Op 22 maart 2024 promoveerde Femke de Kievit aan de faculteit Rechtsgeleerdheid van de Universiteit Utrecht. In haar onderzoek zijn beleid en regelgeving over (het bevorderen van) familiezorg in kaart gebracht en geanalyseerd op verbeterpunten. Familiezorg is de intergenerationele niet-medische zorg die meerderjarige kinderen verlenen aan hun zorgbehoevende ouders, die nog zelfstandig thuiswonen. Kinderen verlenen die zorg niet beroepsmatig. Een meer populaire term voor deze vorm van zorg is mantelzorg. Deze term omvat zorg in alle sociale relaties. Hoewel familiezorg in dit onderzoek de focus heeft, zijn de informatie en bevindingen doorgaans voor alle vormen van mantelzorg relevant.
De aanleiding van dit onderzoek is gelegen in de veranderingen in het Nederlandse zorgbeleid. Mede vanwege de sterke vergrijzing van onze samenleving, staat de verzorgingsstaat onder financiële en personele druk. In het zorgbeleid zoekt de overheid naar oplossingen voor deze klemmende maatschappelijke uitdaging. Kostenbesparing kenmerkt in dat kader al enkele decennia het zorgbeleid. Om kosten te besparen zet te overheid in op de volgende doelen: langer thuis wonen met zorg in de thuisomgeving (extramuralisering), en het vergroten van de verantwoordelijkheid van de familie en het verdere sociale netwerk in de zorg voor naasten (refamilialisering of vermaatschappelijking van de zorg). Deze grotere nadruk op de rol van de familie, en dus ook op die van meerderjarige kinderen, is echter niet zonder problemen. De beschikbaarheid van kinderen om zorg te kunnen verlenen staat onder druk. Dat komt allereerst door veranderende familiestructuren. Families zijn kleiner, kinderen en ouders wonen vaker verder weg van elkaar en er zijn meer samengestelde gezinnen. Daarnaast is de arbeidsmarktparticipatie binnen gezinnen veranderd. Niet langer is het kostwinnersmodel dominant, waarin de man buitenshuis werkt en de vrouw zorgtaken op zich neemt. Vrouwen zijn in toenemende mate actief op de arbeidsmarkt. Deze ontwikkelingen leiden ertoe dat kinderen minder beschikbaar kunnen of willen zijn voor zorg. Naast problemen rondom beschikbaarheid, kent familiezorgverlening risico’s. Kinderen kunnen door zorgverlening overbelast raken (fysieke en/of mentale klachten) als gevolg van de zorg, er bestaan financiële risico’s (zoals inkomensderving, minder beschikbaar zijn voor de arbeidsmarkt en extra kosten) en zorg kan tot conflicten in de familiesfeer leiden.
Deze ontwikkelingen roepen een fundamentele vraag op die tot nu toe onderbelicht is gebleven in de rechtswetenschap en die in dit proefschrift onderzocht is: hoe zien overheidsbeleid en regelgeving eruit op het gebied van (het bevorderen van) familiezorg en wat kan hieraan verbeterd worden? Onder het bevorderen van familiezorg wordt verstaan: het faciliteren van de beschikbaarheid van kinderen voor zorg en hen beschermen tegen de eerder genoemde risico’s.
De onderwerpen die in dit proefschrift onder andere aan bod komen zijn: het mantelzorgbeleid, de mantelzorgondersteuning, de financiële bescherming voor familie- en mantelzorgers en de rol van het privaatrecht voor familie- en mantelzorg. De bevindingen uit het onderzoek van De Kievit vormen bouwstenen voor beter beleid en betere regelgeving op het gebied van familie- en mantelzorg in de toekomst.
Promotor: prof. mr. W.M. Schrama. Co-promotores: dr. M. Jonker en dr. S.E. Heeger-Hertter.
Femke de Kievit
Het bevorderen van familie- en mantelzorg in beleid en regelgeving in Nederland. Van je familie moet je het hebben?
Boom juridisch 2024, 306 p., € 68
ISBN 978 94 6212 934 4