De bestaanszekerheid van ex-gedetineerden is na het uitzitten van hun straf te vaak niet gegarandeerd. Er is weinig structurele inzet op het begeleiden van ex-gedetineerden naar duurzaam werk. Dat heeft te maken met allerlei knelpunten waar zij na het uitzitten van hun gevangenisstraf tegenaan lopen. Dat schrijft de Landelijke Cliëntenraad (LCR) in een op 10 januari 2024 gepubliceerd signaal.
Om een nieuwe start te kunnen maken hebben ex-gedetineerden ondersteuning nodig bij het regelen van een identiteitsbewijs, uitkering of werk, huisvesting, schulden en zorg. De ervaren knelpunten zijn volgens LCR ernstig: geen ID, geen huisvesting, geen inkomen, geen werk en geen bankrekening. De basis is vaak niet op orde. Gemeenten horen de regie te voeren over de verschillende instanties waarmee ex-gedetineerden te maken krijgen bij terugkeer in de maatschappij. Uit de informatie die de LCR heeft opgehaald, is gebleken dat veel gemeenten hun regiefunctie niet (voldoende) hebben ingericht. Op meerdere terreinen is er sprake van aanzienlijke problemen. Er zijn uitzonderingen, maar er kan gerust worden vastgesteld dat er geen landelijk dekkend integraal stelsel van dienstverlening bestaat. In veel gevallen kan geen maatwerk worden geleverd aan ex-gedetineerden. Dit is wel nodig omdat zij - en vaak ook hun gezinnen - in een uiterst kwetsbare positie zitten. Het is daarom noodzakelijk om het beleid aan te scherpen en de re-integratie van ex-gedetineerden onder de loep te nemen. De recidivecijfers tonen ook aan dat het anders moet.
- Gemeenten moeten op hun regiefunctie worden aangesproken om de reikwijdte en effectiviteit van de dienstverlening te vergroten en verschillen tussen gemeenten te verkleinen. Zo nodig moeten doelstellingen voor realisatie worden gemaakt en moeten budgetten worden geoormerkt. Gemeenten moeten al in gevangenis aan de slag om een ID, uitkering, zorgverzekering en bankrekening meteen na invrijheidstelling beschikbaar te hebben. Schuldhulp moet niet meer vrijblijvend zijn. Gemeenten moeten meer investeren om ‘zorgmijders’ te vinden en begeleiden.
- Voorwaarden voor meer werk scheppen. Dit betekent betere afspraken maken over VOG en schulden, meer gespecialiseerde begeleiders/coaches voor (naar en tijdens) werk, meer afspraken met werkgevers, meer gebruik creatieve vormen arbeidsintegratie (open hiring). Het is ook nodig om gericht werkgelegenheid te creëren voor de doelgroep in de vorm van leer-werktrajecten of Beschut Werk.
- Opwaarderen rol maatschappelijke hulpverleners en naasten, omdat beiden een officiële rol in re-integratie horen te krijgen. Iedere ex-gedetineerde zou in elk geval een eigen hulpverlener (maatschappelijk werk) moeten krijgen zodat er een aanspreekpunt is, iemand die processen door de bureaucratie begeleidt en motiveert als re-integratie moeizaam verloopt. Zo kan worden voorkomen dat dienstverlening tussen organisaties en instellingen vastloopt. Dit kan bijvoorbeeld via de Zorg- en Veiligheidshuizen.