Als een Maori met een serieus probleem zit waar hij niet uit komt, wendt hij zich tot de ouderen (Elders) van zijn gemeenschap, die hij vindt in het gemeenschapshuis (Marae) waar hij of zij toe behoort. Elders genieten vertrouwen en hebben gezag. Ze bemiddelen en kunnen een zogenaamde Family-Group Conference bijeenroepen. Een Family-Group Conference heeft een ceremonieel karakter en heeft een functie vergelijkbaar met rechtspraak bij ons. Elders nodigen voor een Family-Group Conference iedereen uit die bij het probleem betrokken is en aan die uitnodiging wordt gevolg gegeven. Ook anderen, familieleden, vrienden en belangstellenden mogen deelnemen. Zij kunnen een deelnemer ondersteunen of een andere reden hebben om deel te willen nemen.
De Family-Group Conference wordt geleid door de Elder die hem bijeen roept. De ceremonie heeft drie rondes. In elke ronde krijgt iedere deelnemer gelijkwaardig het woord. Deelnemers treden elkaar met respect tegemoet, ook als er afschuwelijke dingen tussen hen zijn voorgevallen. Niemand valt een ander in de rede of gaat in discussie.
In de eerste ronde vertelt iedere deelnemer wat hem of haar dwars zit, wat hem pijn doet, waar hij zich boos over maakt en wat hij of zij in de kring wil delen. Dat hoeft niet te gaan over de gebeurtenis die aanleiding was tot de ceremonie. Ook andere problemen die tussen de deelnemers spelen, kunnen worden uitgesproken. Die worden dan ook in de ceremonie betrokken.
Een dader wordt in deze ronde aangesproken op wat hij of zij misdaan heeft. Maar niet alleen de dader wordt aangesproken, ook diens familieleden en vrienden, want zij hadden de dader ervan kunnen weerhouden om het misdrijf te plegen. De dader mag in deze ronde, net als alle andere deelnemers, zeggen wat hij (of zij) kwijt wil, ook als hij bij voorbeeld een moord heeft gepleegd. Hij kan spijt betuigen, excuses aanbieden, uitleg geven, maar ook verwijten uitspreken tot andere deelnemers of hen op verantwoordelijkheden aanspreken.
In de eerste ronde wordt zo duidelijk welke problemen er tussen de deelnemers spelen en hoe er over ieders verantwoordelijkheid wordt gedacht.
In de tweede ronde spreken alle deelnemers zich uit over wat zij nodig hebben om een goed leven te kunnen leiden. Iedereen uit zijn noden, wensen en verlangens. Het maakt niet uit of hij of zij moordenaar, dader, slachtoffer, nabestaande, partij in een conflict of alleen maar uit betrokkenheid, belangstelling of behoeftigheid deelneemt.
Aan het einde van de tweede ronde is duidelijk is wat de noden, behoeften, wensen en verlangens zijn van de deelnemers.
De derde ronde is de ronde waarin deelnemers onderling afspraken met elkaar maken. Iedereen heeft mogelijkheden om tegemoet te komen aan behoeften van anderen. Ieder lid van de gemeenschap is medeverantwoordelijk voor het welzijn van andere leden. Family Group Conferences zijn ervoor om het welzijn van alle leden van de gemeenschap te optimaliseren. In de derde ronde ontstaat een netwerk van afspraken, die er samen voor zorgen dat alle deelnemers optimaal tot hun recht gaan komen in de gemeenschap.
De Elders zien erop toe dat zo goed mogelijk wordt tegemoetgekomen aan alle behoeften die geuit zijn en dat er een goede verhouding is tussen de verplichtingen die deelnemers op zich nemen en ieders verantwoordelijkheid, zodat alle deelnemers de ceremonie met een goed gevoel te kunnen afsluiten.
In de afronding van de Family Group Conference worden de onderling gemaakte afspraken ceremonieel bezegeld.
Naderhand zien de Elders, en de leden van de gemeenschap, er op toe dat de gemaakte afspraken ook daadwerkelijk worden nageleefd.
In de Maori cultuur komt het regelmatig voor dat na een moord, de moordenaar en diens familieleden en vrienden, gedurende langere tijd de zorg op zich nemen voor de nabestaanden van het slachtoffer. Dat zorgt ervoor dat slachtoffers, nabestaanden en daders genoodzaakt worden zich op een nieuwe, constructieve manier met elkaar te gaan verhouden. Dat zorgt ervoor dat geschonden relaties op den duur helen.
-.-.-.-
Nabeschouwing:
Dit Maori (rechtspraak-)systeem is puur gericht op conflict- en probleemoplossing en doet ook recht aan de belangen van andere belanghebbenden dan alleen de strijdende partijen of dader en slachtoffer. Het systeem heelt wonden en stimuleert deelnemers om samen te werken aan een betere toekomst voor allen. Het werkt breed verbroederend en geeft een krachtige impuls aan de sociale cohesie. Retributie en vergelding vinden niet punitief plaats maar op constructieve en maatschappelijk effectieve manier.
Het Maori-systeem staat niet op zichzelf. Overal in de wereld – vooral onder inheemse bevolkingsgroepen – bestaan vergelijkbare, soms oeroude, systemen van kringenrechtspraak, familieberaad, peacemaking-circles en Ubuntu. Het hedendaagse concept Restorative Justice – hieronder vallen verschillende vormen van op herstel van verhoudingen gerichte rechtspraak en conflictoplossing – is ontwikkeld op basis van deze oude systemen.
Restorative Justice heeft in veel Westerse landen – ook in Nederland – een plek gekregen in het (straf)rechtssysteem en wint steeds meer aan invloed. Het is jammer dat Restorative Justice in de meeste gevallen op een veel minder diepgaand niveau vorm krijgt dan het Maori-systeem en vergelijkbare authentieke systemen.
Omdat rechters een (wettelijke) maatschappelijke (gezags- en vertrouwens-) positie hebben die sterk lijkt op die van Elders, is de vraag interessant of rechters hun gezag wellicht op een vergelijkbare (duurzame) manier zouden kunnen inzetten.
In een volgend Blog De zaak van de zorginstelling, zal ik bespreken hoe een variant op het Maori-systeem in de civiele rechtspraktijk werd toegepast, wat de voordelen daarvan zijn voor de betrokkenen in vergelijking met juridische geschilbeslechting, en wat het rechtspraaksysteem en de samenleving zich daarmee bespaart.
In een Blog over buurtrechtspraak De ene buurtrechtbank is de andere niet, zal ik ingaan op de mogelijkheden om het Maori-systeem of andere vormen van Restorative Justice in de buurtrechtspraak te implementeren, wat bij voorbeeld in Community Courts in de Verenigde gebeurt.
