Artikelen van Ulli Jessurun d’Oliveira
Tijdschrift
NJB 24 (2025)
Bescherming van de persoon in de Grondwet
Aanhoudende technologische en digitale ontwikkelingen zijn typerend voor deze tijd. In een wereld van data, AI en massale technische verbondenheid, moet worden onderzocht hoe nieuwe en opkomende technologieën invloed kunnen hebben op grondrechten. Om een meer duurzame en betekenisvolle grondrechtelijke bescherming van de persoon, waaronder diens persoonlijke levenssfeer, in een hoogtechnologische samenleving te waarborgen, wordt in dit artikel voorgesteld om twee algemene, complementaire grondrechten in de Grondwet op te nemen: (1) een aangepast algemeen grondrecht op privacy en (2) een nieuw algemeen grondrecht op persoonlijke integriteit. Niet alleen zouden deze twee voorgestelde bepalingen een groter bereik hebben dan de bestaande privacy-grondrechten maar ook zullen zij, wegens hun meer open en kernachtige formulering, beter in staat zijn in te spelen op de uitdagingen waarvoor huidige en toekomstige technologieën individu en samenleving stellen.
Vreemde behandeling van vreemd recht
Volgens boek 10 BW wordt buitenlands recht, toepasselijk volgens regels van ipr, processueel behandeld als recht, niet als feit. De werkelijkheid is anders: in telkens wisselende gevallen sluipen veelal elementen binnen die de behandeling als feit suggereren, en waarbij partijen dus zwaar aan de beurt zijn. De tweedeling feit/ recht voldoet bij de behandeling van vreemd recht niet, omdat ze geen houvast geeft. De karakterisering van de positie van buitenlands recht in het burgerlijk proces als tertium is ook een loze formule. Beter is het dit paradigma te verlaten en algemene beginselen van procesrecht als uitgangspunt te nemen, met inbegrip van artikel 6 EVRM. Dat geeft ook onzekerheden, maar is wel productief en realistisch.
Kritiek op de rechtspraak, de rechter en diens uitspraken
De rechter die steeds vaker het doelwit van kritiek is, heeft weinig mogelijkheden om zich tegen de kritiek te weren, maar dat wil niet zeggen dat hij, andere rechters of de rechtspraak sitting ducks zijn. Politici, burgers, en de professionals en instituties van de rechtsstaat moeten hun krachten bundelen en verantwoordelijkheid nemen. Gezamenlijk moet een tegennarratief worden geproduceerd tegen de aspiraties van de bricoleurs die de rechtsstaat ondermijnen. Een effectief narratief vereist een goed verhaal en afwezigheid van tegenstrijdige systemische signalen. In deze bijdrage worden enkele suggesties gedaan over hoe rechters en de rechtspraak met de kritische buitenwereld kunnen omgaan en wordt uiteengezet wie welke rol daarbij op zich zou kunnen nemen.
Pleidooi voor toekenning van het civiel effect aan buitenlandse LLM’s
Wie na het volgen van een bachelor rechtsgeleerdheid in Nederland zijn of haar studie afrondt met een buitenlandse master krijgt geen aantekening civiel effect. Waar bij de bachelor nog goede argumenten zijn te vinden waarom deze in Nederland moet worden gevolgd is het de vraag of het onderscheid tussen Nederlandse en buitenlandse masters terecht en wenselijk is.
Rechtspraak moet zichtbaar staan voor fundamentele waarden
De voorgenomen deelname van drie gerechten aan de Pride Amsterdambotenparade deze zomer leidt tot stevige kritiek. Herman Hermans waarschuwt in het Nederlands Juristenblad dat deelname de rechterlijke onafhankelijkheid zou kunnen ondermijnen en de schijn van partijdigheid zou kunnen wekken. Die zorg is begrijpelijk, maar overtuigt niet. Deelname aan Pride Amsterdam is niet strijdig met de rechterlijke taak, maar kan juist bijdragen aan het vertrouwen in de rechtspraak als inclusieve en toegankelijke institutie én werkgever.
