De maatschappelijke context komt in het strafrecht niet aan de orde, en de uitkomst van het strafproces staat tevoren vast. Het grote bezwaar tegen het strafrecht zoals dat wordt toegepast is de absolute verenging van wat er is gebeurd tot wat is tenlastegelegd, ontdaan van maatschappelijke context en verworden tot een willekeurige gebeurtenis.
Medio december 2024 maakten de media melding van de strafzaken tegen de Maccabi-relschoppers en tegen de IS-vrouw Hasna A. die in het kalifaat een Yezidische vrouw in slavernij heeft gehouden. Het is geen foute rechtspraak want het gaat volgens de voorgeschreven regels. Maar ze zijn misschien wel onwenselijk, met name door de klassieke wijze van afdoen terwijl er natuurlijk veel meer aan de hand is, wat normaliter in het strafrecht buiten zicht blijft. De daders van de rellen werden overwegend gedreven door pro-Palestijnse sentimenten. Het Centraal Joods Overleg vond de hoogte van de straffen zeer onbevredigend. Hoe daarover in de moskee wordt gedacht komt niet aan de orde. Het is deze woede, de veronachtzaming van wat hun geloofsgenoten wordt aangedaan door Israëlische gewelddadige (wraak)acties die vele duizenden Palestijnse levens hebben gekost. En dan komt er een groep provocerende Maccabi-aanhangers. Dat is vragen om een gewelddadige tegenreactie.
De veroordeelden krijgen in ons land nooit het gevoel mee dat ze erbij horen. Onze Koning pleit hier wel voor in zijn laatste kersttoespraak maar wordt overschreeuwd door de grootste schreeuwer die zegt dat Nederland van ons is, van ons, witmensen, laat daar geen misverstand over bestaan. Het zijn politici die de sfeer enorm opfokken en als de tot tweederangs gedegradeerde Nederlanders zich niet meer kunnen beheersen, zijn zij het die de strafrechtelijke klappen krijgen, niet de witte ophitsers. Hoe komt het dat mensen kiezen, zoals de Denker des Vaderlands Marjan Slobs opmerkt, voor mannen als Wilders en Trump die er een naargeestige kijk op mensen op na houden?
Er worden in de strafzaken van de relschopperij een hoop (rechtse) stereotypen bevestigd: niet-geïntegreerde kutmarokkanen en een enkele hooligan. En als die kutmarokkanen te weinig negatief met geweld in het nieuws zijn, dan is er wel een kien PVV-kamerlid dat wil helpen met het verspreiden van bedreigende nepbeelden. Het gekke is dat dit zieke gedrag niet strafbaar is.
We hebben geen integratieprobleem maar als autochtonen een acceptatieprobleem!!
Voetbalhooligans zijn onze eigen, lieve, foute jongens die een heel andere bejegening krijgen (altijd weer jongens en mannen waar vrouwen gek genoeg aan mee blijven betalen). Onlangs konden we lezen over het tuig van Feijenoord-supporters dat in koor grove antisemitische leuzen schreeuwt. Ze gebruiken geweld en drugs maar worden niettemin door het bestuur in de watten gelegd.
Genoemde strafzaken zijn enorm gemiste kansen voor een andersoortige bejegening en een heel ander gesprek dat vooral nu moet worden gevoerd. Maar de Haagse rechter wist de eis van het OM tegen de IS-vrouw zelfs te overtreffen en ging van acht naar tien jaar celstraf. Tegen de relschopper Sefan O. wordt 1,5 jaar geëist. Het wordt weliswaar aanmerkelijk lager maar toch meer dan gebruikelijk bij openlijk geweld van een first-offender, zes maanden. Het zijn allebei gemankeerde mensen. Sefan betuigde spijt en hield daarna zijn mond over zijn betrokkenheid, waarschijnlijk op advies van zijn advocaat. We komen van hem dus niets te weten wat we wel hadden willen weten, onder meer waar hij nu precies spijt van heeft want dat kan niet zijn beperkt tot de enkele omstandigheid dat hij daar ter plekke aanwezig was, zoals hij zelf ter zitting vertelt. En jawel, hij heeft een bipolaire stoornis. Moet hij dan zo nodig het gevang in, in de wetenschap dat die opsluiting hem niet milder zal stemmen en dat verdere deelname door hem aan het maatschappelijk verkeer voor de toekomst zal zijn uitgesloten met alle gevaren van dien?
