In deze bijdrage gaat het over het (kunnen) bewerkstelligen door een burger van het ontslag van een ambtenaar.1 Voor de hand ligt de gedachte dat uitsluitend de overheid2 over een ontslag van een ambtenaar zou gaan, en niet een burger. Het onderwerp van mijn bijdrage is een verkenning van onontgonnen gebied. Er is niet eerder over een dergelijk ontslag geschreven. Er is evenmin rechtspraak.
Enkele opmerkingen vooraf
Een ontslag van een ambtenaar op initiatief van een burger speelt alleen als de overheid nalaat een ambtenaar, die zich (ernstig) heeft misdragen, te ontslaan. Een dergelijk ontslag speelt ook alleen als er, alle omstandigheden in aanmerking genomen, sprake is van onmiskenbare ambtelijke misdragingen, gedragingen waardoor een ambtenaar zijn plicht zich als goed ambtenaar te gedragen in ernstige mate heeft verzaakt. Het moet daarbij verder gaan om misdragingen van de betrokken ambtenaar zelf, in de uitoefening van zijn functie, en niet om misdragingen van de ambtenaar in zijn vrije tijd. Als ambtenaren zich in privétijd misdragen ten opzichte van een burger is het uitsluitend aan de overheid om (eventueel) op te treden. Dat geldt ook als ambtenaren zich in werktijd ten opzichte van elkaar misdragen.
Wie als burger kan bij de overheid een ontslag van een ambtenaar bewerkstelligen?
Alleen een burger die zelf, fysiek of in de vorm van aantasting in zijn persoon, slachtoffer is (geworden) van misdragingen van een ambtenaar, kan zulk een ontslag bewerkstelligen. Zijn buurman, die geen slachtoffer is, of een erfgenaam van de burger, kan dat niet.
In welke gevallen zou een burger zulk een ontslag moeten kunnen bewerkstelligen?
Enkele voorbeelden:
Atik Samur werd op 19 juni 2020 in Rotterdam preventief gefouilleerd en kreeg en passant een rake kopstoot, vanwege verzet. Maar Atik Samur had, zoals bleek uit camerabeelden, helemaal geen verzet gepleegd, wat twee Rotterdamse politieambtenaren wel valselijk in het proces-verbaal hadden opgeschreven.
Leden van een Dordts gezin kregen op Sinterklaasavond 2020 rake klappen en een politieambtenaar schreeuwde ‘kutneger’ naar één van hen.3
Een ambtenaar hielp bewust het incassobedrijf van zijn vader, door alleen zijn bedrijf incasso-opdrachten toe te spelen.4
Een gedetineerde kreeg een vuistslag van een ambtenaar in zijn gezicht.5
In al deze gevallen werden burgers slachtoffer van (evident) onrechtmatige functie-uitoefening, waarbij sprake was van persoonlijk en eigenmachtig handelen van de betrokken ambtenaren.6
Wenselijkheid
De overheid dient bij het uitvoeren van haar publieke taak fatsoenlijk om te gaan met haar burgers. Soms gaat het helemaal mis en laat de overheid die burgers vervolgens nog erg in de kou staan, zoals in het geval van Atik Samur. En in plaats van op te treden tegen de scheldende ambtenaar, in de zaak van het Dordts gezin, die nadien werd veroordeeld voor de racistische belediging, werd hij zelfs benoemd tot leidinggevende bij de Vreemdelingenpolitie.7 Slachtoffers als Atik Samur en de Dordtse gezinsleden dienen in zulke gevallen over een eigen middel te beschikken. Niet aannemelijk is dat dat middel van de burger, zulk een ontslag te (kunnen) bewerkstelligen, een belemmering voor de overheid is haar publieke taak uit te voeren. Van het door een burger (kunnen) bewerkstelligen van een ontslag kan zelfs een preventieve werking uitgaan. Het kan voor de overheid een aansporing zijn haar ambtenaren beter te instrueren hoe zij zich tegenover burgers moeten gedragen resp. dat zij (eerder) zelf handelend zal optreden resp. dat ambtenaren zich wel twee keer zullen bedenken zich te (gaan) misdragen. Het valt daarom niet uit te sluiten dat alleen al het bestaan van het middel, het kunnen bewerkstelligen door een burger van het ontslag van een ambtenaar, meteen ook het einde van de noodzaak van het bestaan er van is.
Procedurele kanten
Het bewerkstelligen van een ontslag van een ambtenaar door een burger start met het indienen door hem van een verzoek(schrift) bij de overheid. Na het indienen van een ontslagverzoek volgt, tenzij de overheid het verzoek inwilligt, een administratiefrechtelijke procedure.8 Na afronding van die procedure volgt, als de burger gelijk krijgt en de overheid een ontslagbesluit moet nemen, een ambtenarenrechtelijk traject, als de ambtenaar ambtenaar is en een civielrechtelijk traject als de ambtenaar werknemer is.
Afronding
Duidelijk is dat in geval van misdragingen van een ambtenaar de overheid haar voorbeeldfunctie en een ambtenaar9 de zijne niet waarmaken. Als remedie is het (kunnen) bewerkstelligen van een ontslag van een ambtenaar door een burger gerechtvaardigd en goed verdedigbaar. Voor een veel uitgebreidere versie van deze bijdrage wordt verwezen naar www.advocaatvantongeren.nl.
Afbeelding: Pixabay
Voetnoten
1 Iedereen die werkzaam is in de publieke sector is ambtenaar. Als gevolg van de Wet normalisering rechtspositie ambtenaren) (Wnra), wet van 9 maart 2017, in werking getreden op 1 januari 2020, is een ambtenaar meestal een werknemer in de zin van het private arbeidsrecht. Uitzonderingen: politieambtenaren en defensiepersoneel. Voor genormaliseerde ‘ambtenaren’ geldt in aanvulling op het private arbeidsrecht de Ambtenarenwet 2017, waarin onder meer is bepaald dat zij een ambtelijke eed afleggen.
2 Ik spreek hierna steeds over overheid, als gezamenlijke aanduiding voor de diverse overheidsorganisaties onder wier gezag ambtenaren werkzaam zijn. In geval van een ontslagbesluit is het evenwel een besluit van een bevoegd bestuursorgaan als het een ambtenaar betreft en een besluit van de Staat/ Provincie/ Gemeente/Waterschap etc. als het een ‘werknemer’ betreft.
3 Rechtbank Rotterdam, 9 juni 2022, ECLI:NL:RBROT:2022:4485
5 In casu handelde de overheid wel zelf: Rechtbank Den Haag, 1 november 2022, ECLI:NL:RBDHA:2022:14758, bevestigd door Gerechtshof Den Haag, 27 juni 2023, ECLI:NL:GHDHA:2023:1173.
6 Vergl. Gerechtshof Den Haag, 27 februari 2023, ECLI:NL:GHDHA:2023:298, in het bijzonder r.o. 5.4.
7 AD 12 juni 2023 website, ‘Agent die zwarte man uitschold krijgt leidinggevende functie bij Vreemdelingenpolitie’.
8 Art. 8:3 lid 2 Awb speelt niet: Geen beroep kan worden ingesteld tegen een besluit ter voorbereiding van een privaatrechtelijke rechtshandeling.
9 Rechtbank Limburg, 13 juli 2023, ECLI:NL:RBLIM:2023:4370. ‘Aan ambtenaren worden hogere integriteitseisen eisen gesteld dan aan “gewone” werknemers’.
