Wetsvoorstel (03-05-2024) tot Wijziging van de Kieswet, houdende regels over taken van de Kiesraad met het oog op de bevordering van de kwaliteit van de uitvoering van het verkiezingsproces (Wet kwaliteitsbevordering uitvoering verkiezingsproces)
—Dit wetsvoorstel beoogt de kwaliteit van de uitvoering van het verkiezingsproces te bevorderen. De regering acht het daartoe noodzakelijk om de Kiesraad extra ondersteunende, instruerende en beoordelende taken te geven. Voorgesteld wordt de rol van de Kiesraad in het verkiezingsproces te verzwaren. Dit betekent dat de Kiesraad een grotere rol krijgt in het bevorderen en bewaken van de kwaliteit van het verkiezingsproces en de ondersteuning van gemeenten en waterschappen bij het uitvoeren van hun taken voorafgaand aan, tijdens en na een verkiezing. De transitie van de Kiesraad wordt vormgegeven in twee fasen:
De eerste fase behelst een taakuitbreiding van de Kiesraad bij het beheer van de uitslagprogrammatuur. De Tweede Kamer is op 14 maart 2019 geïnformeerd over de transitie van de Kiesraad, waarbij de Kiesraad formeel verantwoordelijkheden en bevoegdheden krijgt voor het beheer van de uitslagprogrammatuur. Het wetsvoorstel dat hier uitvoering aan geeft is op 24 juni 2022 bij de Tweede Kamer ingediend, en inmiddels door zowel de Tweede Kamer als de Eerste Kamer aanvaard. Nadat het wetsvoorstel programmatuur verkiezingsuitslagen tot wet is verheven heeft de Kiesraad de volgende functies:
- centraal stembureau bij landelijke verkiezingen;
- adviescollege voor de regering en Staten-Generaal aangaande uitvoeringstechnische onderwerpen die het Kiesrecht of verkiezingen betreffen;
- het verzamelen van de uitslagen van de op basis van de Kieswet gehouden verkiezingen en het ontsluiten daarvan;
- beheerder van de programmatuur die wordt gebruikt bij de berekening van stemtotalen en de vaststelling van de verkiezingsuitslag;
- kennis- en expertisecentrum op het gebied van verkiezingen.
De taakuitbreiding van de Kiesraad met het wetsvoorstel programmatuur verkiezingsuitslagen is aanleiding geweest om ook in brede zin te kijken naar de rol die de Kiesraad kan krijgen in de bewaking van de kwaliteit van de uitvoering van het verkiezingsproces. Op 17 juni 20207 is de Tweede Kamer geïnformeerd dat dit transitietraject er ook toe moet leiden dat de Kiesraad zich verder ontwikkelt tot een verkiezingsautoriteit. Deze verdere taakuitbreiding met betrekking tot de kwaliteitsbevordering betreft de tweede fase van de transitie van de Kiesraad en is opgenomen in de Verkiezingsagenda 2030. In de Verkiezingsagenda 2030 is gemeld dat de Kiesraad een instruerende, beoordelende en ondersteunende rol in het verkiezingsproces krijgt met bijpassende taken en bevoegdheden. De Afdeling adviseert om, mede gelet op artikel 59 Gw, in het wetsvoorstel geconcretiseerde delegatiebepalingen op te nemen over welke onderwerpen het stellen van nadere regels is toegestaan, waarbij het uitgangspunt blijft dat wezenlijke elementen op het niveau van de formele wet moeten worden vastgelegd. Voorts adviseert de Afdeling in de toelichting nader in te gaan op de juridische aard van de instructies en kwaliteitsstandaarden en in het bijzonder in hoeverre deze in bepaalde gevallen algemeen verbindende voorschriften kunnen bevatten. De regering kan zich niet vinden in deze opvatting van de Afdeling. Een instructie is slechts faciliterend voor de wijze waarop door gemeenten en stembureaus feitelijk uitvoering kan worden gegeven aan bepaalde verplichtingen in de Kieswet, het Kiesbesluit en de Kiesregeling. De instructies zijn om die reden, anders dan de regelgeving waaraan uitvoering moet worden gegeven, op zichzelf niet bindend en hebben derhalve geen juridische betekenis. Een geconcretiseerde delegatiebepaling zoals de Afdeling verzoekt, wordt daarom niet nodig gevonden. De kwaliteitsstandaarden, zoals die in dit wetsvoorstel worden bedoeld, zijn van een andere orde dan de instructies. De betreffende kwaliteitsstandaard verandert niets aan de verantwoordelijkheid en vrijheid van burgemeester en wethouders om naar eigen inzicht invulling te geven aan de taak die zij op grond van de Kieswet hebben. Er wordt slechts beoogd hen te faciliteren bij het vervullen van de in voormeld artikel genoemde zorgplicht. Kwaliteitsstandaarden zijn evenals de instructies niet afdwingbaar, zodat zij reeds daarom niet algemeen verbindend van aard zijn. De Kiesraad zal bij het opstellen van de instructies en kwaliteitsstandaarden van deze kaders uit moeten gaan. Een ruimere opdracht voor de Kiesraad is in dit wetsvoorstel niet beoogd. De toelichting is op dit punt aangevuld.
De Afdeling adviseert de delegatiegrondslag in het wetsvoorstel om bij amvb nadere regels te stellen te clausuleren. De regering kan zich vinden in dit advies. De Afdeling wijst daarbij op een inperking tot de termijnen van orde. Het gaat echter ook om regels over het betrekken van gemeenten bij de kwaliteitsbevorderende taak. De delegatiegrondslag is daarom in het wetsvoorstel rekening houdend met beide aspecten aangepast.