffuse besluitvorming leidt die democratische legimitatie ontbeert. Een grondige herijking van uitoefening van bevoegdheden en toewijzing van taken is van belang en het is de vraag of de beoogde Spreidingswet hieraan tegemoet komt.

[verder lezen in NAVIGATOR]

Het flink vernieuwde College van procureurs-generaal maakte daags na aantreden van de nieuwe voorzitter een mission statement wereldkundig: ‘Nieuw College, nieuwe accenten’. Vergelding lijkt daarin weer voorop te staan als doel van strafrechtelijke handhaving. Samenwerkingsverbanden die op de preventie van strafbare feiten zijn gericht krijgen minder prioriteit. Zal de soep werkelijk zo heet gegeten worden? Een welwillende lezer vindt toch enige nuance.

[verder lezen in NAVIGATOR]

De civiele rechter heeft zichzelf de afgelopen twintig jaar opnieuw uitgevonden als binnengerechtelijke alternatieve geschillenbeslechter. Naast rechtspreken is het bemiddelen tussen partijen tot de kerntaak van de rechter gaan behoren. dit toegenomen belang van schikken tijdens de mondelinge behandeling vergt wel dat daarvoor (nadere) kwaliteitsnormen worden vastgesteld. Die betreffen niet alleen het handelen van de rechter maar ook dat van advocaten.

[verder lezen in NAVIGATOR]

‘Grondwet begrepen door gewone mensen’ van Jelle But (NJB 2023/1323) is een fascinerende bijdrage over een uiterst relevant onderwerp, op basis van een enquête onder 1333 respondenten. Het heeft onze gedachten gescherpt over wat moet worden verstaan onder grondwetsinternalisering, hoe je dat verschijnsel kunt meten en in hoeverre Nederlanders grondwettelijke waarden hebben geïnternaliseerd – maar we bleven na lezing van zijn bijdrage ook met een aantal vragen zitten, waardoor we ons afvragen wat de waarde is van de conclusies die But op basis van zijn onderzoek trekt.

[verder lezen in NAVIGATOR]

Marseille & Wever stellen in hun reactie terechte vragen over het onderzoek naar grondwetsinternalisering. Deze vragen vallen uiteen in twee categorieën: 1) het ontbreken van de methode van gegevensverzameling, waardoor representativiteit, validiteit en generaliseerbaarheid van het onderzoek in het geding komen, en 2) de conceptualisering van het begrip internalisering, onder meer of de vraagstelling en antwoordmogelijkheden wel leiden tot het meten van grondwetsinternalisering – anders dan feitenkennis over grondwettelijke bepalingen. In het verlengde hiervan stellen zij de vraag hoe bevindingen uit het onderzoek te interpreteren.

[verder lezen in NAVIGATOR]

Door moderne DNA-technieken en DNA-databases waarin op zoek kan worden gegaan naar verwanten, is aan het licht gekomen dat er Nederlandse gynaecologen zijn die patiëntes met hun eigen zaad hebben geïnsemineerd. Als een dergelijke fertiliteitsfraude aan het licht komt is dat steevast groot nieuws. Maar wat zijn de juridische mogelijkheden van moeders die erachter komen dat hun kind met sperma van de gynaecoloog is verwekt? Civielrechtelijk zou een nieuw type vordering, die van de wrongful fertilisation, uitkomst kunnen bieden, al steekt de verjaringstermijn daar vaak een stokje voor. Omdat een arts bij fertiliteitsfraude opzettelijk handelt en opzettelijk zijn handelingen verhult, kan men de vraag stellen of het strafrecht niet het aangewezen rechtsgebied zou zijn om fertiliteitsfraude aan te pakken. Maar het huidige strafrechtelijke kader biedt nauwelijks soelaas voor de slachtoffers van fertiliteitsfraude. De wetgever is aan zet.

[verder lezen in NAVIGATOR]

Voor één op de zes mensen is zwangerschap niet vanzelfsprekend.2 Wanneer medische hulp geen soelaas biedt, kan draagmoederschap uitkomst bieden. Een vrouw stelt dan haar lichaam ter beschikking om hierin een zwangerschap te voldragen om daarna het gezag over het geboren kind over te dragen aan de wensouders. Dit klinkt eenvoudig, maar is het in de praktijk niet. Zo is de eerste stap, het in het openbaar zoeken naar een draagmoeder, ingewikkeld door de strafbaarstelling hiervan. In deze bijdrage staat de vraag centraal of deze dertig jaar oude wet inmiddels in strijd is met artikel 8 EVRM. Aanleiding is een reeks jurisprudentie van het EHRM en nieuwe inzichten vanuit de psychologie en pedagogie. De uitkomst is van belang voor het wetsvoorstel Kind, draagmoederschap en afstamming, dat binnenkort wordt toegezonden aan de Tweede Kamer.

[verder lezen in NAVIGATOR]

De slavernij en de banden die vele vooraanstaande leden van ons voorgeslacht ermee hadden staan steeds meer in het middelpunt van de belangstelling. Na excuses van onder andere steden en financiële instellingen voor de betrokkenheid van hun voorgangers bij de slavernij staan excuses namens de Staat op de rol. Ondertussen worden voormalige helden van hun voetstuk getrokken. Hoe zit het eigenlijk met de heren wiens beeltenissen voor de Hoge Raad zetelen? En die er niet staan.

