Aan het begin van de Conferentie over de Toekomst van Europa is de langdurige impasse in het debat over de aard van de EU eindelijk doorbroken! Bij de oprichting van de Unie in 1992 omschreef de toenmalige voorzitter van de Europese Commissie Jacques Delors de EU als een ‘Unidentified Political Object’. Drie verdragen en dertig jaar later heeft de EU zich ontwikkeld tot een nieuw soort organisatie die kan worden geïdentificeerd als een ‘democratische regionale organisatie’. Bezien door de bril van de burgers vormt de EU anno 2021 een democratische Unie van democratische Staten.
De spelregels van de VN
De vaststelling dat de EU een nieuw soort internationale organisatie is, kan worden toegelicht aan de hand van een vergelijking van de gedragsregels binnen de EU met die van reguliere organisaties van staten zoals de Verenigde Naties, de Raad van Europa en de Afrikaanse Unie. Het uitgangspunt van de VN ligt in het beginsel dat staten soeverein zijn. Zij gaan op voet van gelijkheid met elkaar om en dienen zich van inmenging in elkaars interne aangelegenheden te onthouden. Deze gedragscode staat in diplomatieke kringen bekend als het Westfaalse stelsel van Internationale Betrekkingen, waarvoor in 1648 de grondslag werd gelegd. Binnen dit denkraam vormt oorlog de uiterste vorm van beslechting van geschillen tussen staten.
Het Europees model van Transnationaal Bestuur
De afspraken die de lidstaten van de EU met elkaar hebben gemaakt gaan veel verder. Het doel van de samenwerking die na 1945 tot stand kwam, lag in het uitbannen van onderlinge oorlogen. Om dat doel te bereiken zetten de zes stichterstaten een weergaloze stap. Zij besloten de soevereiniteit over kolen en staal te delen. Deze fundamentele breuk met het heersende Westfaalse stelsel vormde het begin van een eigen gedragscode binnen het Europese samenwerkingsverband. In het essay ‘Juridische grondslagen van Europese democratie’, dat deze week in NJB nr 26 is gepubliceerd, toon ik aan dat het samenstel der onderlinge spelregels 70 jaar later zo ver is ontwikkeld dat het met een nieuwe term kan worden omschreven als het Europese model van Transnationaal Bestuur.
De schrobbering van Rutte
De botsing tussen Orban en Rutte die de afgelopen week plaatsvond, illustreert de mate waarin deze twee bestuursmodellen inmiddels van elkaar verschillen. Demissionair premier Rutte maakte geen geheim van zijn afkeer van de door Hongarije ingevoerde wetgeving betreffende de inperking van de vrijheid van mening van personen met een specifieke seksuele geaardheid. Hij riep premier Orban op zich te beraden op de vraag of Hongarije eigenlijk nog wel bij de EU wil horen. ‘Waarom zou je lid van een club willen zijn, als je de regels ervan niet respecteert?’ Orban beantwoordde de schrobbering van Rutte met de beschuldiging van kolonialisme en inmenging in de interne aangelegenheden van een soevereine staat. Niet Hongarije, maar het hypocriete Nederland moet zich schamen!
Europese democratie
Het hoogoplopende conflict tussen het Hongaarse en het Nederlandse lid van de Europese Raad raakt de kern van de EU. Als de Unie een gewone regionale organisatie naar het model van de VN zou zijn, is de repliek van Orban terecht en dient Nederland zich kritiek op de soevereine staat Hongarije te onthouden. In het oude denkmodel heeft Hongarije dus gelijk. Daar staat tegenover dat de EU volgens de verdragen gebaseerd is op gedeelde waarden, waaronder die van democratie en rechtsstaat. De lidstaten van de Unie verplichten zich ertoe die waarden te handhaven, zowel tegenover hun eigen burgers als ten opzichte van de andere lidstaten. Volgens het Europese model hebben Commissie en lidstaten het recht aan hun kant als zij lidstaten die de EU-waarden schenden, tot de orde roepen.
Het belang van deze constatering voor de Conferentie over de Toekomst van Europa is dat EU geen federale staat is geworden, maar als democratische regionale organisatie een eigen vorm met een onderscheiden bestuursmodel heeft gevonden. Rutte staat dus in zijn recht als hij Hongarije aanspreekt op het vereiste respect voor de waarden van de EU. Hij behoort daar tijdens de formatie over de vorming van een nieuwe regering in Nederland de consequentie aan te verbinden dat hij ook de Europese democratie respecteert en bevordert.
Afbeelding: © Shutterstock
