De afgelopen maanden is veel kritiek geuit op de wijze waarop de Rechtspraak de coronacrisis aanpakte. Waarom behoorde de rechter niet meteen tot de cruciale beroepen? Waarom werden er zoveel zaken uitgesteld? De achterstanden liepen flink op en ook de manier waarop zaken digitaal werden afgehandeld liet volgens critici te wensen over. De Raad voor de rechtspraak was benieuwd hoe omliggende landen zich door de crisis heen sloegen. Het cluster internationale samenwerking maakte een overzicht van het coronabeleid van de Rechtspraak in een aantal Europese landen. Conclusie? De aanpak in omliggende landen kwam in grote lijnen overeen met die van de Nederlandse Rechtspraak, maar er waren ook verschillen.
Urgente zakenbeleid
Europa ontwaakt langzaam uit de lockdown. De meeste regeringen hebben hun versoepelingen en het bijbehorende tijdspad bekendgemaakt. Zo maakte de Belgische regering onlangs bekend dat het land vanaf 8 juni een nieuwe fase in zou gaan. We weten inmiddels dat vanaf 15 juni de meeste Europese landen weer ‘open’ zijn voor toeristen en dat we dus weer met vakantie mogen. Ook gaat de horeca in sommige landen van het slot en mogen we weer naar de kapper.
De lockdowns in de meeste Europese landen waren niet mals. Conform het regeringsbeleid ging in veel landen ook de Rechtspraak grotendeels op slot. Het cluster Internationale Samenwerking van de Raad voor de rechtspraak heeft haar netwerk over de crisisaanpak bevraagd en kreeg reacties uit onder meer België, Denemarken, Finland, Italië, Noorwegen, Oostenrijk, Spanje en het Verenigd Koninkrijk. Allen behandelden alleen de meest urgente zaken, zoals familiezaken waarbij een oplossing echt niet kon wachten, zaken over voorlopige hechtenis, voorlopige voorzieningen etc. Ook werd in de onderzochte landen geadviseerd om thuis te werken als dat kon en werden trainingen en opleidingen vaak allemaal geannuleerd of uitgesteld.
Als gevolg bleven de meeste zaken op de plank liggen, zo werd ook expliciet erkend door de rechtspraakorganisaties in Scandinavische landen. De Finse Raad, die begin dit jaar werd opgericht, is er helder over: het gaat ze minstens twee jaar kosten om de achterstanden in te halen en qua kosten zal het in de miljoenen lopen.1 In Nederland werd regelmatig de vraag gesteld waarom de Rechtspraak niet vanaf het begin op de lijst met cruciale beroepen stond. In de worsteling om met de opgelopen achterstanden om te gaan was een versoepeling van de maatregelen bij de Rechtspraak dan ook snel nodig. Niet alleen in Nederland werd dit ingezien, maar ook in Denemarken en Oostenrijk, die hier vanaf half april al mee begonnen. Deze landen hebben de gerechten onder strikte voorwaarden weer heropend. Voorbeelden zijn de mogelijkheid om 1,5-2 meter afstand te houden, grote zaken op externe, grotere locaties te laten plaatsvinden, het plaatsen van plexiglas op de nodige plekken of het verplicht stellen van mondkapjes. België liet via een persbericht ook weten de gerechten vanaf 18 mei langzaam te gaan openen. Finland publiceerde het heropeningsplan op 29 mei.
Digitale zittingen
Wat in Nederland anders liep dan in een aantal buurlanden is dat urgente zaken vanaf het moment van de lockdown veelal digitaal afgehandeld werden, terwijl de gerechten in andere Europese landen meer fysieke zittingen deden. In bijvoorbeeld Italië en Oostenrijk kwamen digitale hoorzittingen later pas op gang.
Bijzonderheden:
Ook al pakten regeringen, maar ook de Rechtspraak de crisis in eerste instantie op nationaal niveau aan, bleek het beleid om in eerste instantie alleen urgente zaken af te handelen een grote gemene deler te zijn. Echter, er waren ook bijzonderheden waarvan er een aantal hieronder benoemd worden:
In België werd advocaten geadviseerd om zoveel mogelijk zonder cliënt naar het gerecht te komen, ook al schreef de wet anders voor. Indien dit echt niet mogelijk was, moest de zaak uitgesteld worden. Nu zijn mondkapjes verplicht in gerechtsgebouwen en wil men achterstanden inhalen door extra zaken te doen in de avonduren en tijdens het zomerreces.
Oostenrijk werkte vanaf het begin van de crisis met een symptomen-check bij de ingang van gerechten en ook hier zijn mondkapjes verplicht. Gerechten gingen vanaf 14 april weer open onder de voorwaarden dat iedereen 1,5 – 2 meter afstand van elkaar kon houden en met strikte hygiënemaatregelen.
Denemarken lijkt het meest voorop te lopen en publiceerde hun uitgebreide heropeningsplan in het Engels. Sinds eind april zijn daar de gerechten weer open en 75% van de zaken loopt weer.
Ook het Verenigd Koninkrijk hanteerde een urgente zakenbeleid. Hier werd en wordt veel digitaal afgehandeld. Het is hier net als in Nederland aan de rechter op welke manier een zaak behandeld wordt: fysiek, digitaal, schriftelijk of uitgesteld. Daarnaast heeft het Verenigd Koninkrijk een schifting gemaakt in ‘type’ gerechten. De zogenaamde open courts zijn beschikbaar voor zittingen, in de staffed courts hebben rechters en medewerkers de mogelijkheid om te werken, maar deze zijn niet open voor het publiek. Ten slotte zijn de suspended courts tijdelijk gesloten.
In de coronacrisis heeft de Raad in Finland meteen de coördinerende taak op zich genomen om de crisis te managen. Zo vroegen zij de gerechten om regelmatig een update te sturen over het aantal coronagevallen in het gerecht en het effect dat dit had op de rechtsgang. Bovendien publiceert de Finse Raad wekelijks het aantal uitgestelde zaken online.
Leren van het buitenland
Het is ergens prettig om te weten dat de Nederlandse rechtspraak niet de enige is die worstelt met de aanpak van de corona crisis en wat dit betekent voor de efficiëntie van de rechtspraak. Desondanks zou bekeken kunnen worden of voorbeelden uit het buitenland passend zouden zijn voor de Nederlandse Rechtspraak:
Er wordt al op allerlei manieren bekeken hoe de opgelopen achterstanden in te halen zijn. Zittingen in de avonduren worden al gehouden. Een toevoeging zou kunnen zijn om proactief het gesprek aan te gaan met rechters over hun zomervakantie. Nu veel mensen hun vakantieplannen hebben gewijzigd door annuleringen of reisverboden zou de planning van zittingen in overleg met rechters wellicht kunnen worden herzien.
Een andere optie kan zijn om à la Oostenrijk een symptomencheck bij de ingang van gerechten te organiseren. Het kabinet adviseerde eerder aan andere branches om een checkgesprek ‘aan de voorkant’ te houden. Dit zouden gerechten kunnen overwegen.
Tot slot zou onderzocht kunnen worden of het mogelijk is de achterstandscijfers te publiceren ten behoeve van de transparantie.
Afbeelding: www.pixabay.com