[verder lezen in NAVIGATOR]

Het voorstel van Kamerleden Paternotte en Sneller om politieke partijen sneller te verbieden is overbodig en onwenselijk. Overbodig, omdat politieke partijen al verboden kunnen worden op grond van het oude artikel 2:20 BW en de Wet politiek partijen daarvoor een regeling zal gaan bevatten. Onwenselijk, omdat het voorstel de bijzondere positie van politieke partijen miskent.

[verder lezen in NAVIGATOR]

Hendriks, Sombroek & De Vries roepen de Hoge Raad op om verplichte anticonceptie (VAC) op grond van de Wet verplichte GGZ (Wvggz) toe te staan en het advies van de A-G Lückers te verwerpen. Hun standpunt is mijns inziens niet houdbaar.

[verder lezen in NAVIGATOR]

In deze bijdrage wordt een aantal staatsrechtelijke vragen rondom het ontslag van minister-president Marlin geanalyseerd. Alles overziende is het een weinig verheffend beeld dat zich aandient. Niet het zo gesmade Sint Maarten, maar de regering van het Koninkrijk is hier degene die de deugdelijkheid van bestuur, waarvan zij nota bene de constitutionele garant is, aan haar laars gelapt heeft, door staatsrechtelijke normen te verzinnen of in ieder geval hoogst ongebruikelijk te interpreteren, een memorie van toelichting selectief en onjuist te citeren, in een conflict tussen twee Sint Maartense staatsorganen eenzijdig de kant van het parlement te kiezen en gebruik te maken van een aanwijzingsbevoegdheid waarvan de Raad van State van het Koninkrijk nog slechts twee jaar geleden gezegd heeft dat die hiervoor niet gebruikt mag worden. De inmiddels afgetreden minister-president van Sint Maarten is bovendien publiekelijk aan de schandpaal genageld door de volstrekt ongegronde beschuldiging zijn ambtseed geschonden te hebben.

Lees het hele artikel in Navigator.

Op 6 februari jl. namen beide kamers van de Staten-Generaal een wetsvoorstel aan op grond waarvan wordt ingegrepen in het openbaar bestuur op Sint Eustatius. Een regeringscommissaris oefent tijdelijk alle taken en bevoegdheden van het eilandsbestuur uit. Het is bijna 70 jaar geleden dat de wetgever dit meest vergaande instrument van bestuurlijk toezicht voor het laatst heeft toegepast. Dit artikel analyseert de geschiedenis van ingrijpen bij grove taakverwaarlozing, bespreekt waarom de wetgever ingrijpt op Sint Eustatius en onderzoekt op welke wijze wordt ingegrepen. Vanzelfsprekend wordt daarbij ingegaan op de bijzondere juridische status van het openbaar lichaam Sint Eustatius.

Lees het hele artikel in Navigator.

Op 12 januari 2018 stuurde de Minister van Rechtsbescherming een nota van wijziging bij het Wetsvoorstel Afwikkeling Massaschade in een Collectieve Actie naar de Kamer. De meest in het oog springende wijzigingen betreffen het schrappen van de bepaling die alle collectieve acties concentreerde bij de Rechtbank Amsterdam; de toevoeging van een tweede mogelijkheid tot opt out in geval van een collectieve schikking; en een nadere beperking van het geografische bereik van de collectieve schadevergoedingsactie. Het opt out-karakter zal in beginsel alleen voor Nederlandse ingezetenen gelden. Voor elk van deze wijzigingen geldt dat zij het draagvlak voor het Wetsvoorstel zullen vergroten, al zal de keuze voor opt out in het Wetsvoorstel in de praktijk de totstandkoming van schikkingen niet eenvoudiger maken. Daarnaast bevat de nota van wijziging ook nog ‘enkele wetstechnische verbeteringen’ waaronder ook de nieuw voorgestelde regel van overgangsrecht valt. Dát overgangsrecht is toegevoegd, is te prijzen. De wijze waaróp het in de nota van wijziging is geregeld, is echter minder gelukkig.

Lees het hele artikel hier

in Navigator.

De Hoge Raad heeft ten onrechte geoordeeld dat het moment van herbeoordeling van een levenslange straf in de vorm van een ambtshalve gratieprocedure in lijn is met de eis van het EHRM. De uiteindelijke herbeoordeling zal ruimschoots na de uiterste grens van 25 jaar gaan plaatsvinden. De Hoge Raad heeft er ook geen oog voor dat niet alle criteria, aan de hand waarvan moet worden bepaald of de straf wordt verkort, objectief zijn en hecht teveel belang aan de rol van de burgerlijke rechter als rechterlijk toezichthouder.

Lees het hele artikel in Navigator.

Reactie van Willem Korthals Altes: In zijn artikel over de rechtbanktekeningen en de Persrichtlijn (NJB 42, 2017) merkt Paul Verweijen terecht op dat de Persrichtlijn aan herziening toe is. Deze herziening zou echter iets anders moeten omvatten dan een beperking van de mogelijkheid verdachten in de rechtszaal te tekenen.

Lees het hele artikel in Navigator.

Naschrift van Paul Verwijen: In zijn lezenswaardige reactie miskent Korthals Altes allereerst dat het EVRM, in casu artikel 6 en 8, een positieve verplichting meebrengt voor de Staat om te waarborgen dat deze grondrechten worden geëerbiedigd. Dat het EVRM vanzelfsprekend niet direct voor de media geldt laat de positieve verplichting onverlet te Auteur 1. Mr. P.T. Verweijen is strafrechtadvocaat bij Cleerdin & Hamer advocaten te Rotterdam. regelen dat de media deze rechten niet met voeten treedt.

Lees het hele artikel in Navigator.