In de afgelopen jaren zijn grote decentralisaties doorgevoerd met als doel om de overheid dichter bij de burger te brengen. In 2019 constateerden de Nationale ombudsman, de Kinderombudsman en de Veteranenombudsman dat dit nog niet het geval is. Decentralisatie van overheidstaken heeft overheid en burger in 2019 niet dichter bij elkaar gebracht, maar de afstand vaak juist groter gemaakt. Burgers zien en ervaren bovendien de vaak nodeloos ingewikkelde werkwijze van grote uitvoeringsorganisaties. Dat alles vergroot niet alleen de fysieke afstand, maar tast ook het onderlinge vertrouwen tussen burger en overheid aan. Burgers zien door de bomen het bos niet meer en vragen de (overheids)instanties om regie te regelen. Complexiteit, gebrek aan regie en de wanhoop van burgers daarover, komen steeds vaker in beeld bij de onderzoeken die de Ombudsmannen uitvoeren en in hun contacten met burgers en met de professionals die dagelijks mensen met problemen met de overheid helpen. Reinier van Zutphen: “Op vrijwel elk terrein waarop wij actief zijn, ontbrak het aan regie. Burgers, maar ook decentrale overheden missen regie of missen de ruimte om zelf de regie te pakken. En als gemeenten bepaalde taken uitbesteden aan (private) instanties, wie is er dan eindverantwoordelijk? Daardoor krijgen mensen te maken met een overheid die ze niet meer kennen. Dat vraagt om een overheid die ‘regie regelt’.“

Recht op een behoorlijke behandeling
Burgers hebben recht op een behoorlijke behandeling, ook als de overheid zich terugtrekt. Juist de focus op de behoorlijkheid van het overheidshandelen, maakt dat de Nationale ombudsman overheden kan aanspreken daar waar het burgerperspectief in het geding is. De Nationale ombudsman heeft daarmee ook een rol als publieke diensten in het algemeen belang worden uitgevoerd door (private) derden. Om mensen op weg te blijven helpen en de overheid aan te spreken. Voor de Kinderombudsman vormt het Kinderrechtenverdrag het kompas en voor de Veteranenombudsman de bijzondere zorgplicht.
Burger en politiek verwachten meer van de overheid dan ooit tevoren. Problemen blijken vaak zeer complex en niet beperkt tot één onderwerp. De overheid lijkt te worden overvraagd door steeds nieuwe beleidsvragen. Om ook in de toekomst te kunnen voldoen aan de verwachtingen en kwaliteit te kunnen leveren, zijn keuzes nodig. Mensen willen vooral dat de overheid eerlijk, simpel en begripvol is. Niet ingewikkelder. Maar het lijkt een reflex om bij nieuwe vragen, prioriteiten of bij nieuwe technische mogelijkheden zaken eerder gecompliceerder dan eenvoudiger te maken. En om, als de uitvoering te ingewikkeld wordt, te roepen om een speciale klachtenfunctionaris, of een bijzondere commissie die de problemen moet oplossen.

Regel regie!
De Nationale ombudsman en de Kinderombudsman doen daarom een vierledige oproep aan politici, bestuurders en uitvoerders:
•Wees eerlijk in waar de overheid wel en niet van is. Wees transparant over de rol van de overheid en die van de burger in specifieke situaties.
• Vertrouw burgers. De overheid verwacht steeds meer van burgers, maar geeft burgers vaak niet de ruimte of het vertrouwen om het zelf te regelen. Een vergissing is snel gemaakt. De overheid is er dan om te helpen, niet om de problemen met straffen te verergeren.
• Zet het belang van het kind voorop bij alle besluiten over hun leven en betrek het kind hierbij. De centrale vraag is: wat heeft dit kind nodig en hoe gaan wij dit realiseren?
• Regel regie! Maak slimme en heldere keuzes, zodat beleid en uitvoering toekomstbestendig zijn. Dat zorgt voor duidelijkheid, nu en in de toekomst.

Het Jaarverslag 2019 is te vinden op www.nationaleombudsman.nl.