Een minderjarige verdachte verblijft tijdens het ophouden voor onderzoek en de inverzekeringstelling doorgaans in een ophoudkamer of reguliere kale politiecel, in een cellencomplex tussen volwassen arrestanten. Het komt voor dat een minderjarige in deze politiecel moet overnachten, bijvoorbeeld omdat de politie meer tijd nodig heeft om onderzoek te doen of omdat de politie de minderjarige wil horen, maar de (verplichte) advocaat van de minderjarige in de avonduren niet beschikbaar is.

De wet biedt de mogelijkheid de inverzekeringstelling op een andere plaats dan een politiecel door te brengen, mits deze daartoe geschikt is. Overnachting op een – wat genoemd wordt - alternatieve locatie, zoals bij ouders thuis, komt in de praktijk al voor, maar een landelijke uniforme werkwijze en een wegingskader voor besluitvorming ontbreken. In het geval een minderjarige verdachte toch in een politiecel moet overnachten is de vraag aan de orde hoe een verblijf bij de politie op een kindvriendelijke wijze kan plaatsvinden. Daarbij gaat het om de bejegening door de politie en de inrichting van een kindvriendelijke politiecel.

Alternatieve locaties en duur vrijheidsbeneming

Uit enkele pilots blijkt dat overnachting op een alternatieve locatie in de praktijk uitvoerbaar is. De RSJ is van mening dat dit vaker overwogen moet worden en adviseert verblijf op een alternatieve locatie tijdens de inverzekeringstelling als uitgangspunt in de wet of in beleid op te nemen. Daarnaast adviseert de RSJ in de wet op te nemen dat ophouden voor onderzoek op een alternatieve locatie mogelijk is; ook tijdens het ophouden voor onderzoek zou verblijf op een alternatieve locatie het uitgangspunt in de wet of in beleid moeten zijn. Dat betekent dat minderjarigen in de leeftijd van 12 tot en met 17 jaar, in afwachting van de afronding van het politieonderzoek, alleen in een politiecel verblijven en overnachten als dat strikt noodzakelijk is en voor de kortst mogelijke duur. Dit is in lijn met het VN-Kinderrechtenverdrag en EU-richtlijn 2016/800 over de procedurele waarborgen voor kinderen die verdachte of beklaagde zijn in een strafprocedure. De termijn van de vrijheidsbeneming bij ophouden voor onderzoek en inverzekeringstelling zou beperkt moeten worden tot maximaal 24 uur. Hierna beslist een rechter-commissaris of de minderjarige naar huis kan of in voorlopige hechtenis wordt genomen. Dit betekent dat een minderjarige verdachte in voorkomende gevallen maximaal één nacht in een politiecel verblijft.

Belangenafweging

Bij de beslissing over overnachting in een politiecel of elders spelen verschillende belangen een rol: het belang van de minderjarige (dat een eerste overweging vormt), het belang van het onderzoek en de belangen van de maatschappij en slachtoffers en nabestaanden. De RSJ adviseert een landelijk wegingskader vast te stellen en doet suggesties aan welke aspecten aandacht moet worden geschonken.

Aansprakelijkheid

Bij overnachting op een alternatieve locatie zijn degenen aan wie de zorg voor de minderjarige is toevertrouwd verantwoordelijk voor het fysieke en psychische welzijn van het kind. Dat kunnen ouders, andere familieleden of een instelling zijn. Zij zijn niet strafrechtelijk aansprakelijk. De situatie is vergelijkbaar met die van de schorsing van de voorlopige hechtenis bij minderjarigen.

‘Kindvriendelijk’ verblijf in een politiecel

Bij een meer 'kindvriendelijk' verblijf van minderjarigen in een politiecel moet gedacht worden aan zowel de bejegening van minderjarigen als aan de inrichting van de politiecel en de plaats van de cel in het cellencomplex. De politie heeft regels opgesteld omtrent een kindvriendelijke bejegening. Een reguliere politiecel kan al met enkele aanpassingen een prettiger sfeer uitstralen. Bij de nieuwbouw van cellencomplexen kan ook gekeken worden naar zaken als lichtinval, een ingebouwde informatiezuil in de cel en de plaats van de cel binnen het complex. Met de methode van ontwerpend onderzoeken kan meer inzicht verkregen worden in de psychologische beleving van het verblijf in een politiecel.

