Familierechtbanken in de Amerikaanse staat Maryland1 zijn een toonbeeld van effectiviteit en afstemming op de behoeften van de samenleving. Zij zijn volledig ingericht op het procederen zonder advocaat. In steden als Baltimore is zo veel armoede, dat grote groepen mensen zich geen advocaat kunnen permitteren. Procedures worden gevoerd met behulp van standaardformulieren. Voor iedere stap in iedere procedure is er een formulier dat afgestemd is op het betreffende probleem.
De familierechtbank heeft een afdeling waar degene die een klacht of een probleem heeft door een advocaat geholpen wordt bij het goed invullen van het standaardformulier dat bij het probleem hoort. De meeste rechtbanken zorgen samen met de advocatuur voor voldoende bemanning, zodat iedereen de hulp kan krijgen die nodig is. Grotere rechtbanken hebben daar ook eigen juristen voor in dienst. De advocaten en juristen mogen geen advies geven over de inhoud van het probleem, en verlenen dus geen rechtsbijstand. Ze ondersteunen alleen bij invullen van formulieren en geven informatie over hoe de volgende stap in de procedure succesvol kan worden doorlopen: welke stukken moeten bij de griffie worden ingediend en welke oproepingen moeten worden uitgereikt of verzonden.
De vraagstelling in de aanvraag- en verweerdersformulieren is zo opgezet dat uit de antwoorden op de gestelde vragen onmiddellijk overzien kan worden wat de problemen zijn. Nadat een aanvraag- en verweerdersformulier op de griffie binnen zijn, ontvangen de partijen, partners, ouders, etc., een oproep voor een rolzitting van een Magistrate, een regierechter, die tijdens de hele de procedure de voortgang bewaakt. Voorafgaand aan de regiezitting bepaalt de Magistrate op basis van de informatie van de formulieren en eventuele voortgangsrapportages, wat de volgende stap in de procedure zou moeten zijn. Op de zitting stemt hij dit af met de partners. Hij stelt eventueel zijn beslissing bij en houdt de zaak aan om de partijen de gelegenheid te geven de volgende stap te zetten.
- Blijkt uit de formulieren dat er vermogen is, dan verwijst de Magistrate de partners naar een advocaat.
- Is er geen overeenstemming over voogdij of bezoekregeling voor minderjarige kinderen, dan verwijst de Magistrate de ouders naar de Co-parenting class, een workshop die iedere week in de rechtbank wordt gehouden waar scheidende ouders leren hoe zij op een goede manier een omslag kunnen maken van levenspartners naar co-ouders.
- Zijn er financiële problemen dan kan de Magistrate de ouders of partners verwijzen naar een Financial planning class.
- Bij huiselijk geweld kan de belanghebbende partner eenzijdig een tijdelijk contact- of straatverbod laten opleggen aan de andere partner voor de duur van een paar dagen. Ook dit gaat met een formulier dat zonder tussenkomst van advocaat kan worden ingediend. Voor een langer geldend verbod, is er een ander formulier. De rechter zal dan de beide partners horen.
De Magistrate kan ook verwijzen naar een Anger management class. - Als het meningsverschil over financiën gaat, bij voorbeeld over de hoogte van een ouderbijdrage voor verzorging en opvoeding, dan verwijst de Magistrate de partners naar een schikkingsadviseur van de rechtbank. Die gaat samen met de ouders na of het verschil kan worden overbrugd.
- Als er resterende geschilpunten zijn of bij meer complexe problemen, dan verwijst de Magistrate naar een (verplichte) mediationsessie van maximaal 3 uur. De rechtbanken hebben hiervoor een eigen mediationservice met erkende mediators. De mediations worden in de rechtbank gehouden en de planning is zo ingericht dat de voortgang van de procedure niet vertraagd wordt. Indien er meer tijd nodig is voor de mediation, kan in overleg met de mediator de mediation tegen een redelijk tarief op eigen kosten voortgezet worden.
Door de grote aandacht die gegeven wordt aan dit voortraject, blijken veruit de meeste problemen te zijn opgelost voordat de eigenlijke echtscheidingsprocedure begint. Ook is de houding van de partners jegens elkaar daardoor optimaal constructief, wat ook van belang is als de rechter zich alsnog zou moeten uitspreken over resterende geschilpunten. Zowel de rechters als partners, ouders en kinderen, en hulpverleningsinstanties zijn te spreken over deze werkwijze.
Een aantal aspecten valt op aan deze Amerikaanse aanpak:
- De rechter trekt de regie naar zich toe en boekt significant succes, mede door zijn rechterlijk gezag in het voortraject te gebruiken om daar al orde te scheppen en partners te laten deelnemen aan cursussen en trainingen die hen helpen om beter en effectiever met hun problemen om te gaan en hun leven op de rit te krijgen. Deze aanpak leidt tot verbetering van de kwaliteit van leven van de direct betrokkenen maar indirect ook tot die van de samenleving als geheel.
- In de familierechtelijke procedure is, mede dankzij de regierol van de rechter de tegenspraak bijna geëlimineerd, terwijl andere procedures in Amerika bekend staan om hun ver doorgevoerde tegenspraak. Ook in Nederland worstelen we met het tegenspraakmodel in de echtscheidingsprocedure, omdat het vechtscheidingen kan uitlokken.
- Veel mensen willen hun echtscheiding graag zelf regelen. Ook als ze zich een advocaat kunnen permitteren hebben zij een voorkeur voor procederen zonder advocaat, een tendens die goed lijkt te passen in het huidige tijdsbeeld.
- Het is niet onredelijk en het blijkt ook praktisch om van mensen, die een beroep op de rechter willen doen, te vragen om eerst te proberen hun problemen zelf zoveel mogelijk op te lossen onder supervisie van een onafhankelijke mediator of schikkingsadviseur.
- Veel Amerikaanse rechters moesten wennen aan het rechtstreekse contact met de procespartijen. Zij waren veel minder dan hun Nederlandse collega’s daaraan gewend. In de praktijk blijkt een aantal rechters het rechtstreekse contact met unrepresented litigants prettig te vinden, omdat zij zich daardoor een beter beeld kunnen vormen van wat er speelt dan wanneer er advocaten bij betrokken zijn.
- Veel mediators vinden het aantrekkelijk deel te nemen in de mediationpool van de rechtbank. Niet alleen hebben zij mediationervaring nodig voor hun erkenning als mediator, maar het blijkt ook van belang om als mediatior vaardigheden op te bouwen met partijen die niet zelf om mediation hebben gevraagd.
- Een oud-advocaat die nu fulltime in dienst is bij de rechtbank om unrepresented litigants te helpen bij het invullen van formulieren, zegt 'Sinds ik hier werk kan ik wel tien keer meer mensen helpen dan vroeger als advocaat. Ik werk veel effectiever en mijn arbeidsbevrediging is er enorm door toegenomen.'
- De inhoud van dit blog berust op informatie en indrukken die de auteur heeft verkregen tijdens bezoeken die hij (in 2012 en 2015) bracht aan de Family Divisions van het Circuit Court for Baltimore City in Baltimore MD en het Montgomery County Circuit Court in Rockville MD.
