Inmiddels is de wereldwijde zoektocht naar een vaccin en geneesmiddel voor Covid-19 in volle gang. Zowel de farmaceutische industrie als publieke gezondheidsinstellingen zijn daar ieder afzonderlijk bij betrokken. Verschillende veelbelovende kandidaat-geneesmiddelen worden al in de praktijk getest op ernstig zieke patiënten, veelal in westerse landen. De vrees van lage en midden­inkomenslanden dat een mogelijk medicijn financieel niet of slechts beperkt toegankelijk zal zijn voor hun inwoners is niet denkbeeldig. Internationale solidariteit en samenwerking in de ontwikkeling van een medicijn is daarom noodzakelijker dan ooit. In dat licht verdient de recente oproep vanuit Costa Rica aan de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) om een ‘Corona patent pool’ op te richten, alle steun.

De idee achter een dergelijke patent pool, is dat farmaceuten, onderzoekscentra en universiteiten hun bestaande en toekomstige octrooirechten op een Covid-vaccin en/of geneesmiddel, en klinische onderzoeksdata vrijwillig in licentie ter beschikking stellen aan een gezamenlijk fonds, de patent pool. Derden, waaronder overheden en generieke producenten, kunnen vervolgens toegang krijgen tot deze data voor het ontwikkelen van het geneesmiddel tegen een sterk gereduceerde prijs. Daarmee wordt de toegang gewaarborgd voor eenieder. De octrooihouder ontvangt als tegenprestatie een nader te bepalen redelijke vergoeding en is verzekerd van een mondiale afzetmarkt. Een ander belangrijk voordeel van de vrijwillige licentie is dat mogelijke inbreuken op het octrooirecht worden verkleind en daarmee gepaard gaande kostbare juridische procedures worden vermeden.

Het idee van een geneesmiddelen patent pool is niet nieuw. Reeds in 2010 startte de WHO samen met enkele grote farmaceuten een soortgelijk fonds dat ingezet werd om de HIV/Aids crisis in Afrika te bestrijden, en met succes. Destijds dure antiretrovirale geneesmiddelen kwamen voor een fractie van de prijs beschikbaar doordat concurrerende generieke producenten het medicijn in licentie aanboden, tegen een geringe royalty afgestaan aan de octrooihouder. Naast HIV/Aids, werd de patent pool uitgebreid met andere geneesmiddelen tegen hepatitis B en C, en tuberculose. Volgens berekeningen van het Medicines Patent Pool (MPP) leverde dat alleen al in 2017 een besparing op van ruim 530 miljoen dollar aan geneesmiddelenkosten, een substantiële reductie dus. Daar komt bij dat jaarlijks nieuwe medicijnen aan de lijst worden toegevoegd, waaronder in (sub)licentie geproduceerde kankergeneesmiddelen en mogelijk ook nieuwe antibiotica.
De uitbreiding van de patent pool met corona kandidaat-geneesmiddelen ligt dan ook voor de hand. Daarnaast is de bundeling van zoveel mogelijk kandidaat-geneesmiddelen noodzakelijk om opschaling van de productie te realiseren. Het centrale beheer en de aansturing van het fonds door de WHO moet farmaceutische concerns overhalen hun productinformatie ter beschikking te stellen en te delen met generieke concurrenten. Alleen zo kan de ontwikkeling en financiële toegankelijkheid van diagnostische testen, hulpmiddelen, vaccins en veelbelovende kandidaat-geneesmiddelen voor de wereldbevolking worden gerealiseerd.

In een later stadium kan gedacht worden aan de ­toetreding van andere clusters geneesmiddelen, de ­zogenaamde immunotherapieën, overeenkomstig de WHO lijst van noodzakelijke geneesmiddelen.

Deze Opinie verschijnt in NJB 2020/1136, afl. 18. Mr. dr. A.P. den Exter is universitair hoofddocent Gezondheidsrecht aan de Erasmus Universiteit Rotterdam.

Afbeelding: www.pixabay.com