Enkele groepen (minderjarigen) vragen bijzondere aandacht: minderjarigen van 11 jaar en jonger, minderjarigen met een licht verstandelijke beperking, adolescenten (18-23 jaar), meisjes en minderjarige migranten en vreemdelingen.

Adviesvragen

Het advies is geschreven op verzoek van de ministers van Justitie en Veiligheid en voor Rechtsbescherming. Zij vroegen de RSJ op 7 mei 2019 advies uit te brengen over:

• De juridische verantwoordelijkheid voor (de veiligheid van het kind) tijdens het ophouden voor onderzoek en de inverzekeringstelling bij de politie en op een alternatieve locatie;

• Het creëren van een werkbaar kader dat de praktijk helpt bij de belangenafweging om een kind op een alternatieve locatie te laten verblijven tijdens het ophouden voor onderzoek of inverzekeringstelling;

• Het ophouden voor onderzoek op een alternatieve locatie;

• Een kindvriendelijk verblijf bij de politie: zowel wat betreft bejegening als inrichting van de politiecel.

Aanbevelingen

De RSJ doet onder meer de volgende concrete aanbevelingen:

(Duur van) IVS en verblijf in de politiecel

• Leg in de wet vast dat een minderjarige verdachte niet in verzekering wordt gesteld tenzij dit noodzakelijk is;

• Leg in de wet vast dat vrijheidsbeneming van een minderjarige verdachte zonder rechterlijke toets maximaal 24 uur duurt.

Geen IVS in de politiecel tenzij

• Leg het uitgangspunt 'geen IVS in een politiecel, tenzij dit niet anders kan' vast in de wet of in beleid. Dit creëert bewustzijn bij politie en OM en vraagt om een deugdelijke onderbouwing van de gemaakte keuze.

Belangenafweging

• Het belang van het kind dient voorop te staan bij de afweging een minderjarige de IVS elders (buiten de cel) te laten ondergaan.

Ophouden voor onderzoek op alternatieve locatie

• Voeg aan artikel 56 Sv toe dat ophouden voor onderzoek op elke daartoe geschikte plaats kan plaatsvinden;

• Leg het uitgangspunt ‘niet ophouden in een politiecel, tenzij dat niet anders kan’ vast in de wet of in beleid.

Rechtsbijstand bij ophouden voor onderzoek

• Verruim de toepassing van artikel 489 lid 3 Sv dat ziet op gratis rechtsbijstand voor minderjarigen. Zorg dat de minderjarige tijdens de fase van ophouden voor onderzoek na heenzending overdag of ’s nachts, bij (verder) verhoor op een later tijdstip het recht op een gratis advocaat behoudt.

Bejegening minderjarigen door de politie

• Vertaal de regels omtrent de zorg voor minderjarigen uit het Landelijk Reglement Arrestantenzorg Politie naar werkinstructies; zie toe op consequente naleving van deze werkinstructies

• Zorg voor gerichte opleiding en training van politiemedewerkers die met minderjarigen werken;

• Zorg ervoor dat politiemedewerkers eenduidig en op aangepaste wijze met minderjarigen communiceren.

Kindvriendelijke cel

• Zorg voor voldoende kindvriendelijke politiecellen. Kleine cellencomplexen moeten over minimaal één kindvriendelijke cel beschikken, grotere complexen over minimaal twee;

• Scheidt de locatie van kindvriendelijke cellen zoveel mogelijk van die van reguliere cellen (andere gang, verdieping enz.);

• Een ‘kindvriendelijke’ politiecel moet een prettiger sfeer uitstralen dan een reguliere cel.