De rule of law is de afgelopen vijftig jaar onderwerp geweest van discussie. Hoewel er brede overeenstemming over de kenmerken van de rule of law bestaat, is er echter geen universeel geaccepteerde definitie. Wel is het evident dat individuen voordelen kunnen ontlenen aan de rule of law. Hiervoor is wel vereist dat individuen toegang hebben tot de rule of law.

Dit proefschrift bouwt verder op de conceptualisering van de sociale dimensie van de rule of law door Nicholas Barber en Jeff King en verstaat onder de sociale dimensie de mogelijkheid voor individuen om de bescherming van de rule of law in te roepen, waarbij ze hun rechten kennen en kunnen participeren in juridische procedures. In hoeverre zij daartoe in staat zijn, wordt beïnvloed door sociale factoren. De sociale dimensie van de rule of law maakt het mogelijk om te evalueren in hoeverre individuen toegang hebben tot de rule of law.

Dit proefschrift van Nathalie Schnabl bespreekt de sociale dimensie van de rule of law in drie delen. In het eerste deel wordt onderzocht in hoeverre de sociale dimensie van de rule of law wordt erkend in het academische debat. Geconcludeerd wordt dat het belang van de sociale dimensie wordt onderschat. De legalistische visie ontkent niet dat het sociale domein invloed heeft op het juridische domein, maar rekent dit nadrukkelijk niet tot hun onderzoeksterrein. Het bieden van oplossingen voor de geïdentificeerde drempels wordt dus ook niet tot de juridische discipline gerekend. Ook de niet-legislatieve benadering die de rule of law breder bespreekt, kent een belangrijke beperking. Doordat een analytisch kader ontbreekt is onduidelijk welke rechten en verplichtingen geïntroduceerd moeten worden om toegang tot de rule of law te waarborgen.

Ten tweede wordt in het eerste deel een analytisch kader opgebouwd voor de sociale dimensie van de rule of law aan de hand van de drie kapitalen van Pierre Bourdieu: cultureel kapitaal (kennis en vaardigheden), sociaal kapitaal (sociaal netwerk) en economisch kapitaal (geld en bezittingen). Participeren in het juridische domein vereist dat individuen op de hoogte zijn van de juridische spelregels. Door middel van hun sociaal netwerk kunnen individuen hulp zoeken indien zij op eigen kracht geen toegang tot de rule of law kunnen krijgen. Tot slot gaan er bepaalde kosten gepaard met toegang tot de rule of law. Deze kosten kunnen gerelateerd zijn aan het betalen van (juridische) bijstand, het voeren van procedures of het vergaren van juridische informatie. Individuen beschikken echter niet in dezelfde mate over deze drie kapitalen.

In het tweede deel van dit proefschrift wordt onderzocht welke ­(juridische) beschermingsmechanismen er reeds bestaan. Aandacht wordt besteed aan het recht op een eerlijk proces (gecodificeerd in artikel 6 EVRM, artikel 14 IVBPR, artikel 47 Handvest en artikel 17 en 18 Gw). Daarnaast wordt onderzocht in hoeverre het recht op een eerlijk proces van toepassing is op alternatieve geschillenbeslechting.

In het derde gedeelte van dit proefschrift wordt het analytische kader, bestaande uit de drie kapitalen van Bourdieu, toegepast op de Nederlandse rechtsorde. Zo wordt besproken welke drempels individuen ervaren met betrekking tot het specifieke kapitaal, welke waarborgen reeds zijn geïntroduceerd en of deze waarborgen afdoende zijn om de toegang tot de rule of law te waarborgen. Oftewel, om aan te tonen dat het analytisch kader van de sociale dimensie bruikbaar is om te analyseren hoe de toegang tot de rule of law wordt gewaarborgd.

Schnabl promoveerde op vrijdag 25 oktober 2024 bij de faculteit der Rechtswetenschappen van de Open Universiteit in Heerlen.
Promotoren: prof. dr. mr. Ronald Janse en prof. dr. Carla Zoethout.

Nathalie Schnabl
The social dimension of the rule of law. A new analytical framework with the Netherlands as a case study