Dit proefschrift van Peter van de Waerdt betreft de vergaande juridische samenhang tussen (Europees) gegevensbeschermingsrecht en mededingingsrecht. In zijn onderzoek stelt hij dat het van groot belang is dat het Europese mededingingsrecht diepgaande aandacht heeft voor de verwerking van persoonsgegevens. Zonder een grondige analyse van de rol die persoonsgegevens spelen op de digitale markt loopt de Europese Commissie het risico om potentieel machtsmisbruik over het hoofd te zien, met een verlies van consumentenwelvaart (en breder: consumentenwelzijn) tot gevolg. Omgekeerd geldt dat gegevensbeschermingsrecht aandacht moet gunnen aan de machtspositie van bepaalde bedrijven die op grote schaal gegevens verwerken. De standaardbeginselen van de AVG gelden, in theorie, ook voor hen, maar in de praktijk blijkt dat consumenten vaak niet om deze bedrijven heen kunnen. Bovendien wordt het gegevensbeschermingsbeleid van dergelijke ondernemingen zelden gelezen, en nog veel minder vaak echt doorgrond. In een dergelijke situatie is toestemming gemakkelijk verleend, maar staat deze juridisch op gespannen voet met de criteria ‘vrij gegeven’ en ‘geïnformeerd’.

Het onderzoek begint met een analyse van de toepassing van de AVG op online platforms. Het concludeert dat het in deze situatie lastig, zo niet onmogelijk, is om te voldoen aan de eisen die de AVG stelt. De combinatie van persoonsgegevens, de analyse daarvan, en de profilering die hieruit voortvloeit ten behoeven van advertentieinkomsten is dusdanig complex dat het niet mogelijk is om daarover volledige informatie in begrijpelijke taal voor te leggen aan de gemiddelde gebruiker. Desondanks zorgen netwerkexternaliteiten, lock-in, en overstapskosten ervoor dat gebruikers massaal aangesloten blijven bij de grootste spelers op de digitale market.

Daarna gaat het onderzoek dieper in op Europees mededingingsrecht, met name art. 102 VWEU en de Concentratiecontrolerverordening. Van de Waerdt stelt zich op het standpunt dat het voor zowel marktafbakening als concurrentieverstorende gevolgen van belang is om de rol van persoonsgegevens daarin mee te nemen. Meer specifiek: de verzameling van persoonsgevens door verschillende bedrijfstakken in een digitaal ecosysteem is van belang. De marktmacht van een online zoekmachine komt niet enkel voort uit de gegevens die via deze bedrijfstak worden verzameld; het wordt ook versterkt door de gegevens die worden verzameld via de videodienst, internetbrowser, kaartenapp, et cetera. Het uitgroeien van digitale ondernemingen tot ecosystemen, met de verwerking van persoonsgegevens als motor van het geheel, is een economisch fenomeen die aandacht verdient zowel bij de goed-, of afkeuring van concentraties als bij elke stap van de mededingingsrechtelijke behandeling van potentieel machtsmisbruik.

Hof van Justitie heeft in zaak C-252/21 (Meta/Bundeskartellamt) duidelijk gemaakt dat een schending van de AVG, met name door ongerechtvaardigde combinatie van gegevens, ook een vorm van machtsmisbruik kan zijn naar art. 102 VWEU. Dit proefschrift betoogt dat dit een belangrijke stap is richting een sterkere verwevenheid tussen deze rechtsgebieden. De codificatie van deze zaak in art. 5(2) Digital Markets Act laat echter sterk te wensen over. Art. 5(2) DMA verbied namelijk enkel gedrag dat ook onder de AVG en bijbehorende jurisprudentie al verboden was. De Europese wetgever heeft hiermee een kans laten liggen om verdergaande beperkingen op te leggen aan (markt)machtige digitale ecosystemen en hun vergaande verwerking van persoonsgegevens.

Kort gezegd stelt dit proefschrift dat gegevensbeschermingsrecht en mededingingsrecht fundamenteel met elkaar zijn verweven, en dat zij ook zo dienen te worden toegepast in Europese wetgeving en rechtspraak.

Van de Waerdt promoveerde op 21 november 2024 aan de Rijksuniversiteit Groningen. Promotoren: prof. Jeanne Mifsud Bonnici en prof. Hans Vedder.

Peter van de Waerdt
Data is power. On the fundamental connections between data protection law and competition law as applied to the digital market

Het proefschrift is in open access verkrijgbaar via:
research.rug.nl/en/publications/data-is-power-on-the-fundamental-connections-between-data-protect