Kernboodschap

Het kabinet meent dat de rechtsbescherming van burgers, juist waar het gaat om de meest fundamentele rechten van burgers ten opzichte van de overheid, verbetering behoeft. Door rechterlijke constitutionele toetsing mogelijk te maken, beoogt het kabinet bij te dragen aan de versterking van de positie van de burger ten opzichte van de overheid en, mede door een grotere maatschappelijke betekenis toe te kennen aan de Grondwet, een versteviging van de rechtsstatelijke waarborgen. Het kabinet heeft de verschillende varianten en inrichtingskeuzes langs de lijnen van het coalitieakkoord gewogen en heeft alles afwegende, een voorkeur voor de variant van constitutionele toetsing die goed aansluit op het beoogde doel. Hierbij denkt het kabinet aan de variant van toetsing door iedere rechter (gespreide toetsing) aan met name genoemde grondwetsbepalingen over vrijheidsrechten, waarbij de rechter in een bindend rechterlijk oordeel in een concreet aan hem voorliggend geval een wet of wetsbepaling buiten toepassing kan laten wegens strijd met de Grondwet.

Constitutionele verhoudingen

Bij invoering van constitutionele toetsing van formele wetgeving aan de Grondwet verschuift de bevoegdheid tot uitleg van de Grondwet met betrekking tot formele wetgeving deels naar de rechterlijke macht. Dat is noodzakelijk om het doel van invoering van constitutionele toetsing te bereiken; zonder die verschuiving kan de rechter geen aanvullende rechtsbescherming bieden. Dat hoeft volgens de ministers niet te betekenen dat het primaat van de wetgever wordt doorkruist. De rechter toetst al geruime tijd wetgeving aan verdragen, waarmee hij uitleg geeft aan fundamentele normen. Ook nu gaat de rechter in dialoog met de wetgever, door juridische knelpunten te signaleren. Bovendien gaat de grondwetgever ook na invoering van rechterlijke constitutionele toetsing nog altijd over de inhoud van de Grondwet, want als de uitleg van de rechter hem niet juist of niet wenselijk voorkomt, kan hij de Grondwet aanpassen.

Desondanks moet bij het afwegen van de verschillende varianten van constitutionele toetsing rekening worden gehouden met het uitgangspunt dat politieke keuzes democratische legitimatie behoeven. Daarom streeft het kabinet naar een variant die goed aansluit op het primaire doel van constitutionele toetsing, zoals dat naar zijn oordeel ook valt af te leiden uit de Kamermoties hieromtrent, namelijk verbetering van de individuele rechtsbescherming, zonder vergaande wijzigingen aan te brengen in het geheel van bestaande instituties en de bestaande verhoudingen tussen de drie staatsmachten.

Invulling

Het kabinet heeft een voorkeur voor toetsing aan de klassieke vrijheidsrechten. Het kabinet meent daarnaast dat de optie van gespreide toetsing het meest in de rede ligt, gelet op het doel van constitutionele toetsing en inpasbaarheid in het stelsel. De instelling van een constitutioneel hof ligt niet in de rede. Constitutionele toetsing door de rechter heeft verder, uit oogpunt van rechtsbescherming, naar het oordeel van het kabinet, meerwaarde voor burgers wanneer die ex post geschiedt ten opzichte van een toetsing ex ante. Constitutionele toetsing door de rechter zou, naar het oordeel van het kabinet, moeten uitmonden in een (juridisch) bindend oordeel.Bij onverenigbaarheid van de wet(sbepaling) met de Grondwet zou de rechter, naar het oordeel van het kabinet, moeten kunnen besluiten om de wet(sbepaling) buiten toepassing te laten.

Lees hier de hele brief.