Ondermijnende criminaliteit

Het kabinet is van mening dat er geen dag langer gewacht kan worden met de intensivering van de bestrijding van georganiseerde, ondermijnende criminaliteit. Drie moorden rondom een kroongetuige illustreren de verharding van het criminele circuit en de kwetsbaarheid van de rechtsstaat. Het kabinet wil daar met kracht iets aan doen maar binnen de beschikbare middelen moeten keuzes gemaakt worden.

De focus richt zich in 2022 op de aanpak van dominante criminele verdienmodellen en randvoorwaarden die Nederland aantrekkelijk maken voor ondermijning. Ook minder aantrekkingskracht van het criminele milieu op jongeren verdient hierbij een plek. En in 2022 krijgen uiteenlopende wetstrajecten uit de wetgevingsagenda ‘aanpak ondermijning’ een vervolg. Daarmee wordt een fundament gelegd voor een evidence based aanpak waarmee men even vooruit meent te kunnen.

Daarnaast zijn er vijf cruciale deelopgaven waarop gefocust wordt:

1) preventie en weerbaarheid in de aanpak,

2) krachtig ondermijningsbeleid,

3) verdere inrichting van het Multidisciplinair Interventieteam (MIT),

4) criminele geldstromen en

5) en een sterk stelsel van bewaken en beveiligen. Personen in de frontlinie - burgemeesters, officieren van justitie, rechters, politiemedewerkers, advocaten, (kroon)getuigen en journalisten – moeten zich beter beschermd weten.

Voor een krachtige regievoering op de integrale aanpak van ondermijnende criminaliteit is een programmadirecteur-generaal ondermijning (DGO) aangesteld.

Het kabinet heeft in dit licht besloten om in 2022 € 524 mln. extra te investeren in de bestrijding van ondermijnende criminaliteit, waarvan € 154 mln. wordt uitgetrokken voor bescherming en veiligheid. Hiermee kan enerzijds een urgent noodzakelijke impuls worden gegeven aan de bescherming en veiligheid van degenen die zich dagelijks inspannen tegen ondermijning. Daarnaast zijn structurele middelen beschikbaar gesteld voor de samenhangende aanpak van ondermijning. Door - naast een verstevigde inzet op handhaving, opsporing en vervolging - in te zetten op een combinatie van onder andere het terugdringen van crimineel geld en het tegengaan van nieuwe aanwas, waarbij formeel gezag meer zichtbaar is in kwetsbare wijken en jongeren perspectief geboden wordt op studie en werk, wordt voorkomen dat er steeds meer beveiliging en bewaking nodig is. Het kabinet wil met deze brede, samenhangende aanpak ondermijning op termijn beheersbaar maken.

Toegang tot het recht

Het huidige stelsel van gesubsidieerde rechtsbijstand is niet toekomstbestendig. In 2018 is een meerjarig programma gestart om het stelsel te vernieuwen, met minder verkeerde financiële prikkels en ongelijkheid in toegang tot het recht, en betere vergoedingen voor professionals in het stelsel. In 2025 moet een stelsel staan waarin iedere rechtzoekende op een laagdrempelige, snelle en integrale manier een oplossing kan vinden voor zijn of haar probleem. Deze vernieuwing gebeurt stap voor stap, door diverse praktijkpilots, alvorens deze in wetgeving te verankeren. Bij de uitwerking staan drie hoofdlijnen centraal: 1) laagdrempelige toegang en advies voor iedereen, 2) goede rechtshulp door professionals tegen een adequate vergoeding en 3) een burgergerichte overheid met oog voor de menselijke maat.

De stelselvernieuwing bevindt zich middenin de pilotfase. Deze loopt tot eind 2022.

In navolging van het rapport ‘Ongekend onrecht’  - het rapport naar aanleiding van de kindertoeslagenaffaire – wordt op basis van casuïstiek en onderzoek (WODC) of de zelfredzaamheidstoets onder de Wet op de rechtsbijstand nog bij de tijd is. Zo nodig worden maatregelen getroffen. Vooruitlopend hierop en om te voorkomen dat burgers tussen wal en schip raken ontwikkelden de Raad voor Rechtsbijstand, het Juridisch Loket en de Nederlandse Orde van Advocaten een gezamenlijke aanpak. Als deze organisaties signalen ontvangen die daartoe aanleiding geven, helpt het Juridisch Loket deze burgers snel of verwijst ze door naar de juiste professional. Voor zaken die te complex zijn om in de eerste lijn af te handelen, verstrekt de Raad (tijdelijk) een lichte adviestoevoeging aan advocaten op grond van de Regeling adviestoevoeging zelfredzaamheid.

Onnodige procedures in het bestuursrecht moeten teruggedrongen worden, bijvoorbeeld door vanuit burgerperspectief een digitaal bezwaarplatform te ontwikkelen voor gemeenten. Daarnaast richt de aanpak zich op knellende wet- en regelgeving door zogenoemde wetgevingsdialogen uit te voeren met uitvoeringsorganisaties en gemeenten. Hierbij wordt aangesloten bij acties en maatregelen die voortkomen uit de rapporten ‘Ongekend Onrecht’ en ‘Klem tussen balie en beleid’. Om burgers oplossingen te bieden voor problemen benadrukken deze rapporten dat de burger en zijn of haar probleem centraal moeten staan en niet de procedure.

