Op 7 oktober 2024 promoveerde Dick Wijte aan de Radboud Universiteit op een onderzoek naar burgerschapsvorming in het funderend onderwijs. De vraag stond centraal hoe burgerschapsvorming in het onderwijs in de loop van de tijd is vormgegeven, wat de juridische grenzen van regulering daarvan zijn en op welke wijze burgerschapsvorming vormgegeven zou moeten worden.

Het proefschrift omvat twee delen. Op de eerste plaats de descriptieve analyse van de genese van de vakken staatsinrichting, recht, geschiedenis en staatsinrichting, maatschappijleer, economische- (vwo) en handelswetenschappen (havo)(vanaf 1968). De ontwikkelingen van de posities en curricula van het onderwijs staan centraal. Anno 2024 zijn deze vakken samengevoegd noch in samenhangend en doelgericht verband ge­­bracht (met geschiedenis, aardrijkskunde en economie), wat nodig is voor een longitudinale programmering vanaf wereldoriëntatie op de basisschool tot en met het voortgezet onderwijs. Hiertoe stelt Wijte voor het codificeren van een kennisgebied burgerschap in plaats van maatschappelijke verhoudingen, waaronder staatsinrichting (art. 9 lid 2d Wpo) en de vakken burgerschap en rechtswetenschap (vwo/ havo) in het voortgezet onderwijs in plaats van maatschappijleer in elk profiel (art. 2.21 Wvo).

In deel twee wordt burgerschapsvorming zoals in de Wet bevordering actief burgerschap en sociale heids­eisen en bekostigingsvoorwaarden (art. 23 lid 5 en 6 Grondwet) en met de rechtsstatelijke beginselen en normen. Met betrekking tot de deugdelijkheidseisen (art. 23 lid 5 Gw) zijn door de Raad van State en de Onderwijsraad drie niveaus onderscheiden waarop door de overheid (meer dan technisch) kan sturen: het kennen van democratisch inzicht en constitutionele rechtsbeginselen, wat niet problematisch, immers niet-normatief is, het kunnen hanteren van sociaal-communicatieve vaardigheden, en het mogen/moeten van het actief onderschrijven van de principes van de liberale rechtsstaat, en de lhbtiq-aanvaarding. Deze laatste twee niveaus ziet de auteur als een brug te ver, omdat zij in strijd zijn met de vrijheid van richting (art. 23 Gw). Wijte is voorstander van het door leerlingen actief omarmen van de fundamentele waarden van de democratische rechtsstaat, als een toegift. Scholen moeten de ruimte hebben zich daartoe in te spannen. De overheid mag geen staatspedagogiek bedrijven bij de wijze waarop zij dat bereiken.

Promotores: prof. mr. drs. Ben Vermeulen en prof. mr. Hansko Broeksteeg.

Dick Wijte
Burgerschap op orde. Burgerschapsvorming in het funderend onderwijs

Wolters Kluwer 2024, Serie Staat en Recht deel 66, 848 p., € 72,50, ISBN 978 90 1317 925 5