Toegang tot de rechter (access to justice) is al enkele decennia een van de meest dringende rechtvaardigheidsvraagstukken, omdat de verwezenlijking van het recht in de praktijk en in het bijzonder de bescherming van individuele rechten alleen kan worden gewaarborgd door de beschikbaarheid van en toegang tot effectieve rechtsmiddelen. Ondanks het belang van toegang tot de rechter, suggereert onderzoek dat er veel onopgeloste problemen zijn met de toegang tot de rechter in jurisdicties over de hele wereld. Er zijn verschillende aanwijzingen dat er ook in Nederland en Duitsland geen volledige toegang tot de rechter is voor alle rechtzoekenden. Dit geldt met name voor civiele procedures en voor mensen die slechts af en toe gebruik maken van het rechtssysteem (zogenaamde one-shotters). De kosten, duur en ingewikkeldheid van civiele procedures worden vaak genoemd als redenen waarom rechtzoekenden er steeds vaker van afzien of geen ‘doenvermogen’ hebben om hun rechten voor de rechter af te dwingen. Het aantal zaken dat voor de civiele rechter wordt gebracht daalt in beide landen al jaren. Er moet ook worden opgemerkt dat er een tekort is aan rechters in Nederland en Duitsland en dat de civiele rechtbanken klagen over een toenemende overbelasting. Deze omstandigheden gaven aanleiding tot een onderzoek naar de daadwerkelijke toegang tot de rechter van one-shotters voor Nederlandse en Duitse civiele rechtbanken. Het onderzoek richt zich op gerechtelijke procedures om geldvorderingen af te dwingen. Aangezien het aantal van dergelijke zaken in beide landen bijzonder sterk is gedaald, ondanks het enorme praktische belang van deze procedures.
In zijn proefschrift gebruikt Tom Vennmanns de beschikbare empirische gegevens om mogelijke problemen met de toegang tot de rechter te identificeren en de redenen voor het dalende aantal civiele procedures voor Duitse en Nederlandse rechtbanken te onderzoeken. In een tweede stap beschouwt Vennmanns de resultaten van deze analyse in het licht van een kwestie die momenteel van bijzonder maatschappelijk belang is en die beleidsmakers, de rechterlijke macht en de rechtspraktijk in Nederland en Duitsland in toenemende mate bezighoudt: zou een uitgebreidere digitalisering van civiele rechtbanken en civiele procedures een impact kunnen hebben op de toegang tot de rechter voor gewone mensen? Sinds enkele jaren wordt de toenemende inbedding van digitale technologie in juridische context waargenomen onder de term legal tech. Sommigen stellen dat het toegenomen gebruik van digitale technologie in gerechtelijke procedures de toegankelijkheid van het rechtssysteem kan verbeteren, bijvoorbeeld door procedures goedkoper, sneller en effectiever te maken. In landen zoals de VS, Canada en het VK bestaan al een aantal jaren zogenaamde online courts, waar civiele procedures voor overheidsrechtbanken nu worden afgehandeld als volledig digitale procedures in een digitaal forum. Ook in Nederland komt de digitalisering van civiele procedures langzaam op gang. De Nederlandse rechterlijke macht voert momenteel het project digitale toegankelijkheid uit, dat tot doel heeft digitale communicatie met civiele rechtbanken en het gebruik van digitale dossiers mogelijk te maken. In Duitsland is de digitalisering van civiele rechtbanken al verder ontwikkeld en daar wordt nu getest of rechters in sommige gevallen door AI kunnen worden ondersteund, waaronder het testen van een online court voor kleine vorderingen. Het gedetailleerde onderzoek naar de mogelijke gevolgen van deze ontwikkeling voor de toegang tot de rechter maakt Vennmanns proefschrift zeer actueel en van centraal maatschappelijk belang. Zijn onderzoeksresultaten kunnen voor de Nederlandse en Duitse rechterlijke macht en voor beleidsmakers van belang zijn voor het toekomstige ontwerp van een meer digitaal civiel rechtssysteem om de best mogelijke toegang tot de rechter te realiseren.
Promotores zijn prof. mr. dr. André Janssen, prof. dr. Ashley Terlouw, prof. dr. Pietro Ortolani.
Tom Vennmanns
Access to justice in times of technological acceleration: The possible impact of digitalization on judicial debt collection procedures of one-shotters
Wolters Kluwer 2024, Onderneming & recht nr. 153,
544 p., € 94,50, ISBN 978 90 1317 941 5