Goede rechtsbijstand is ook volgens het demissionaire kabinet cruciaal voor de toegang tot het recht. Ter uitvoering van de motie Klaver/Ploumen (TK 28 362, nr. 44) maakt het kabinet extra middelen vrij voor een betere vergoedingen van sociale advocaten (in lijn met scenario 1 van de commissie-Van der Meer). Zo wordt de vergoeding in overeenstemming gebracht met de voor de werkzaamheden gemiddelde tijdsbesteding. Voor 2022 wordt hiervoor € 154 mln. (incl. btw) beschikbaar gesteld. Met het op niveau brengen van de vergoedingen voor sociale advocaten is de kous echter niet af.

Onder het motto ‘meer oplossingen, minder procedures’ wordt met de vernieuwing van het stelsel van rechtsbijstand ingezet op snellere en meer laagdrempelige hulp voor mensen met problemen. Het beroep op rechtsbijstand zal hierdoor in de toekomst naar verwachting afnemen.

Daarnaast zet het kabinet in op een grotere (financiële) tegenprestatie van commerciële advocatenkantoren. Zoals het voor sociale advocatenkantoren goed is dat zij zich niet volledig afhankelijk maken van overheidssubsidies, mag van de commerciële advocatuur ook best een maatschappelijke tegenprestatie worden verwacht. Deze maatregelen moeten ertoe leiden dat met ingang van 2025 nog een structureel bedrag van € 64 mln. per jaar benodigd is.

Detentie

Gehoopt wordt dat de versterking van de aanpak van de zware georganiseerde criminaliteit gaat leiden tot meer gedetineerden in detentie. Om deze risicovolle groep gedetineerden veilig op te sluiten, vervoeren en berechten wordt fors geïnvesteerd in het gevangeniswezen. Hiervoor is 45 miljoen beschikbaar in 2022, 25 miljoen in 2023 en daarna structureel 15 miljoen. Om de toenemende capaciteitsbehoefte bij de Dienst Justitiële Inrichtingen op te vangen wordt het budget voor 2022 verhoogd met structureel 154 miljoen. Dat wordt ingezet voor de uitbreiding van de capaciteit binnen de tbs, forensische zorg, het gevangeniswezen en de justitiële jeugdinrichtingen.

Jeugdbescherming

Hulp en bescherming voor kwetsbare kinderen en gezinnen komt niet tijdig en onvoldoende van de grond. Gecertificeerde Instellingen, Veilig Thuis en de Raad voor de Kinderbescherming hebben grote moeite om in het huidige stelsel hun wettelijke taken goed uit te voeren en de benodigde hulp voor deze kinderen te organiseren. Uit recente inspectierapporten en onderzoeken blijkt dat zowel op de korte termijn als lange termijn meer moet gebeuren om kwetsbare kinderen en gezinnen te beschermen. Voor de continuïteit van de jeugdbescherming op korte termijn werkt JenV samen met diverse stakeholders aan het terugdringen van de wachttijden. In regio’s waar dit niet tot de gewenste resultaten leidt en zorgen zijn over de zorgcontinuïteit wordt interbestuurlijk toezicht ingezet.

Daarnaast is in 2021 gestart gemeenten en gecertificeerde instellingen te ondersteunen om de gewenste caseload van jeugdbeschermers goed in te schatten en te komen tot faire tarieven. Ook zijn in 2021 samen met betrokkenen de plannen aangescherpt om de arbeidsmarktproblematiek binnen de jeugdbeschermingsketen aan te pakken. Dit leidt in 2022 tot gerichte acties om jeugdbeschermers te werven en te behouden.

Daarnaast wordt het Actieplan Verbetering Feitenonderzoek in de jeugdbeschermingsketen uitgevoerd. Doel daarvan is een betere besluitvorming en communicatie hierover met kinderen en ouders.

Voor de (middel)lange termijn biedt het toekomstscenario ‘Jeugdbescherming’ perspectief op een meer effectieve en eenvoudiger georganiseerde jeugdbescherming. Dit betreft de samenwerking van professionals onderling en de samenwerking met het gezin en het sociaal netwerk. In 2022 komen de uitkomsten van de eerste pilots beschikbaar en wordt het toekomstscenario gefinaliseerd.

Over de toekomst van interlandelijke adopties zal het nieuwe kabinet besluiten.

Overige onderwerpen

Dit zijn de meest ambitieuze plannen uit de begroting.

Voor de beleidsplannen over onderwerpen als politie, asiel en migratie, schuldhulpverlening, beter scheiden, aanpak jeugdcriminaliteit en forensische zorg wordt verwezen naar wat daar in de begroting zelf over te lezen is.

Kamerstukken II 2021/22, 35 925 VI, nr. 2