Mensen met ernstige psychische aandoeningen (EPA) worden in onze samenleving geconfronteerd met aanzienlijke uitdagingen, waaronder sociale uitsluiting, discriminatie en een verhoogd risico op slachtofferschap. Het proefschrift van Wendy Albers richt zich op de relatie tussen slachtofferschap, discriminatie en maatschappelijke participatie van deze groep. In het onderzoek is gekeken naar de samenhang tussen slachtofferschap en maatschappelijke participatie. Ook is er een gespreksmodule (de Victoria-interventie) ontwikkeld, waarmee professionals cliënten met EPA beter kunnen helpen bij herstel en participatie. De Victoria-interventie helpt professionals bij het herkennen van ontmoedigende ervaringen en het ondersteunen van cliënten bij het vinden van een balans tussen het nemen van risico’s en veiligheid bij participatie. De onderzoeksresultaten en de ontwikkeling van de Victoria-interventie bieden inzichten die niet alleen relevant zijn voor de ggz, maar ook voor juridische professionals die te maken hebben met de bescherming en rechten van kwetsbare burgers.

Uit het onderzoek blijkt dat er drie groepen te onderscheiden zijn wat betreft slachtofferschap, discriminatie, participatie en daderschap:
• De eerste groep met relatief hoge maatschappelijke participatie en weinig slachtofferschap, namelijk 25% vergeleken met 18% van de algemene bevolking in 2015. Daarnaast waren ze zelden dader.
• De tweede groep ervoer meer discriminatie dan de eerste groep, en had meer moeite om hiermee te gaan. Deze cliënten ondernamen de minste sociale activiteiten en haalden de minste sociale steun uit hun omgeving.
• De derde en laatste groep ervoer zowel veel slachtofferschap als daderschap. Deze groep werd verder ook gekenmerkt door problemen op andere domeinen, zoals psychosociaal functioneren, zelfredzaamheid en kwaliteit van leven.

De Victoria-interventie, ontwikkeld binnen dit onderzoek, biedt professionals in de ggz een methodiek om slachtofferschap en discriminatie en de gevolgen bespreekbaar te maken en cliënten te ondersteunen bij hun maatschappelijke participatie. De interventie bestaat uit vier stappen:
1. Het identificeren van ontmoedigende factoren bij participatie;
2. Het bespreken van negatieve ervaringen;
3. Het analyseren van de context van deze ervaringen;
4. Het bepalen van toekomstgerichte stappen, zoals traumascreening of een rehabilitatietraject.

Uit het onderzoek blijkt dat de Victoria-interventie geen significante vermindering in slachtofferschap of
verbetering in maatschappelijke participatie laat zien. Wel voelden cliënten zich meer erkend in tegenslagen en gesteund in hun herstelproces. Ook konden cliënten beter omgaan met discriminatie. Het onderzoek laat zien dat het belangrijk is om in de behandeling structureel aandacht te hebben voor slachtofferschap en dit beter bespreekbaar te maken. Door een positieve risicobenadering te integreren in de ondersteuning krijgen cliënten de ruimte om risico’s te nemen die bijdragen aan persoonlijke groei en maatschappelijke participatie, terwijl zij zich gesteund voelen door hun netwerk en behandelaars. Het betrekken van ervaringsdeskundigen en het inzetten van netwerkzorgmethodieken kunnen bijdragen aan het versterken van veerkracht en herstel.

De resultaten laten zien dat een bredere en langdurige aanpak nodig is om maatschappelijke participatie daadwerkelijk te verbeteren. Hierbij kunnen interventies zich richten op specifieke participatiedomeinen, zoals werk, opleiding, of buurtinitiatieven, en op het versterken van beschermende factoren zoals sociale steun. Dit vraagt ook om een bredere kijk en intensievere samenwerking tussen zorgprofessionals, cliënten en hun omgeving om deze uitdagingen beter aan te pakken.

Albers promoveerde op 17 januari 2025 aan de Universiteit Tilburg. Promotor: Jaap van Weeghel. Copromotores: Yolanda Nijssen en Diana Roeg.

Wendy Albers
Beyond Victimization. Understanding and Addressing Victimization and Discrimination as Barriers to Societal Participation of Individuals with Severe Mental Illness

De dissertatie is beschikbaar via open access.