Over de maatschappelijke effectiviteit van de civiele rechtspraak en haar conflictoplossend vermogen is veel discussie. De rechtspraak is naarstig op zoek naar manieren om haar maatschappelijke impact te verbeteren. Vanuit mijn ervaring als advocaat met conflictoplossing en mijn studie naar conflictoplossende rechtspraak in andere landen, formuleer ik hieronder tien stellingen en handreikingen om de discussie te verhelderen en de maatschappelijke impact van de civiele rechtspraak te bevorderen:
- Faciliteren van conflictoplossing
De rechter beslecht geschillen en conflicten kunnen alleen worden opgelost door de betrokkenen zelf. Maar de rechtspraak kan conflictoplossing stimuleren, faciliteren en bevorderen. - Toerusting van de rechter
De rechter is beter toegerust om conflictoplossing te faciliteren dan welke andere persoon of instantie ook. De rechter is onpartijdig, onafhankelijk en gezaghebbend en heeft daarnaast doorzettingsmacht. Dat stelt de rechter in staat om zelfs een onwillige partij tot medewerking aan conflictoplossing te nopen. - Macht schept verantwoordelijkheid
Omdat de rechter zo goed is toegerust om conflictoplossing te faciliteren, is hij verantwoordelijk om optimaal van zijn mogelijkheden gebruik te maken om conflicten en problemen tot oplossing te laten komen, zodat die niet onnodig blijven voortbestaan. - De oorspronkelijke rechtersfunctie
In veel oorspronkelijke culturen van overal ter wereld hebben rechters een adviserende en oplossing-faciliterende rol. Daarmee stellen zij de betrokken partijen of de gemeenschap in staat goede beslissingen te nemen. - Lijdelijke rechter en partijautonomie
Rechters zouden zich door het beginsel van lijdelijkheid en partijautonomie niet moeten laten belemmeren om conflictoplossing te faciliteren. Dit beginsel ontneemt de rechter de macht die hij nodig heeft om conflictoplossing te kunnen faciliteren en geeft macht aan de partijen die daar niet toe in staat waren. Het beginsel draait de rollen om en staat het streven naar maatschappelijke effectiviteit van de rechtspraak in de weg. Het past niet meer in de huidige tijd. - Geschilbeslechting en conflictoplossing
Geschilbeslechting is een rechtsstatelijk proces dat vraagt om simplificatie, tweedracht (polarisatie), rechtlijnigheid, een focus op materiële belangen en een afstandelijke blik op het verleden, met als doel: herstel van de rechtsorde.
Dit maakt mensen hebzuchtig en werkt escalerend.
Conflictoplossing (en probleemoplossing) vindt plaats in de realiteit van het leven en vraagt om een integrale (holistische) aanpak, eensgezindheid (samenwerking), een focus op respect en empathie, en een praktische blik op de toekomst, met als doel: een situatie tot stand laten komen waarin de partijen met een goed gevoel weer verder kunnen met hun leven.
Dit werkt verbroederend, verbindend en de-escalerend. - Mondelinge behandeling
De mondelinge behandeling in de procedure biedt de rechter de mogelijkheid om het werkelijke leven van de partijen te beïnvloeden en conflictoplossing te stimuleren, te faciliteren en in een goede richting te sturen. - Conflictinterventies
De rechter kan van de partijen verlangen dat zij respect voor elkaar hebben en goed naar elkaar luisteren.
De rechter kan de partijen doorvragen over de betekenis die de zaak voor hen heeft en de bedoelingen die zij daarmee hebben en kan wederzijds van de partijen verlangen dat zij:- het standpunt van hun wederpartij in eigen woorden kunnen weergeven (empathie op mentaal niveau),
- de gevoelens van hun wederpartij in relatie tot de zaak kunnen invoelen (empathie op gevoelsniveau),
- de intentie onderkennen waarmee hun wederpartij in de zaak staat (empathie op wilsniveau).
Openheid en wederzijds begrip op intentieniveau tussen de partijen leidt vaak tot een ingrijpende verandering in de opstelling van de partijen en kan uitlopen op een wederzijds doorvoeld verlangen om het probleem samen duurzaam op te lossen.1
- Van toernooimodel naar samenwerking
Het toernooimodel van de rechtspraak dient het belang van de rechtsstaat (jurisprudentie-vorming), veelal ten koste van de relatie tussen de partijen, wat ten koste gaat van de kwaliteit van de samenleving.
Het toernooimodel kan worden vervangen door een samenwerkingsmodel, waarin de partijen in hoor en wederhoor hun argumenten geven om, met de rechter als leidsman, gezamenlijk tot goede, rechtvaardige en maatschappelijk duurzame oplossingen te komen. - Complexe samenleving
Problemen en conflicten worden steeds complexer en ingewikkelder.
De maatschappelijke behoefte aan versterking van het conflict-oplossend vermogen van de rechtspraak neemt steeds meer toe. Het gebrek daaraan wordt steeds nijpender.
Afbeelding: pixabay
- De visie in dit punt is gebaseerd op ervaringen die de auteur als advocaat opdeed met duurzame conflictoplossing, en op:
- Friedrich Glasl, Metanoische Mediation – Nachhaltiges Konfliktmanagement. Zeitschrift für Konfliktmanagement, 2007, nrs. 4 en 5.
- Marshall B. Rosenberg, Geweldloze communicatie – ontwapenend en doeltreffend. Rotterdam, Lemniscaat, 6e druk, 2006.
- Dominic Barter: Restorative Circles. https://www.restorativecircles.org/ (laastst bezocht op 27 oktober 2020)
- Daniel Shapiro (Harvard International Negotiation Program) Negotiating the Nonnegotiable – How to resolve your most emotionally charged conflicts. New York: Viking 2016, Penguin Books, 2017 (expanded edition).
Over de auteur(s)