Blog
De lintjesaffaire onder de microscoop
Naar mijn mening is de oplossing die uiteindelijk is gevonden, en die het Kapittel in de gegeven omstandigheden ‘passend’ achtte, een politieke move geweest, ten koste van het wettelijk stelsel.
Tijdschrift
NJB 9 (2025)
Is de verzamelpandakte-constructie wel rechtsgeldig?
In 2012 heeft de Hoge Raad de zogenoemde verzamelpandakte-constructie toegelaten in ons recht. Die doet inmiddels al ruim een decennium zijn werk. Op de motivering van de beslissing is destijds en ook recentelijk nog de nodige kritiek geuit. Bij nader inzien rijst echter de vraag of een rechtsfiguur met zulke vergaande, negatieve gevolgen voor de concurrente schuldeisers wel rechtsgeldig kan zijn. Is dit niet zo, dan is de motivering van de beslissing niet meer van belang en is de problematiek opeens uiterst actueel. De rechter zal in dat geval immers de verzamelpandakte-constructie thans alsnog nietig moeten oordelen, met als gevolg dat de inhoud van de aan die constructie ten grondslag liggende kredietovereenkomst weer zal moeten luiden zoals zij vóór de beslissing deed.
De beoordeling van politiegeweld in Nederland
Dit artikel onderzoekt in welke mate de Nederlandse rechtspraktijk voor het strafrechtelijk beoordelen van fysiek geweld door de politie in lijn is met de jurisprudentie van het EHRM. Volgens het EHRM moet politiegeweld absoluut of strikt noodzakelijk zijn vanwege het gedrag van de persoon in kwestie en moet het onderzoek naar het politiegeweld onafhankelijk zijn. De Nederlandse rechtspraktijk blijkt meerdere elementen te bevatten die niet in overeenstemming met deze jurisprudentie zijn.
Cassatie wegens schending van niet toepasselijk recht!
Al vijftig jaar houdt de Hoge Raad zich bezig met de vraag of er gecasseerd kan worden wegens schending van een niet toepasselijke rechtsregel. Het ligt voor de hand te menen dat de Hoge Raad wel wat beters te doen heeft dan theoretische kwesties te beoordelen. Dat vindt de Hoge Raad zelf ook. Maar nu is deze positie toch in een recente uitspraak gerelativeerd. De vaststelling dat een rechtsregel, door de lagere rechter toegepast, niet toepasselijk is, activeert het probleem van de verrassingsbeslissingen, die ook de Hoge Raad zou dienen te vermijden.
Rechtspraak die wringt
De maatschappelijke context komt in het strafrecht niet aan de orde, en de uitkomst van het strafproces staat tevoren vast. Het grote bezwaar tegen het strafrecht zoals dat wordt toegepast is de absolute verenging van wat er is gebeurd tot wat is tenlastegelegd, ontdaan van maatschappelijke context en verworden tot een willekeurige gebeurtenis.
Blog
Blinde vlekken in de kabinetsreactie op een nationaliteitsrechtelijk onderzoeksrapport
Hoewel de kabinetsreactie spreekt van ‘gelijkwaardige kansen’, wat dat ook mag betekenen, en dat het ‘zich blijft inzetten voor Nederlanders die te maken hebben met een door hen als ongewenst ervaren tweede nationaliteit’, loopt het zwijgend met een grote boog heen om de door het rapport opgeworpen dilemma’s waar het nu juist zelf wel iets aan kan doen.
