Het recht is de grammatica van de samenleving. Zonder een geordende taal begrijpen we elkaar niet. Zonder een behoorlijke rechtsorde kunnen we niet goed met elkaar verkeren. Goed met elkaar samen leven betekent de ander ruimte laten, ieder een plaats toekennen, ieders waardigheid erkennen, ieder zijn vrijheid gunnen, de een niet boven de ander stellen. Kijk maar naar wat er gebeurt als die vrijheid er niet meer is. Dan gaat het recht van de sterkste heersen en komen velen te kort. Annejet van der Zijl schreef daarover in haar laatste roman, Fortuna’s kinderen. Zij verhaalt over degenen die in de 19^e eeuw voor de jacht op goud naar de westkust van de VS trokken. Die belandden in een wereld waar het recht van de sterkste gold. Dan komen de zwakkeren niet meer aan bod. Dan heerst de wet van de jungle.

Centraal in het recht staat de rechtsstaat. Die is er om de vrijheid van ons allen te garanderen. De rechtsstaat, dat betekent dat we allen zijn gebonden aan het recht, dat we niet worden gediscrimineerd omdat we een andere huidskleur hebben, of anders  geaard zijn of een andere levensbeschouwing hebben dan de meesten. Het betekent ook dat iedereen zijn mening mag uiten, dat we niet zomaar gearresteerd mogen worden. Het betekent ook dat er niet één macht in de staat is die de andere overheerst, dat de macht, zoals Montesquieu het ooit verwoordde, de macht tot staan brengt, zodat wij allen meer vrijheid hebben. En dat betekent dat we allen, als het erop aankomt, door de onafhankelijke en onpartijdige rechter in eerlijke procedures worden beschermd. Ooit zei de president van het Chinese Hooggerechtshof, voormalige collega van Malgorzata Gersdorf en mij, dat uiteindelijk de wil van de partij doorslaggevend is. Rechters zijn helaas niet altijd echt onafhankelijk.

Dat laatste aspect is nu vandaag aan de orde. Malgorzata Gersdorf stond pal voor de onafhankelijke rechter. En Lawyers for lawyers zet zich voortdurend schrap voor bijstand door advocaten aan burgers die dat wensen en dat nodig hebben.

Mevrouw Gersdorf stond niet toe dat aan haar positie in strijd met de Poolse Grondwet tussentijds een einde werd gemaakt. Men had ondanks het feit dat ze voor zes jaren was benoemd, een nieuwe regeling over de pensioenleeftijd ingevoerd die inhield dat leden van het Hooggerechtshof bij het bereiken van de 65-jarige leeftijd het veld moesten ruimen. Dat betekende dat vooral lastige rechters, die waarschijnlijk de ideeën van het nieuwe, autocratische regiem in Polen niet gunstig gezind waren, aan de kant werden gezet en regeringsgezinde rechters konden worden aangesteld. Er was wel de mogelijkheid aan de president van de Republiek te vragen langer te mogen blijven functioneren. In die val trapte mevrouw Gersdorf niet. Het was een val, omdat ongetwijfeld de regeringsgezindheid van de verzoekende rechters bij zo’n beslissing van de president een rol zou gaan spelen. Rechters zouden zich aldus uitleveren aan de wil van de politieke machthebbers. Malgorzata Gersdorf die zich kritisch had uitgelaten over regeringsplannen met betrekking tot de rechterlijke macht, liet zich niet van de wijs brengen. Mevrouw Gersdorf trotseerde een laster-, treiter- en intimidatiecampagne. Zij ging omstreeks de datum van de door de president van de Republiek aangekondigde pensionering met vakantie en meldde zich daarna, op 4 juli 2018, weer bij het hof. Ze werd door een grote menigte verwelkomd en ging, zoals ze ook aan de president van de republiek had laten weten, aan de slag. Uiteindelijk bleef ze tot 1 april 2020, de einddatum van haar aanstelling als president, koelbloedig werken. Haar standvastigheid werd beloond. Ze liep natuurlijk wel het risico dat de politieke machthebbers haar gewelddadig aan de kant zouden zetten. Daarvoor deinsde ze niet terug. De onafhankelijkheid van de rechters stond bij haar voorop. Op dat punt wilde zij, terecht, geen halfslachtige houding aannemen. Zij kwam op voor de onafhankelijkheid. Zonder die onafhankelijkheid van de rechter kan de burger niet in vrijheid leven. Zijn vrijheid is in het geding als in conflicten de rechter zijn oren laat hangen naar de wil van de politieke machthebbers. En dat risico is groot als die rechter zijn functie heeft te danken aan zijn politieke gezindheid. Malgorzata Gersdorf is een voorbeeld van goede rechtsstatelijke gezindheid, week niet voor risico’s en speelde hoog spel. Wij, in dit vrije land, kunnen mooie woorden wijden aan de democratische rechtsstaat en dat moeten we ook blijven doen, maar zij handelde, toen het erop aan kwam, dapper.

