De Staatscommissie Rechtsstaat heeft als voornaamste opdracht om ‘het functioneren van de rechtsstaat te analyseren en voorstellen te doen voor versterking van de rechtsstaat’ met bijzondere aandacht voor de ‘bescherming van burgers tegen onvoorziene en ongewenste gevolgen van overheidsmaatregelen’. Dat lijkt een nuttige exercitie maar probleem is dat een heldere theorie over rechtsstatelijke weerbaarheid momenteel nog ontbreekt. Rechtsstatelijk verval kent namelijk meerdere gedaanten: Polen, Hongarije en de Toeslagenaffaire vormen slechts drie oriëntatiepunten op een breder continuüm. Begrip van dit continuüm en van de rechtsstatelijke instrumenten die nodig zijn om de rechtsstaat weerbaar te maken – een theorie van de weerbare rechtsstaat – is wat dat betreft cruciaal. In deze bijdrage wordt getracht in enkele grote stappen de krijt lijnen van een dergelijke theorie te beschrijven.

[verder lezen in NAVIGATOR]

Medio maart is een conceptwetsvoorstel tot wijziging van de Rijkswet op het Nederlanderschap (RWN) in consultatie gebracht. Bij dit voorstel wordt de verliesbepaling wegens langdurig verblijf buiten de EU incluis de Nederlandse landen en gebieden overzee (LGO’s) verzacht, en herstel geboden voor wie sinds 2003 zijn nationaliteit zo verloren heeft. De automatische verliesbepaling heeft een lange voorgeschiedenis en er is gedurig aan gesleuteld. Dat wordt hier samengevat, en vervolgens wordt het conceptwetvoorstel aan kritisch commentaar onderworpen.

[verder lezen in NAVIGATOR]

De afgelopen Provinciale Staten- en waterschapsverkiezingen resulteerden in de opkomst van nieuwe partijen, zetelverlies voor gevestigde partijen en de voortzetting van een hoge mate van versnippering. Zou een aanpassing van de Kieswet kunnen helpen bij het inperken van de fragmentatie?

[verder lezen in NAVIGATOR]

Onafhankelijk toezicht en publieke verantwoording kunnen heel goed samengaan, mits de toezichthouder bereid is om zich open te stellen voor opbouwende kritiek en andere inbreng vanuit de samenleving. Daaraan kan de wetgever bijdragen door het scheppen van de juiste voorwaarden in de wettelijke regeling die aan het toezicht ten grondslag ligt.

[verder lezen in NAVIGATOR]

Ook in de Oost waren mensen tot slaaf gemaakt. In het kielzog van de excuses voor de slavernij in Suriname en op de Antillen groeit de belangstelling voor het Indische slavernijverleden. Er gaan stemmen op dat de Nederlandse regering zich ook daarvoor moet verontschuldigen. Volgens het toenmalige Indische Regeringsreglement moest de slavernij in de gehele kolonie uiterlijk per 1 januari 1860 zijn afgeschaft. Het Koninkrijk liep niet voorop, maar ook weer niet mijlenver achteraan. Aan de hand van de parlementaire geschiedenis van de Afschaffingswet wordt hier de situatie in de Indische archipel in de negentiende eeuw beschreven. Deze laat zich niet begrijpen zonder enige achtergrondkennis van de Verenigde Oost-Indische Compagnie en de geopolitieke verhoudingen in de negentiende eeuw.

[verder lezen in NAVIGATOR]

Emma van Waldeck en Pyrmont is in 1884 nog niet koud beëdigd als Koningin-Regentes over de minderjarige Wilhelmina of er breekt een discussie los over de vraag of die benoeming wel deugde in het licht van de grondwet. Was zij wel Nederlandse? Hoe was zij dat dan geworden? En deed dat ertoe? En was dat regentschap wel een landsbediening? Kon een koning het land wel bedienen? Om deze kwesties draaide het debat dat hier aan de vergetelheid wordt ontrukt. Met een paar eigen conclusies, waaronder de stelling dat deze storm in een glas water grotendeels moet zijn gaan liggen in 1893, toen met de nieuwe wet op het Nederlanderschap en ingezetenschap in elk geval boven twijfel verheven raakte dat Emma volledig Nederlandse was (geworden).

[verder lezen in NAVIGATOR]

Opinie nr. 25 van de Conseil Consultatif de Juges Européens (CCJE), een adviesraad van Europese rechters bij de Raad van Europa, verlangt weerbaarheid van rechters inzake de bescherming van de rechtsstaat. Bij voorkeur niet via een harde confrontatie in de politieke arena, want meestal is het dan al te laat. Het advies wil rechters juist instrumenten aanreiken om zich tijdig uit te spreken over zorgelijke ontwikkelingen in de rechtsstaat.

[verder lezen in NAVIGATOR]

Het lijkt zo vanzelfsprekend: dat het Europese Hof voor de Mensenrechten zich zelf ook behoort te houden aan de in artikel 6 EVRM neergelegde regels voor een eerlijk proces, zoals door het eigenste Hof in talloze uitspraken uitgelegd en vormgegeven. Maar is dat ook zo? In deze bijdrage wordt betoogd dat het EHRM niet aan artikel 6 EVRM gebonden is. En zelfs dat sommige regels waar het Hof wél aan gebonden is, in strijd komen met aspecten van artikel 6 EVRM. In de praktijk overschrijden veel uitspraken de redelijke termijn met vele jaren. De overladen werkvoorraad van het Hof zet het fair trial op verschillende manieren onder druk, een druk die deels door de lidstaten van de Raad van Europa kan worden weggenomen.