Tijdschrift
NJB 17 (2023)
Een weerbare Nederlandse rechtsstaat
De Staatscommissie Rechtsstaat heeft als voornaamste opdracht om ‘het functioneren van de rechtsstaat te analyseren en voorstellen te doen voor versterking van de rechtsstaat’ met bijzondere aandacht voor de ‘bescherming van burgers tegen onvoorziene en ongewenste gevolgen van overheidsmaatregelen’. Dat lijkt een nuttige exercitie maar probleem is dat een heldere theorie over rechtsstatelijke weerbaarheid momenteel nog ontbreekt. Rechtsstatelijk verval kent namelijk meerdere gedaanten: Polen, Hongarije en de Toeslagenaffaire vormen slechts drie oriëntatiepunten op een breder continuüm. Begrip van dit continuüm en van de rechtsstatelijke instrumenten die nodig zijn om de rechtsstaat weerbaar te maken – een theorie van de weerbare rechtsstaat – is wat dat betreft cruciaal. In deze bijdrage wordt getracht in enkele grote stappen de krijt lijnen van een dergelijke theorie te beschrijven.
Genuine link en verlies van nationaliteit
Medio maart is een conceptwetsvoorstel tot wijziging van de Rijkswet op het Nederlanderschap (RWN) in consultatie gebracht. Bij dit voorstel wordt de verliesbepaling wegens langdurig verblijf buiten de EU incluis de Nederlandse landen en gebieden overzee (LGO’s) verzacht, en herstel geboden voor wie sinds 2003 zijn nationaliteit zo verloren heeft. De automatische verliesbepaling heeft een lange voorgeschiedenis en er is gedurig aan gesleuteld. Dat wordt hier samengevat, en vervolgens wordt het conceptwetvoorstel aan kritisch commentaar onderworpen.
Effect invoer kiesdrempel op Provinciale Staten en waterschappen
De afgelopen Provinciale Staten- en waterschapsverkiezingen resulteerden in de opkomst van nieuwe partijen, zetelverlies voor gevestigde partijen en de voortzetting van een hoge mate van versnippering. Zou een aanpassing van de Kieswet kunnen helpen bij het inperken van de fragmentatie?
Tijdschrift
NJB 13 (2023)
Onafhankelijk toezicht en publieke verantwoording – de AP ‘revisited’
Onafhankelijk toezicht en publieke verantwoording kunnen heel goed samengaan, mits de toezichthouder bereid is om zich open te stellen voor opbouwende kritiek en andere inbreng vanuit de samenleving. Daaraan kan de wetgever bijdragen door het scheppen van de juiste voorwaarden in de wettelijke regeling die aan het toezicht ten grondslag ligt.
Het Indische slavernijverleden
Ook in de Oost waren mensen tot slaaf gemaakt. In het kielzog van de excuses voor de slavernij in Suriname en op de Antillen groeit de belangstelling voor het Indische slavernijverleden. Er gaan stemmen op dat de Nederlandse regering zich ook daarvoor moet verontschuldigen. Volgens het toenmalige Indische Regeringsreglement moest de slavernij in de gehele kolonie uiterlijk per 1 januari 1860 zijn afgeschaft. Het Koninkrijk liep niet voorop, maar ook weer niet mijlenver achteraan. Aan de hand van de parlementaire geschiedenis van de Afschaffingswet wordt hier de situatie in de Indische archipel in de negentiende eeuw beschreven. Deze laat zich niet begrijpen zonder enige achtergrondkennis van de Verenigde Oost-Indische Compagnie en de geopolitieke verhoudingen in de negentiende eeuw.
Was Emma in 1884 terecht tot Regentes over Wilhelmina benoemd?
Emma van Waldeck en Pyrmont is in 1884 nog niet koud beëdigd als Koningin-Regentes over de minderjarige Wilhelmina of er breekt een discussie los over de vraag of die benoeming wel deugde in het licht van de grondwet. Was zij wel Nederlandse? Hoe was zij dat dan geworden? En deed dat ertoe? En was dat regentschap wel een landsbediening? Kon een koning het land wel bedienen? Om deze kwesties draaide het debat dat hier aan de vergetelheid wordt ontrukt. Met een paar eigen conclusies, waaronder de stelling dat deze storm in een glas water grotendeels moet zijn gaan liggen in 1893, toen met de nieuwe wet op het Nederlanderschap en ingezetenschap in elk geval boven twijfel verheven raakte dat Emma volledig Nederlandse was (geworden).
