De rechtspraak ondervindt serieuze gevolgen van de coronacrisis. Openbare zittingen zijn vervangen door besloten bijeenkomsten waarbij slechts enkelen toegang hebben. Zoom en andere programma’s worden ingezet om toch enige communicatie ter zitting mogelijk te maken. Ook journalisten hebben slechts beperkt toegang tot zittingen. De rechtspraak kampt door de crisis met grote achterstanden. Er worden diverse maatregelen genomen om die achterstanden weg te werken.
De coronacrisis heeft als gevolg dat openbaarheid en zichtbaarheid van de rechtspraak afnemen. Dat kan verschillende ongewenste consequenties hebben, omdat de openbaarheid een belangrijk rechtsstatelijk principe is dat controle op de rechter mogelijk maakt. De afnemende openbaarheid kan ertoe leiden dat de rechterlijke macht als één van de drie staatsmachten minder zichtbaar wordt in de maatschappij.
Inventarisatie
In bijgevoegde Research Note wordt een inventarisatie besproken van de coronamaatregelen die in diverse Europese landen zijn genomen en de gevolgen die deze hebben voor de rechtspraak. Een vragenlijst verspreid is onder rechters in diverse landen, en informatie is verzameld via het internet.
De uitkomsten laten zien dat sommige maatregelen in bijna alle landen zijn genomen, zoals zittingen met behulp van video conferencing, (tijdelijke) sluiting van gerechtsgebouwen en/of beperkte toegang tot zittingen, dan wel aanhouding van zaken tot een latere datum. Sommige landen gaan daarin echter verder dan andere. In een enkel land nemen rechters langere vakanties, werken ze soms zelfs ’s nachts, of worden voormalig rechters opnieuw weer ingeschakeld. Nederland en Spanje geven ándere instanties, buiten de rechter om, een grotere rol bij het beslissen over zaken, zoals bij de strafbeschikking of het afdoen van zaken met behulp van mediation. Het Verenigd Koninkrijk en Nederland vervangen meervoudige panels door alleensprekende rechters.
Oordelen over de maatregelen
De maatregelen lijken over het algemeen te worden geaccepteerd vanwege de noodzaak om besmettingen te voorkomen. Video conferencing heeft, naast nadelen, bovendien ook bepaalde voordelen, zoals het beter zichtbaar en hoorbaar maken van de deelnemers bij een zitting.
Er is ongerustheid over de werkomstandigheden van rechters en de vraag of deze niet teveel door beslissingen van buitenaf worden beïnvloed. Een enkele maal wordt expliciet de vraag aan de orde gesteld naar de verhouding van de rechtspraak tot de uitvoerende macht. Komt het zwaartepunt niet teveel bij de uitvoerende macht te liggen? Er is ook ongerustheid over de positie van de rechterlijke macht: die kan worden ondermijnd als de rechtspraak minder openbaar en zichtbaar wordt.
De auteurs van de Research Note blijven graag op de hoogte van de ontwikkelingen met de coronamaatregelen en de invloed daarvan op de openbaarheid en de zichtbaarheid van de rechtspraak. Mocht u hen daarvan op de hoogte willen stellen dan kan dat via marijke.malsch@ou.nl