In de Wpg is vastgelegd hoe infectieziekten opgespoord en bestreden moeten worden. De wet maakt het onder meer mogelijk om pandemiemaatregelen te treffen zoals het verplicht afstand houden of het dragen van mondmaskers. Zware collectieve maatregelen zoals de avondklok en toegangsbewijzen, zijn (nog) niet in de wet vastgelegd. Omdat niet duidelijk is hoe een volgende crisis eruitziet, is het niet te voorspellen welke maatregelen er wel of niet nodig zijn. Daardoor kan de overheid niet vooraf in de wet vastleggen welke grondrechtbeperkende maatregelen er nodig zijn. In de wet zijn sterke procedures nodig die garanderen dat alle inperkingen van grondrechten onder alle omstandigheden grondig getoetst worden op noodzakelijkheid en proportionaliteit. Dit betekent ook dat er verschillende bestuurlijke fases in de pandemieaanpak nodig zijn. Een stevige maatregel die kort na het uitbreken van een pandemie nodig lijkt, blijft niet automatisch gerechtvaardigd als de pandemie zich verder heeft ontwikkeld.

Aanbevelingen

Het MIT, de RVS en het College adviseren om pandemiemaatregelen alleen te nemen als daarbij steeds voldoende rekening wordt gehouden met de maatschappelijke impact en de gevolgen voor mensenrechten. De organisaties doen daarover de volgende aanbevelingen:

• Zorg voor een volledige proportionaliteitsafweging. Een maatregel is pas proportioneel als de maatschappelijke en mensenrechtelijke impact op korte én lange termijn worden meegewogen. Dit moet op een grondige en expliciete wijze gebeuren. Advies is dit duidelijk te omschrijven in de Memorie van toelichting bij de wet. Bij zware maatregelen moet vaker een nieuwe afweging worden gemaakt.
• Neem bestuurlijke fasering op in de wet. Er is een wezenlijk verschil tussen de acute fase, als we nog niets weten van de pandemie, en de beheersfase en nafase, als we meer controle krijgen en hebben. In de acute fase moet het mogelijk zijn om als kabinet snel te besluiten over pandemiemaatregelen, maar in de beheersfase en nafase moet meer rekening worden gehouden met maatschappelijke impact, en ruimte zijn voor debat met het parlement en met de samenleving.
• Geef onafhankelijke advisering een plek in de wet. Laat het kabinet altijd advies vragen over zowel de infectieziektebestrijding als over de gevolgen hiervan voor de maatschappij en voor mensenrechten. Dit draagt bij aan een goede proportionaliteitsafweging en aan evenwichtige besluitvorming door kabinet en parlement.
• Leg in de wet vast dat er integrale besluitvorming plaatsvindt door het kabinet. Alle ministeries die gevolgen zien van pandemiemaatregelen op hun terrein, moeten worden betrokken in de voorbereiding en de besluitvorming. Dit voorkomt een te eenzijdige aanpak van de pandemie gericht op alleen infectieziektebestrijding.
• Zorg voor transparante besluitvorming over pandemiemaatregelen. Als wordt besloten om een pandemiemaatregel te nemen, moet ook duidelijk worden gemaakt welke afwegingen daarbij zijn gemaakt en welke - lastige - keuzes. Het belang hiervan kan worden beschreven in de Memorie van toelichting bij de wet.
• Verbeter de parlementaire betrokkenheid in de wet. In de acute fase moet de minister van VWS wellicht een keer de noodbevoegdheid gebruiken. Maar in de beheersfase en nafase moeten de Eerste en Tweede Kamer betrokken worden in het debat en de besluitvorming.
• Maak differentiatie naar regio’s en groepen in de wet mogelijk. Dit betekent dat er onderscheid zou kunnen zijn in de aanpak tussen regio’s en groepen. Tijdens de coronapandemie was dat vanwege de verspreiding van het virus niet goed mogelijk, maar bij een volgende pandemie met een ander verloop zou dat wellicht wel kunnen. De minister van VWS houdt daarbij altijd de regie.

Adviesrapport Recht doen aan impact en waarden - Naar een toekomstbestendig en evenwichtig wettelijk kader voor de aanpak van pandemieën

Bron: www.mensenrechten.nl