In grote sympathie voor haar en met grote waardering voor deze stap van de Stichting Geuzenpenning, zal zij aanstonds de Geuzenpenning 2021 uitgereikt krijgen.   

Lawyers for lawyers is een gerespecteerde organisatie die opkomt voor advocaten die in hun beroepsuitoefening worden bedreigd en tegengewerkt. Voor het goed functioneren van de rechtsstaat is bijstand door advocaten van essentieel belang. Het recht probeert het samen leven van mensen ordelijk te laten verlopen. Soms komen mensen in conflict met anderen of met de regels van samen leven. Dan is het zaak dat zij op een behoorlijke manier worden bijgestaan. De meeste mensen kennen de regels niet goed en weten ook vaak niet hoe de ene regel zich tot de andere verhoudt of hoe je op een behoorlijke manier een conflict kunt oplossen. Dan hebben ze de hulp van een advocaat nodig. Die wijst hun de weg en begeleidt hen in de oplossing van het conflict en in de verdediging tegen een verdenking van een strafbaar feit. In grondwetten en in mensenrechtenverdragen is de noodzaak van een goed functionerende rechtsbijstand onderkend.

Lawyers for lawyers werkt langs drie lijnen: Defend, empower en Influence. Advocaten die worden vervolgd worden gesteund, advocaten worden geholpen door hen bijv. te trainen in het internationaal recht, en men bepleit, bijv. bij de VN in Genève, de belangen van vervolgde advocaten. In 2020 heeft Lawyers for Lawyers voor minstens 172 advocaten campagne gevoerd in 37 verschillende landen. En ook dit jaar is men daarmee doorgegaan. Ik noem de naam van Ivan Pavlov, een advocaat die opkwam voor mensenrechten. Hij  verdedigde Navalny’s Anti-Corruption Foundation in een door het openbaar ministerie aangespannen zaak wegens het zijn van een extremistische groepering. In september 2021 heeft Pavlov Rusland verlaten. Hij is aangemerkt als ‘foreign agent’. Dit is een gebruikelijke actie van de Russische autoriteiten. Onlangs is het ook gebeurd met de organisatie International Memorial. Opkomen tegen dit soort acties heeft een bredere bedoeling. Immers het hanteren van een dergelijke maatregel zal andere advocaten ervan weerhouden dit soort verdediging op zich te nemen. Het heeft, zoals dat heet, een ‘chilling effect’. Repressie sorteert immers altijd ook preventieve effecten. Dat beogen machthebbers ook.

Lawyers for Lawyers kwam ook op tegen de maatregelen die de Chinese overheid nam tegen de advocaten Lin Qilei en Liang Xiaojun. Zij hadden de verdediging op zich genomen van twaalf mensenrechtenactivisten uit Hong Kong die op zee waren aangehouden toen ze probeerden te vluchten naar Taiwan. Je wordt heel somber als je deze berichten leest en hebt weinig hoop op een goede uitkomst van procedures tegen deze advocaten.

We denken nu waarschijnlijk bijna allemaal aan de aanslag op advocaat Derk Wiersum. In dit geval ging het om het vermoorden van een advocaat hier in Nederland. Het tegenwerken van advocaten, kwam aldus wel heel dichtbij en in de meest vergaande gestalte: de dood van een advocaat. We moeten ons hier in Nederland heel goed realiseren dat we ook over een binnenlandse kwestie spreken. Het gaat elders meestal om door de overheid vervolgde advocaten. Maar soms waait de wind uit een andere hoek. Helaas moest ook een journalist, Peter R. de Vries, door een actie uit diezelfde hoek, het leven laten. Dus niet alleen de rechtsbijstand door advocaten maar ook het recht op vrije meningsuiting werd in dit land op de meest absolute wijze, dus door de dood van een medeburger, aangetast.  En ook daarvoor geldt dat zo’n actie een preventief effect kan sorteren. Dat bleek ook uit de terughoudendheid van advocaten om de cliënt van advocaat Wiersum na diens gewelddadige dood te gaan bijstaan en uit de angst die zich waarschijnlijk heeft meester gemaakt van journalisten. Maar gelukkig worden die overwonnen.

Lawyers for lawyers verdient ferme ondersteuning. Uitreiking van de Geuzenpenning 2022 aan Irma van den Berg, voorzitter van Lawyers for lawyers onderstreept dit.

Deze tekst is uitgesproken bij de uitreiking van de Geuzenpenning op 14 maart jl. in de Grote Kerk van Vlaardingen door Geert Corstens, oud-president van de Hoge Raad der Nederlanden.

Afbeelding: geuzenpenning (www.geuzenpenning.bl)