De toeslagenaffaire speelde een grote rol bij de uithuisplaatsingen van kinderen uit gedupeerde gezinnen. Tot op de dag van vandaag kampen deze kinderen met de gevolgen hiervan. Dat concludeert op 27 maart 2025 de onafhankelijke Commissie Toeslagen en Uithuisplaatsingen (CTU) die onderzoek deed naar de rol die de toeslagenaffaire speelde bij de uithuisplaatsingen van gedupeerde kinderen.
De schulden, armoede en financiële problemen, ontstaan door de toeslagenaffaire, zorgden vaak voor een plotselinge en onverwachte breuk in de stabiliteit van het gezin. Hierdoor ontstonden in de gezinnen problemen die er eerder niet waren of nog beheersbaar waren, bijvoorbeeld: financiële stress, mentale problemen, verlies van werk, conflicten tussen partners en een verslechterde relatie tussen de kinderen en hun ouders. De uithuisplaatsingen van de kinderen uit deze gedupeerde gezinnen hadden waarschijnlijk niet plaatsgevonden als de effecten van de toeslagenaffaire eerder waren gestabiliseerd. Ook in gezinnen die al voor de toeslagenaffaire te kampen hadden met problemen, heeft de toeslagenaffaire de situatie verergerd.
Zeer grote gevolgen
De commissie ziet dat de gevolgen voor de uit huis geplaatste kinderen zeer groot zijn. Zij kampen met langdurige en soms blijvende mentale problemen, hebben hun opleiding vaak niet kunnen afmaken of hun talent onvoldoende kunnen ontwikkelen. Ook is de relatie met hun ouders en hun broers en zussen vaak ernstig en soms onherstelbaar beschadigd. De gedupeerde kinderen hebben vaak geen vertrouwen in de overheid, de jeugdzorg en andere hulpverlening, zeker nu duidelijk is dat de overheid met de toeslagenaffaire de problemen in hun gezin heeft veroorzaakt of verergerd. Daarnaast ziet de commissie dat bij de hulpverlening een gedegen analyse van de oorzaken van de problemen in het gezin ontbrak. Daardoor werden problemen zoals armoede en schulden en de daaruit voortvloeiende stress niet effectief aangepakt.
Effecten op gedupeerde kinderen
De commissie stelt vast dat:
- een groot deel van de uithuisplaatsingen als gevolg van de toeslagenaffaire te voorkomen was geweest;
- als gevolg van de toeslagenaffaire en de uithuisplaatsing de toekomstperspectieven van de gedupeerde kinderen zijn aangetast;
- er bij de uit huis geplaatste kinderen sprake is van langdurige en soms blijvende mentale problemen;
- de uit huis geplaatste kinderen vaak een blijvend wantrouwen hebben in de overheid en hulpverlenende instanties;
- de volgende generatie ook de gevolgen zal ondervinden van de effecten van de toeslagenaffaire en uithuisplaatsingen.
(Het stelsel van) jeugdzorg
De commissie constateert dat:
- de hulpverlenende instanties niet in staat waren de neerwaartse spiraal bij gezinnen te herkennen;
- de aanpak van de jeugdbescherming niet gericht was op het gezin als geheel;
- de jeugdzorg een negatieve impact kan hebben op de gezinnen
- er binnen het jeugdbeschermingssysteem onvoldoende ruimte is voor tegenspraak en controlemechanismen;
- de werkwijze van de jeugdhulp en jeugdbescherming leidt tot gevoelens van wantrouwen en machteloosheid.
Aanbevelingen Commissie Toeslagen en Uithuisplaatsingen
De commissie beveelt aan:
- kinderen die als gevolg van de toeslagenaffaire uit huis geplaatst zijn, te erkennen als een zelfstandige groep gedupeerden;
- de rechtszekerheid voor uit huis geplaatste kinderen te versterken door de subsidieregeling rechtsbijstand uit te breiden voor uit huis geplaatste kinderen, zodat zij toegang hebben tot juridische hulp bij misstanden die hebben plaatsgevonden tijdens hun tijd in de jeugdzorg;
- een laagdrempelige aanpak aan die uit huis geplaatste kinderen financiële ondersteuning biedt bij herstel en ontwikkeling en een schuldenvrije toekomst met verbetering van de Kindregeling en een aanvullende landelijke regeling;
- een langdurig beschikbare laagdrempelige toegang tot persoonlijke ondersteuning voor uit huis geplaatste kinderen;
- ondersteuning te blijven bieden aan de gedupeerde ouders, onder ander bij het herstel en ontschuldigen van de relatie met de gedupeerde kinderen;
- de oorzaken van problemen in de gezinnen (meer) als uitgangspunt te nemen bij het bepalen van de aanpak;
- kinderen en ouders een zwaardere stem en stevigere positie te geven bij ingrijpende beslissingen van de Raad voor de Kinderbescherming, gecertificeerde instellingen en rechtspraak;
- om bij zware maatregelen altijd te streven naar inzet van actuele professionele kennis en vaardigheden op het hoogst mogelijke niveau;
- een permanent aanbod te ontwikkelen om specifieke kennis en vaardigheden op te doen voor professionals in de jeugdzorg;
- om de processen in de jeugdzorgketen aan te passen;
- om werk te maken van een cultuuromslag in het beleid waarbij het vertrouwen in burgers het uitgangspunt is.