Hasna A. is de vrouw die, zoals gezegd, een Yezidische vrouw als slavin had gebruikt. Misbruikt eigenlijk. Lees je het verhaal over haar jeugd dan blijkt grote ellende: geweld en misbruik, dakloos tot ze op haar achttiende alleenstaande moeder werd, depressief en in de schulden en ook nog een verstandelijke beperking. Ja, en toen ging ze voor het hier ontbrekende houvast naar het kalifaat waar ze iemand was en bovendien over een andere vrouw macht kon uitoefenen. Natuurlijk verschrikkelijk, maar die vrouw komt van de straf die Hasna A. krijgt niets te weten. Steun aan Yezidische vrouwen wordt niet verleend. Hasna A. straffen is goedkoop scoren. En dan ook nog eens tien jaar!
Onwillekeurig komt de vraag op of de stelselmatige uitbuiting van arbeidsmigranten in ons land ook geen kenmerken heeft van slavernij. En de (seksueel) grensoverschrijdende gedragingen op de werkvloer die met zwijgplichtclausules worden weggemoffeld. Ik kom hierover geen strafzaak tegen. Waarschijnlijk peanuts vergeleken met de zaak van Hasna A. De NRC kopt op 13 december 2024 dat buitenlandse prostituees op vakantieparken worden uitgebuit. Er zal geen strafzaak komen, ondanks dat lichamelijke en geestelijke integriteit onder onze ogen ernstig worden geschonden. Maar Hasna A. dient te worden gestraft en dan ook nog buitensporig. Het gaat me om de mentaliteit in ons land waarvan vrijheid, respect voor de ander het veronderstelde maar volledig misplaatste uitgangspunt is. De politiek geeft de voorzet zodat het gemakkelijk inkoppen is.
Mijn grote bezwaar tegen genoemde strafzaken is de absolute verenging van wat er is gebeurd tot wat is tenlastegelegd, geheel ontdaan van de maatschappelijke context en verworden tot een willekeurige gebeurtenis. Later, in de marge, wordt gekeken naar wat persoonlijke omstandigheden, als maar eerst het tenlastegelegde wordt bewezen. Het is een misplaatste kijk op de werkelijkheid.
In het strafproces gebeurt exact hetzelfde als in de geestelijke gezondheidszorg. Daar wordt echter wel een nieuwe visie ontwikkeld. Op 12 december staat een interview in Trouw met hoogleraar en klinisch psycholoog David van den Berg. Het gaat om anders denken, doen en praten over mentale problemen, de ondertitel van zijn op 13 december 2024 uitgesproken oratie. Voorheen hielden we het psychisch probleem liefst individueel en lieten we context, gezin, werk en samenleving buiten beschouwing. Onderliggend echter is het ontstaan van problemen uiterst divers, maar het wordt teruggebracht tot een probleem als depressie of ADHD met steeds dezelfde behandeling of pilletje.
De maatschappelijke context mag ook in het strafrecht vooral niet aan de orde komen want dan zijn wij misschien allemaal ('n beetje) medeschuldig. De uitkomst van het strafproces staat tevoren vast, beetje meer of minder straf, zoals het aantal mg oxazepam of lithium in de gezondheidszorg.
We kunnen dus niet verbaasd zijn dat er geen vooruitgang wordt geboekt en wie goed kijkt ziet achteruitgang, het langzaam wegkwijnen van onze democratie met de instituties die moeten bijdragen aan de broodnodige checks and balances, controle en evenwicht. We zijn de weg kwijt. Het is wachten op degene die Google Maps aanzet. Misschien wel een vrouw.
Dit artikel is gepubliceerd in NJB 2025/482, afl. 9
Afbeelding: Rechtbank Amsterdam 14 oktober 2024, rechtbanktekening van Hasna A. © Nicole van den Hout/ANP