Tijdschrift
NJB 1 (2023)
Weerbare rechtspraak
Opinie nr. 25 van de Conseil Consultatif de Juges Européens (CCJE), een adviesraad van Europese rechters bij de Raad van Europa, verlangt weerbaarheid van rechters inzake de bescherming van de rechtsstaat. Bij voorkeur niet via een harde confrontatie in de politieke arena, want meestal is het dan al te laat. Het advies wil rechters juist instrumenten aanreiken om zich tijdig uit te spreken over zorgelijke ontwikkelingen in de rechtsstaat.
Is het EHRM zelf gebonden aan artikel 6 EVRM? Ik denk van niet.
Het lijkt zo vanzelfsprekend: dat het Europese Hof voor de Mensenrechten zich zelf ook behoort te houden aan de in artikel 6 EVRM neergelegde regels voor een eerlijk proces, zoals door het eigenste Hof in talloze uitspraken uitgelegd en vormgegeven. Maar is dat ook zo? In deze bijdrage wordt betoogd dat het EHRM niet aan artikel 6 EVRM gebonden is. En zelfs dat sommige regels waar het Hof wél aan gebonden is, in strijd komen met aspecten van artikel 6 EVRM. In de praktijk overschrijden veel uitspraken de redelijke termijn met vele jaren. De overladen werkvoorraad van het Hof zet het fair trial op verschillende manieren onder druk, een druk die deels door de lidstaten van de Raad van Europa kan worden weggenomen.
Betalen zul je!
Is de Wsnp er om mensen met een problematische schuldenlast te helpen? Of toch vooral om te zorgen dat die mensen alsnog zo veel mogelijk betalen aan hun schuldeisers? In een ideale wereld zouden beide doelstellingen worden behaald, maar de wereld is nu eenmaal niet ideaal. Als je vooral de belangen van optimale betaling wilt stimuleren en misbruik wilt voorkomen, behoeft de huidige regeling weinig aanpassing. Als je daadwerkelijk zo veel mogelijk mensen wilt helpen, ligt een aantal wijzigingen voor de hand.
Schuldhulp voor natuurlijke personen door middel van schuldregelen
Dit artikel schetst hoe de afhandeling van problematische schulden, zowel private als publieke, voor natuurlijke personen is geregeld in de diverse wetten, waarna het de focus legt op schuldregelen in de praktijk. De regelingen zouden beter op elkaar moeten worden aangesloten zodat natuurlijke personen – ook kleine ondernemers – de weg om problematische schulden duurzaam op te lossen sneller kunnen vinden en eerder zijn geholpen.
Blog
DUO negeert wet en verdragen en schendt het evenredigheidsbeginsel
DUO en Binnenlandse Zaken moeten ophouden de wet verkeerd toe te passen, internationaal en Europees recht te negeren, en zich aan de evenredigheidsbeginselen houden.
Blog
Intrekking van de Nederlandse nationaliteit. Ook de wetgever maakt zich schuldig aan institutioneel racisme
Door bij de terrorismebestrijding met het nationaliteitsrecht het vizier vooral te richten op Nederlandse Marokkanen en monopatride Nederlanders buiten schot te laten maken de wetgever en rechter zich schuldig aan praktijken in strijd met het Verdrag tot uitbanning van alle vormen van rassendiscriminatie.
Blog
WAUW: de WOO en de adviezen van de Raad van State.
Met dit onderdeeltje van de WOO is de kans geschapen voor meer doorzichtigheid, en meer deelneming van de burger aan het debat over voorgenomen wetgeving.
