Veel partijen staan stil bij de risico’s van een bedrijfsmatig en anoniem optredende overheid, dit in het licht van de toeslagenaffaire en de Groningse aardbevingsschade. Dat leidt in de programma’s tot veel aandacht voor de individuele mens, maatwerk en bijvoorbeeld de wens voor een menselijk gezicht van de overheid.  De wens dat de overheid weer de regie terugneemt op een aantal terreinen zoals zorg, huisvesting of de arbeidsmarkt komt bij verschillende partijen terug. De roep om een versterkt en van tanden voorzien toezicht op talloze gebieden getuigt ook van het belang dat menige partij heeft voor de zorg van de overheid voor de publieke zaak.

Burgerbetrokkenheid als trend

Talloze voorstellen worden gedaan om de betrokkenheid van de burger bij wetgeving en bestuur te versterken. Van burgerberaden tot rechtstreekse verkiezing van de Eerste Kamer en van de gekozen minister-president tot de eveneens rechtstreeks gekozen burgemeester of commissaris van de koning. Het kan de democratie versterken, maar het komt uiteindelijk wel aan op de uitwerking van de voorstellen en op welke wijze en aan wie er verantwoording wordt afgelegd. Deze uitwerking komt onvoldoende terug in de voorstellen.

Constitutionele toetsing

Positief is de aandacht van veel partijen voor de Grondwet. Het toetsen aan de Grondwet werd in 2021 ook al in de verkiezingsprogramma’s genoemd, maar het lijkt dat deze aandacht breder door partijen wordt gedragen. De wijze waarop getoetst zou moeten worden, verschilt echter van partij tot partij. Dit roept diverse vragen op. Kan er naast toetsing aan klassieke grondrechten ook toetsing plaatsvinden aan de sociale grondrechten? En komt ook internationale regelgeving in aanmerking voor een grondwettelijke toets? Dergelijke vragen worden niet door alle voorstanders beantwoord.

Waarborgen fundamentele rechten en vrijheden

Het beeld is zorgelijker als het aankomt op het waarborgen van fundamentele rechten en vrijheden van alle burgers. Dat geldt ook als het gaat om de zekerheid van een eerlijk proces en een effectieve toegang tot de rechter voor iedereen. Het betreft dan veelal voorstellen op het gebied van grote maatschappelijke en politieke vraagstukken zoals immigratie en (georganiseerde) misdaad. Het zijn deze vraagstukken waaruit blijkt dat de rechtsstaat, ook internationaal, het eerst onder druk komt te staan. Bij deze reële uitdagingen waarvoor de politiek zich gesteld ziet, zullen die oplossingen gekozen moeten worden die de rechtsstaat zelf niet ondermijnen. Voorstellen die de toegang tot het recht voor bepaalde groepen willen beperken, doen zelf de rechtsstaat geweld aan.

De partijprogramma’s voor de verkiezingen 2023 rechtsstatelijk?

Bron: www.advocatenorde.nl