Daarnaast een onbekend maar groot bedrag aan onder meer extra kosten voor gezondheidszorg en vaccins en aan gemiste belastinginkomsten door belastingverminderingen en -uitstel. In augustus 2020 had de rijksoverheid al € 66 miljard (extra) geleend in verband met de coronacrisis.

De bedrijven en zelfstandigen die getroffen worden door de coronacrisis en de overheidsmaatregelen worden gesteund omdat het niet om gewone ondernemersrisico’s gaat. De andere kant van dat inzicht is dat abnormale bedrijfswinsten, die zonder coronacrisis en -maatregelen niet gemaakt zouden zijn, geen gewoon ondernemers­succes zijn, maar windfall profits als gevolg van abnormale vraag en een unlevel playing field. Wij mogen blij zijn dat die bedrijven adequaat ingespeeld hebben op de vervanging van offline door online vraag en op de plotselinge toename in vraag naar zulke uiteenlopende dingen als beschermende kleding, beademingsapparatuur, ontsmettingsmiddelen, vaccins, bezorgdiensten, streamingdiensten, online vergader- en onderwijsdiensten, bouwmarkt- en supermarktproducten, etc., zodat de maatschappij min of meer kon doorfunctioneren, maar dat neemt niet weg dat het om een buitenkans ging en dat de exploderende staatsschuld teruggebracht moet worden. Ook de door de pandemie verontrustend groeiende maatschappelijke ongelijkheid zal gecorrigeerd moeten worden. Ondanks een ongekende economische krimp blijven bijvoorbeeld de huizenprijzen en aandelenkoersen stijgen.

In de VS, waar de pandemie al 380.000 doden heeft doen vallen en waar de grootste economische neergang sinds de grote depressie gaande is, stelde senator Bernie Sanders in augustus vorig jaar al een Make Billionaires Pay Act voor; een belasting van 60% op de vermogenstoename tussen 18 maart en 31 december 2020 van de 467 Amerikaanse miljardairs. In die vijf maanden waren zij samen al $ 730 miljard vermogender geworden (voor het perspectief: het bruto binnenlands product 2019 van Nederland, 6e economie van Europa, bedroeg $ 980 miljard (€ 812 miljard)). Jeff Bezos (Amazon) werd in vijf maanden 63% vermogender ($ 184 miljard in augustus 2020; meer dan drie keer het totaal aan Nederlandse steunmaatregelen tot nu toe); Elon Musk’s vermogen (Tesla) verdrievoudigde tot $ 70 miljard in augustus 2020. Hoe hard het in een dood, verderf en lockdowns zaaiende pandemie kan gaan, blijkt uit Musk’s vermogen in januari 2021: $ 209 miljard, wéér een verdrievoudiging in vijf maanden. Hij is nu de rijkste persoon op aarde. De opbrengst wilde Sanders besteden aan de zorgkosten van niet of onverzekerde huishoudens. Veel rijken zijn het overigens eens met zo’n belasting: ‘Tax us. Tax us. Tax us. It is the right choice.’¹ In december 2020 heeft daarnaast afgevaardigde Gabbard het US Congress bij motie² een pandemic excess profits tax voorgesteld op ‘large corporations who have made excess profits due to the pandemic and related government restrictions’: een belasting van 95% over het bedrag dat hun winst 2020 hoger is dan hun gemiddelde winst 2016 t/m 2019; opbrengst te besteden aan ‘economic relief to small businesses.’ Amazon, Walmart, Zoom, Alphabet, Apple en Facebook worden met name genoemd. Zij wijst op de ten gunste van ‘big technology corporations and big box retailers’ verstoorde mededinging, op de overheidsmiljarden voor ‘emergency assistance to help struggling individuals and businesses, pushing the country further into debt’ en maakt een vergelijking met de ‘wartime excess profits tax that was used during WWI and WWII to prevent certain corporations from crisis profiteering and opportunistically enriching themselves.’

Ook in het VK wordt bij de roep om ‘corona winners’ te belasten de vergelijking gemaakt met oorlogswinstbelastingen. Em. Prof. Janette Rutterford³ wijst op de Excess Profits Duty 1915 van 50% op ‘any war-time profits in excess of average profits before the war, after allowing for a 6% return on capital’ en op de Britse banken- en bonusbelastingen die mede de kosten van de kredietcrisis moesten bestrijden.

Volkskrant-columnist Peter de Waard heeft de coronacrisis zelf met een oorlogssituatie vergeleken,⁴ gegeven het aantal doden en maatregelen zoals een avondklok, samenscholingsverboden en schoolsluiting. Heithuis suggereerde in mei 2020 al een surtax op de vennootschapsbelasting voor ‘coronawinst’ als alternatief voor ‘domme’ bezuinigingen om de staatsschuld post-corona weer onder controle te krijgen.⁵ Ook hij wees op de bankenbelasting die mede de kosten van de kredietcrisis moet dekken; en op de verhuurderheffing van woningcorporaties die hun overwinst door overheidsbeleid moet afromen.

Misschien kan zo’n belasting ook rechtstreeks sturen: een extra belasting ten laste van (i) grote coronawinstgenieters en (ii) grote corona-staatsgesteunde bedrijven op dividenduitkeringen (bovenop de dividendbelasting; niet-verrekenbaar bij de aandeelhouder), bonussen en excessieve beloningen (bovenop de loonheffing; niet-verrekenbaar bij de genieter), en inkoop van eigen aandelen en terugbetaling van kapitaal, om investeren in plaats van uitdelen te stimuleren. Hoe meer investeringen, hoe meer werkgelegenheid, economische groei en belastingopbrengst. Misschien valt ook te sturen op duurzaamheid en energietransitie door vrijstellingen afhankelijk van de omvang van maatschappelijk wenselijke investeringen. Om winst-oppotting in afwachting van de afschaffing van die belasting te ontmoedigen, is wellicht een flankerende oppotbelasting nodig.

Maar laten we eerst de pandemie onder controle zien te krijgen. Ik wil wel weer eens naar de kroeg. Als die na opheffing van de lockdown nog bestaat.

Dit Vooraf wordt gepubliceerd in NJB 2021/200, afl. 3

Afbeelding: Jordan Esser / CC BY 2.0 / Flickr​ 

1. Zie https://www.cbsnews.com/news/millionaires-for-humanity-tax-us-letter/.
2. 116th Congress, 2d Session, H. RES. 1267.
3. https://fass.open.ac.uk/school-social-sciences-global-studies-economics/news/taxing-financial-winners-coronavirus-pay-crisis.
4. ‘Kan ook deze oorlog tot nivellering leiden?’ de Volkskrant 14 januari 2021.
5. ‘Uitvergroot’; Vakstudienieuws 21 mei 2020.