In zijn jaarbericht schrijft Naves dat maatschappelijke problemen decennialang niet worden opgelost omdat oplossingen politiek zeer moeilijk haalbaar zijn, maar ook door de Nederlandse zuinigheid. De problemen stapelen zich op, raken met elkaar vervlochten en worden zo nog groter. Voor de Rechtspraak geldt, schrijft Naves, dat we ons moeten blijven afvragen of (ondersteuning van) de rechterlijke capaciteit zo goed mogelijk wordt ingezet. Maar of het nu gaat om rechtspraak of om klimaat, woningbouw, immigratie, bestaanszekerheid of een ander maatschappelijk onderwerp, keuzes moeten altijd worden gemaakt binnen de kaders van de rechtsstaat. De fundamentele uitgangspunten van de rechtsstaat moeten altijd gelden. Een daarvan is dat de uitspraak van de rechter altijd wordt uitgevoerd.

Cijfers jaarverslag 2023

Rechters hebben in 2023 bijna 1,4 miljoen uitspraken gedaan. Er werkten vorig jaar meer dan 12.000 mensen in rechtbanken, waarvan bijna 2700 rechters en raadsheren en ruim 10.000 ondersteunende medewerkers. Vijf jaar geleden ging het nog om 2500 rechters en raadsheren en 11.000 ondersteunende medewerkers. Ondanks deze toename, is er nog altijd een tekort. Het aantal opleidingsplekken is de afgelopen jaren daarom uitgebreid. Waren er in 2019 nog 192 rechters in opleiding, in 2023 waren dat er 256. Het aantal gepubliceerde uitspraken op rechtspraak.nl steeg van 49.800 in 2022 naar 58.200 in 2023.

Trends wet- en regelgeving
De Raad heeft in 2023 ruim 50 wetgevingsadviezen uitgebracht en signaleert in het jaarverslag de volgende trends:

• Stijgend aantal bestuursrechtelijke wetsvoorstellen gericht op herstel of compensatie
  De Rechtspraak constateert dat hiermee sprake lijkt te zijn van een verschuiving in
  de functie van wetgeving, waarbij deze steeds vaker achteraf wordt ingezet als
  correctiemiddel om maatschappelijke pijn, die mede is veroorzaakt door wetgeving
  of beleid van de overheid, te verzachten.
• Samenloop tussen verschillende handhavingsregimes
  De keuze voor de inzet van handhavingsinstrumenten dient altijd zorgvuldig afgewogen te worden. In de toelichtingen werd echter niet altijd duidelijk waarom er naast bestuursrechtelijke of civielrechtelijke handhaving ook voor strafrechtelijke handhaving was gekozen.
• Rechtsbescherming in wetgeving
  De Raad blijft onverkort van mening dat een afzonderlijke rechtsbeschermingsparagraaf in nieuwe wetgeving bevorderlijk is voor de rechtsbescherming. Inzicht en helderheid over de rechtsbescherming en de toegang daartoe draagt bij aan het vertrouwen tussen burgers en hun overheid. De Rechtspraak roept daarom nogmaals op om de rechtsbeschermingsaspecten in de toelichtingen bij wetgeving in een aparte rechtsbeschermingsparagraaf op te nemen.
• Licht stijgend aantal voorgelegde initiatiefwetsvoorstellen
  De Raad adviseerde in 2023 over 4 initiatiefwetsvoorstellen.
• Substantieel aantal adviesaanvragen over invoering van EU-wetgeving
  Een vijfde van de ter advisering voorgelegde wetsvoorstellen betrof wetgeving ter invoering van EU-wetgeving.
• Leesbaarheid en begrijpelijkheid van wetgeving verdienen meer aandacht
  In het algemeen valt bij de ter advisering voorgelegde wet- en regelgeving op dat deze vaak een hoog technisch of specialistisch karakter heeft. Dat komt de begrijpelijkheid en leesbaarheid veelal niet ten goede. In het bijzonder bij invoeringswetgeving van EU-wetgeving valt op dat het vaak gaat om zeer technische en moeilijk te doorgronden materie.

Innovaties in de rechtspraak

• Wijkrechtspraak
  De wijkrechtspraak is in 2023 uitgebreid. Met de evaluatie van de wijkrechtbank Eindhoven van de rechtbank Oost-Brabant en de positieve ervaringen in Rotterdam en Amsterdam is besloten ook in andere plaatsen te starten met wijkrechtspraak.
• Schuldenfunctionaris
  Met de inzet van schuldenfunctionarissen wordt geprobeerd de schuldenproblematiek terug te dringen. In de rechtszaal kan blijken dat iemand meerdere hoge schulden heeft, maar geen contact heeft met de gemeentelijke schuldhulpverlening. De schuldenfunctionaris, een medewerker van de rechtbank die hiervoor wordt opgeleid, gaat direct in gesprek met de betrokkene.
• Zorgverzekeringszaken
  Er is veel belangstelling voor het project zorgverzekeringszaken van de rechtbank Amsterdam. Het doel van deze procedure, die stoelt op art. 96 Wetboek van Rechtsvordering, is een goedkoper en effectiever alternatief te bieden dan de huidige dagvaarding-incassoprocedure.
• Nabijheidsrechter
  De Algemene Maatregel van Bestuur (AMvB) nabijheidsrechter is na voorbereidend werk eind 2023 in consultatie gegaan, zodat de rechtbanken Den Haag, Overijssel, Rotterdam en Zeeland-West-Brabant per 1 januari 2025 met de werkwijze kunnen starten. Noord-Holland is de controlerechtbank. De voorbereidingen voor deze pilots lopen sinds 2022.
• Gezinsadvocaat
  De evaluatie van het project gezinsadvocaat van de rechtbank Zeeland-West-Brabant is in 2023 gepubliceerd. Hierbij staan een gezinsadvocaat en een gedragswetenschapper een scheidend paar bij. Uit de evaluatie blijkt dat deze werkwijze beter is voor de betrokken kinderen, sneller en bovendien goedkoper.
• Online dispute resolution
  De Rechtspraak experimenteert op kleine schaal met een vorm van online dispute resolution, als aanvulling op de huidige rechtspraak. Het doel is vergroting van de toegang tot het recht en de rechter. In 2023 is het platform voorRecht-rechtspraak.nl gelanceerd dat informatie en hulp biedt aan mensen met problemen met een Vereniging van Eigenaren (VvE).
  
  

Jaarverslag 2023 Raad voor de rechtspraak

Bronnen: www.rechtspraak.nl (jaarverslag) en www.rechtspraak.nl (jaarbericht)