Elk jaar overlijden nog altijd 4.100 mensen door ongezond en onveilig werk. Vaak door blootstelling aan gevaarlijke stoffen. Slachtoffers die ziek zijn geworden door blootstelling aan gevaarlijke stoffen hebben naast (vaak permanente) gezondheidsschade ook problemen met het verhalen van deze schade. Een beroepsziekteclaim is complex en duurt lang: gemiddeld ruim vier jaar en soms zelfs tien jaar of meer. Slachtoffers zijn vaak ook veel geld kwijt aan juridische en andere kosten. Kosten die bij erkenning niet altijd volledig vergoed worden. Mede onder de indruk van recente blootstellingsincidenten met Chroom-6, waarbij opnieuw de knelpunten van het aansprakelijkheidsrecht bij werkgerelateerde gezondheidsschade onder de aandacht werden gebracht, heeft de staatssecretaris van Sociale Zaken en Werkgelegenheid in juni 2019 de commissie vergemakkelijking schadeafhandeling beroepsziekten ingesteld. In de Instellingsregeling vraagt zij de commissie advies uit te brengen over een betere organisatie van schadeafhandeling bij beroepsziekten als gevolg van blootstelling aan gevaarlijke stoffen.

Rapport ‘Stof tot nadenken’
De commissie heeft ter voorbereiding op haar advies gesproken met een groot aantal betrokken en belanghebbende partijen. Uit de consultaties wordt duidelijk dat de marges om tot vergemakkelijking van schadecompensatie bij beroepsziekten te komen klein zijn. Voor een fundamenteel andere inrichting van de mogelijkheid om compensatie voor werkgerelateerde gezondheidsschade te verkrijgen – bijvoorbeeld door introductie van een verplichte directe verzekering – is er thans onvoldoende maatschappelijk draagvlak.

De commissie constateert tevens dat een structurele oplossing van de geschetste problemen bij het verhalen van schade als gevolg van een beroepsziekte, binnen de kaders van het aansprakelijkheidsrecht, niet goed mogelijk is. De gesignaleerde knelpunten zijn inherent aan het aansprakelijkheidsrecht. De commissie laat het aansprakelijkheidsrecht in haar advies daarom ongemoeid. Tijdens de consultaties en in gesprekken met slachtoffers werd de aandacht van de commissie gevestigd op het ontstaansproces van beroepsziekten. Doorgaans gaat het – zeker bij beroepsziekten die het gevolg zijn van blootstelling aan gevaarlijke stoffen – om een lange periode. Die periode begint met een arbeidsomstandighedenbeleid dat de risico’s van blootstelling onvoldoende beheerst. In het vervolg worden verbanden tussen de arbeidsomstandigheden en de gezondheidsklachten veelal niet snel genoeg onderkend en blijft een tijdig ingrijpen, dat erger kan voorkomen, achterwege. De commissie concludeert dat beroepsziekten voorkomen kunnen worden met een betere preventie, een meer effectieve beheersing van blootstellingsrisico’s, een betere naleving van de verplichtingen uit de Arbowetgeving en een grotere aandacht voor de verbanden tussen werk en gezondheidsklachten in de bedrijfsgezondheidszorg en in de eerste- en tweedelijnszorg.

Tegen de achtergrond van deze constateringen doet de commissie aanbevelingen aan het kabinet op een viertal terreinen.

Aanbevelingen
1. Investeer in een betere preventie door bedrijven
Zorg voor een beter gebruik van de instrumenten Risicoinventarisatie en -evaluatie ('ri&e')/Plan van Aanpak, gevaarlijke stoffenregistratie en blootstellingsregistratie door introductie van een sluitende aanpak. Het beschikbaar stellen van een digitale ri&e en de verplichting de ri&e digitaal binnen een vastgestelde termijn aan te leveren, staan daarin centraal. Zij maken een administratieve controle op de naleving mogelijk. Verbeter de handhaving van de verplichtingen uit de Arbowetgeving en verhoog de pakkans voor overtreders.

Verbeter de positie van de bedrijfsarts zodat deze een stevige rol kan innemen bij de preventie in het algemeen en van beroepsziekten in het bijzonder.

2 Investeer in een stevige infrastructuur voor kennis, diagnose en behandeling van beroepsziekten
Neem het initiatief voor de oprichting van een onafhankelijke gezaghebbende en interdisciplinaire arbeidsgeneeskundige organisatie voor stoffen-gerelateerde beroepsziekten, die bestaande kennis en expertise bundelt, kennisontwikkeling aanjaagt en ondersteuning biedt bij de primaire, secundaire en tertiaire preventie.

Zorg voor een betere toegankelijkheid van specialistische arbeidsgeneeskundige diagnose- en behandelmogelijkheden, onder meer door de bestaande financiële drempels weg te nemen.

3 Introduceer een algemene tegemoetkoming voor werkenden die aan een beroepsziekte lijden als gevolg van blootstelling aan gevaarlijke stoffen
Een algemene (gefixeerde) financiële tegemoetkoming vormt een erkenning en een teken van betrokkenheid van de samenleving bij het leed dat door deelname aan het arbeidsproces is ontstaan. Een snelle en on-bureaucratische erkenning kan volgens de commissie bij slachtoffers persoonlijk leed verzachten. Erkenning kan verkregen worden wanneer het voorshands aannemelijk is dat een werkende aan een (ernstige) beroepsziekte lijdt. Een per geval samengesteld, arbeidsgeneeskundig panel beoordeelt daartoe de aard van de aandoening en de blootstellingsgeschiedenis van de aanvrager. Voor een maximale transparantie en een efficiënte beoordeling van aanvragen, beveelt de commissie aan een lijst met stoffen-gerelateerde ziekten (met bijbehorende aannemelijkheidscriteria) vast te stellen.

De tegemoetkoming houdt geen verband met de feitelijke schade die een werkende door zijn ziekte lijdt. De weg van het aansprakelijkheidsrecht blijft open staan voor wie een schadevergoeding nastreeft. Uitvoering van de regeling komt in handen van een op te richten ‘Fonds Beroepsziekten als gevolg van het werken met gevaarlijke stoffen’.

4 Introduceer een passende boete voor werkgevers en opdrachtgevers die hun zorgplicht niet nakomen
Indien een werkgever of opdrachtgever kennis had of had kunnen hebben van blootstelling aan gevaarlijke stoffen in de arbeidsomgeving en willens en wetens geen of onvoldoende maatregelen heeft getroffen ter bescherming van de werkenden, moet een stringent boetebeleid toegepast worden, waarbij de boete is gerelateerd aan de economische omvang van het bedrijf.

Voor alle werkenden
De commissie is van oordeel dat deze aanbevelingen, inclusief de financiële tegemoetkoming, van toepassing moeten zijn op alle werkenden, onafhankelijk van de arbeids- of opdrachtrelaties. Alle werkenden hebben recht op een goede bescherming tegen onveilige en ongezonde arbeidsomstandigheden.

Rapport van de commissie vergemakkelijking schadeafhandeling beroepsziekten ‘Stof tot nadenken - stap vooruit, maak werk van preventie en erkenning’