In 2005 bood de NS al excuses aan voor zijn rol in de Tweede Wereldoorlog. Eerder heeft de Franse staat geld beschikbaar gesteld voor holocaustslachtoffers die over het spoor vervoerd werden.

Tweehonderd treinen

Tussen januari 1942 en voorjaar 1945 hebben tweehonderd treinen gereden tussen Amsterdam en Westerbork.² Daar is het grootste deel van de 100.000 vermoorde Joden in vervoerd. Voor de rol van de NS is de laatste jaren aandacht gevraagd door historici en overlevenden van de holocaust. De holocaustoverlevende Saul Muller heeft de NS gevraagd om schadevergoeding voor de overlevenden en nabestaanden. De NS gaat daar nu in mee en geeft daarbij aan dat niemand gebaat is bij lange juridische procedures.³

Frans voorbeeld

Eerder heeft de Franse staat in 2014 een fonds gevuld met 60 miljoen euro in de Verenigde Staten na dreiging met rechtszaken tegen de Franse spoorwegen, de SNCF.⁴ Het fonds was bedoeld voor uit Frankrijk gedeporteerde holocaustoverlevenden die nog geen recht hadden op compensatie uit andere fondsen. In de Verenigde Staten waren in de loop van de tijd verschillende rechtszaken aanhangig gemaakt, waarbij holocaustoverlevenden probeerden de SNCF aansprakelijk te stellen. Dochterondernemingen van de SNCF rijden in de Verenigde Staten op het spoor en hebben in verband daarmee zakelijke belangen in de Verenigde Staten van 850 miljoen euro.⁵

Het fonds is gebaseerd op een overeenkomst tussen de Verenigde Staten en Frankrijk. De overeenkomst is gesloten om ‘enduring legal peace’ te verzekeren voor Frankrijk in de Verenigde Staten als het gaat om de compensatie van de holocaustoverlevenden.⁶ Zo moet voorkomen worden dat er opnieuw rechtszaken worden aangespannen. Met het betalen van de 60 miljoen euro krijgt de Franse staat finale kwijting van de Verenigde Staten, zo valt in de overeenkomst te lezen.⁷

De verdeling

De verdeling van deze som geld onder de holocaustoverlevenden is overgelaten aan de Verenigde Staten.⁸ Overlevenden, hun echtgenoten en hun erfgenamen konden aanspraak maken op een vergoeding.⁹ De uiteindelijke som die zij hebben gekregen, is gebaseerd op het aantal claimanten dat een beroep heeft gedaan op het fonds. Overlevenden kregen een bedrag van $ 204.000, overlevende echtgenoten wiens partner voor 1948 was gedood $ 51.000¹⁰ en overlevende echtgenoten wiens partner overleed in of na 1948 een jaarlijks bedrag van $ 750. De erfgenamen van de overlevenden kregen $ 3.000 voor elk jaar na 1948 dat de overlevende in leven was. Erfgenamen van de overlevende partners kregen $ 750 voor elk jaar dat de overlevende partner in leven was na 1948.

Conclusie

De NS gaat dus in navolging van de Franse staat schadevergoedingen uitkeren aan Joodse slachtoffers die over het spoor vervoerd werden naar Westerbork en hun nabestaanden. De situatie in Nederland verschilt van die in Frankrijk. Het waren niet de Franse spoorwegen, maar het was de Franse staat die een overeenkomst met de Verenigde Staten sloot over compensatie van holocaustoverlevenden. Een commissie ingesteld door de NS zal zich nog moeten buigen over de kring van gerechtigden en de hoogte van de schadevergoeding die zij zullen gaan krijgen.

Mr. dr. Janet van de Bunt is universitair docent privaatrecht aan Tilburg University en adviseur op het gebied van schadefondsen.