De commissie doet een dringend beroep op het nieuwe kabinet en op het parlement om een einde te maken aan de harde werkelijkheid waarin een aanzienlijke groep burgers op dit moment leeft door de verwaarlozing van de rechtsstaat. De overheid moet volgens de commissie beseffen dat de rechtsstaat een politiek werkwoord is. De rechtsstaat vraagt permanent onderhoud. De komende jaren zijn doortastende juridische en politiek-bestuurlijke maatregelen nodig tegen de verwaarlozing van de rechtsstaat voor burgers in een kwetsbare positie. Die maatregelen moeten de belofte van de rechtsstaat ook voor hen inlossen. Hiertoe doet de commissie tien voorstellen aan het parlement, de regering, de rechtsprekende macht en overheidsorganisaties met burgercontact. Gesprekken met burgers en de uitkomsten van een landelijk burgerpanel vormen mede de basis voor deze voorstellen. 

Verbetervoorstellen Staatscommissie rechtsstaat

• Maak de rechtsstaat weer leidend in het handelen van politiek en overheid
  Een van de oorzaken van de verwaarlozing van de rechtsstaat is het gebrek aan waardering van de rechtsstaat bij de overheid. Er is sprake van een gebrek aan rechtsstatelijk leiderschap. De staatscommissie stelt dat de rechtsstaat weer leidend moet worden in het handelen van politici, bestuurders en medewerkers bij de overheid. Dit begint ermee dat het parlement en de regering de principes van de rechtsstaat uitdragen en elkaar daarop aanspreken. De staatscommissie adviseert ook om een planbureau voor de rechtsstaat in te stellen: een onafhankelijk instituut dat onderzoek doet naar de staat van de van rechtsstaat en dat ontwikkelingen analyseert met een rechtsstatelijke blik.
• Vereenvoudiging beleid, wetten en uitvoering als het gaat over bestaanszekerheid
  Burgers die aangewezen zijn op ondersteuning van de overheid ervaren regelingen als een ingewikkeld doolhof. Mensen vallen tussen wal en schip vanwege regelingen die elkaar soms tegenwerken en die zij uit angst niet gebruiken. En de politiek blijft na incidenten met nieuwe maatregelen komen. Om het vertrouwen van burgers te herwinnen moet het stelsel van beleid, wetten en uitvoering eenvoudiger en toegankelijker worden gemaakt en worden afgestemd op de vaardigheden van burgers. De staatscommissie doet een dringende oproep aan de regering en het parlement om langjarig en Kamerbreed samen te werken voor de vereenvoudiging van inkomensondersteuning. Ze adviseert om bij de start van een kabinet hierover afspraken te maken en het parlement om de vereenvoudigingsopgave op de voet te volgen met ervaren rapporteurs.
• Geef uitvoeringsorganisaties de mogelijkheid een rode kaart te trekken
  Inspraak en tegenspraak van uitvoeringsorganisaties zijn nodig om ontsporingen tijdig aan het licht te brengen. Deze organisaties zijn voor veel burgers - zeker degenen in een kwetsbare positie - hun eerste en voornaamste contact met de overheid. Het is dus belangrijk dat beleidsmakers in Den Haag de kennis van deze organisaties en hun ervaring met het burgerperspectief serieus nemen. Geef uitvoeringsorganisaties de ultieme mogelijkheid om een rode kaart te trekken voor beleid of regelgeving. Zij kunnen die kaart trekken wanneer dat beleid of die regelgeving onuitvoerbaar of onrechtsstatelijk is.
• Versterk de rechtsbescherming
  De toegang tot het recht voor burgers, een grondbeginsel in de rechtsstaat, komt ernstig in de knel door grove tekorten in het stelsel van rechtshulp. Om de toegankelijkheid tot het recht te herstellen is een forse verhoging van de vergoedingen voor sociaal advocaten nodig. Om de infrastructuur van de rechtsbescherming in het hele land te verbeteren moeten rechtswinkels en andere vormen van kleinschalige informele rechtshulp subsidie krijgen. Ook moet het griffierecht omlaag.
• Schaf het toetsingsverbod af
  De staatscommissie stelt voor om het toetsingsverbod in elk geval voor hoofdstuk 1 van de Grondwet (over grondrechten) af te schaffen. De staatscommissie verwacht dat dit politici, bestuurders en ­overheidsmedewerkers dwingt om zich bewuster en explicieter te verhouden tot de grondbeginselen van de rechtsstaat. Ze denkt dat dit effect niet alleen zal ontstaan door juridische procedures, maar dat de afschaffing vooral ook preventief zal werken. Het gaat om een staatsrechtelijke variant van ‘vreemde ogen dwingen’. Afschaffing van het toetsingsverbod draagt bij aan een levendige constitutionele cultuur waarin staatsmachten elkaar controleren en bij de rechtsstatelijke les houden.
• Overige voorstellen
  De overige voorstellen betreffen het in algemene wetgeving realiseren van een grondslag voor gegevensdeling tussen overheidsorganisaties zodat proactief overheidshandelen mogelijk wordt in het belang van de burger, de bestuurlijke besluitvorming en de procedure voor bezwaarschriften zodanig in te richten dat burgers ervaren dat zij gehoord en gezien worden, en de aanmoediging om als bestuursrechter ook aan rechtsbeginselen te toetsen.

Over de Staatscommissie rechtsstaat

De Staatscommissie rechtsstaat is sinds 1 februari 2023 actief. De opdracht van de staatscommissie is tot stand gekomen na gezamenlijk overleg van vertegenwoordigers van de regering, Eerste en Tweede Kamer en de Rechtspraak. Nog nooit eerder hebben de wetgevende, uitvoerende en rechtsprekende macht gezamenlijk een opdracht aan een staatscommissie gegeven. De staatscommissie kreeg de opdracht om, met name ook vanuit burgerperspectief, met voorstellen te komen om de rechtsstaat te versterken. Daarvoor heeft de staatscommissie gesprekken gevoerd met mensen uit het hele land. Via het landelijke burgerpanel formuleerden burgers aanbevelingen hoe het beter kan. Daarnaast zijn er veel gesprekken gevoerd met inhoudelijke experts.

De gebroken belofte van de rechtsstaat - tien verbetervoorstellen met oog voor de burger

Bron: www.staatscommissierechtsstaat.nl