Daarnaast heeft de commissie achtentwintig 'gele' kwalificaties gegeven aan voorstellen die de commissie beschouwt als een risico voor de rechtsstaat en zes ‘groene’ voorstellen die de rechtsstaat kunnen versterken. Uit het regeerprogramma spreekt een overheid die bepaalde mensen categorisch effectieve toegang tot het recht en een eerlijke gang naar de rechter wil ontzeggen. Er is zelfs sprake van voorzienbaar misbruik van bevoegdheid bij de voorgenomen inzet van staatsnoodrecht bij asiel en migratie. Hier wordt getornd aan de fundamenten van de rechtsstaat. De overheid kan daarmee niet pretenderen een volwaardige rechtsstaat te zijn, alle mooie verklaringen ten spijt.

Negen rode onderdelen

De commissie ziet negen onderdelen van het regeerprogramma als in strijd met de beginselen van rechtsstatelijkheid. Het activeren van de uitzonderingsbepaling van de Vreemdelingenwet 2000 is voor de commissie vanuit democratisch-rechtsstatelijk perspectief onaanvaardbaar. Het kabinet onderbouwt op geen enkele manier de legitimiteit van dergelijk staatsnoodrecht. Ook de aangekondigde ‘asielbeslisstop’ en het nog verder versoberen van de opvang worden door de commissie als in strijd met de rechtsstaat gekwalificeerd. De commissie kwalificeert ook het ontbreken van concrete maatregelen om de terugloop in de sociale advocatuur tegen te gaan als rood. Voldoende toegang tot het recht juist ook voor economisch kwetsbare personen is van groot belang in een rechtsstaat. Waar actie nodig is om de rechtsstaat in stand te houden, leidt stilzitten van de overheid tot de achteruitgang van de rechtsstaat.

Zes groene plannen

De commissie is positief over de plannen van dit kabinet om het recht op vergissen te introduceren. Dit wordt gezien als een mogelijke versterking van de rechtsstaat. Ook de voorstellen van het kabinet om de ongelijkheid tussen Europees en Caribisch Nederland te verminderen door dezelfde sociale voorzieningen te bieden, ziet de commissie als een versterking van de rechtspositie van de inwoners van Caribisch Nederland. De commissie is voorzichtig positief over het voorstel om het constitutionele toetsingsverbod op te heffen zodat rechters wetten kunnen toetsen aan klassieke grondrechten in de Grondwet. Dit voorstel krijgt steun, maar er zijn wel zorgen over het ontbreken van nadere uitwerking hiervan, vooral ook rond de invoering van een constitutioneel hof.  Ook de verzelfstandiging van de Afdeling bestuursrechtspraak kwalificeert de commissie als groen. Zij is van mening dat de verdere scheiding van de rechtsprekende en adviserende functies van de Raad van State de rechtsstaat versterkt.

Achtentwintig gele punten

Achtentwintig punten uit het regeerprogramma kwalificeert de commissie als geel en daarmee als een risico voor de rechtsstaat. Daaronder vallen bijvoorbeeld het voornemen tot het intrekken van de spreidingswet en het verbieden van voorrang voor statushouders bij huisvesting, hetgeen de toch al aanwezige druk op de asielopvang naar verwachting zal doen toenemen. Ook het nastreven van een opt-out clausule voor het Europees asiel- en migratiebeleid raakt volgens de commissie de uitgangspunten van supranationale samenwerking en van gemeenschapstrouw. Voorgenomen plannen om de toegang van belangenorganisaties tot de rechter te beperken, beoordeelt de commissie als risicovol voor de rechtsstaat. Datzelfde geldt voor een eventuele inperking van het demonstratierecht.

Rapport rechtsstatelijke toets regeerprogramma 2024

Bron: www.advocatenorde.nl