[verder lezen in NAVIGATOR]

Is de Wsnp er om mensen met een problematische schuldenlast te helpen? Of toch vooral om te zorgen dat die mensen alsnog zo veel mogelijk betalen aan hun schuldeisers? In een ideale wereld zouden beide doelstellingen worden behaald, maar de wereld is nu eenmaal niet ideaal. Als je vooral de belangen van optimale betaling wilt stimuleren en misbruik wilt voorkomen, behoeft de huidige regeling weinig aanpassing. Als je daadwerkelijk zo veel mogelijk mensen wilt helpen, ligt een aantal wijzigingen voor de hand.

[verder lezen in NAVIGATOR]

Dit artikel schetst hoe de afhandeling van problematische schulden, zowel private als publieke, voor natuurlijke personen is geregeld in de diverse wetten, waarna het de focus legt op schuldregelen in de praktijk. De regelingen zouden beter op elkaar moeten worden aangesloten zodat natuurlijke personen – ook kleine ondernemers – de weg om problematische schulden duurzaam op te lossen sneller kunnen vinden en eerder zijn geholpen.

[verder lezen in NAVIGATOR]

Namens de regering in Londen bestuurde het Militair Gezag (MG) de in 1944 en 1945 bevrijde delen van Nederland. Een drietal aan de in april 1943 gesloten RK Universiteit verbonden juristen raakte betrokken bij de werkzaamheden van het MG. Een van de belangrijkste taken van het MG was de opsporing, de aanhouding, het onderzoek naar en de inbewaringstelling van politiek verdachte personen. Twee andere belangrijke taken van het MG waren de zorg voor het rechtsherstel en het beheer over het vermogen van vijanden. Het rechtsherstel verliep echter uitermate moeizaam, bureaucratisch, traag en grimmig en kwam pas in 1946 echt op gang. De circulaires van het MG spreken ook boekdelen voor wat betreft de koude, beheerste naoorlogse opstelling van het MG, daarin gesteund door de Nederlandse regering, ten aanzien van Joodse vluchtelingen. Zij liepen het risico opgepakt te worden of huisarrest te krijgen en raakten bovendien hun vermogen kwijt. Wilden zij zich hier tegen verzetten dan kregen zij te maken met een ware ‘formulierenterreur’.

[verder lezen in NAVIGATOR]
[of download hier de pdf]

In dit opstel vergelijkt de auteur nationaliteitsrechtelijke regelingen die hun oorsprong vinden in spannende tijden: de Tweede Wereldoorlog en zijn nasleep en de strijd tegen terreur van tegenwoordig. Hij neemt daarbij waar, dat centrale uitgangspunten van het toen en nu bestaande reguliere nationaliteitsrecht snel opzij gezet worden om externe doelen te bereiken. Deze instrumentalisatie dreigt ook steeds meer het normale nationaliteitsrecht binnen te dringen. Tijdelijke regelingen dreigen permanent te worden en nationaliteit is geen rustig bezit.

[verder lezen in NAVIGATOR]

Dit artikel beoogt de (wets)geschiedenis achter de totstandkoming van de Wet van 1971 inzake de opheffing van verjaring oorlogsmisdaden en misdaden tegen de menselijkheid onder de aandacht te brengen, tegen de achtergrond van de uitkomsten van het recente NIOD-onderzoek naar de onafhankelijkheidsstrijd in Nederlands- Indië. Achtereenvolgens wordt eerst de wettelijke verjaringsregeling ten aanzien van internationale misdrijven vóór de inwerkingtreding van de Wet van 1971 geanalyseerd, de totstandkoming en parlementaire geschiedenis van de Wet van 1971 omschreven, gevolgd door een opsomming van de voornaamste bezwaren tegen deze wet. Wat deze analyse laat zien is dat aan het al of niet afschaffen van verjaringstermijnen ten aanzien van internationale misdrijven gepleegd in het verleden uiteindelijk ook, of: vooral, politieke overwegingen ten grondslag lagen.

[verder lezen in NAVIGATOR]

Het dragen van militaire uniformen door burgers is verboden. Toch draagt koning Willem-Alexander, die geen militair meer is, bij gelegenheid een militair uniform. Dat het monarchale staatshoofd wel een uniform draagt maar geen militair is, en dus ook niet aan het hoofd van de strijdkrachten staat, is uniek in Europa en juridisch niet nodig.

[verder lezen in NAVIGATOR]

In deze bijdrage staat een aantal aangekondigde maatregelen met betrekking tot de intensivering van het toezicht op en de beperking van detentierechten van ‘buitencategorie criminelen’ centraal. Onder meer wordt de vraag opgeworpen in hoeverre de ‘dreiging die uitgaat van iemands rol en positie in een crimineel netwerk’ een voldoende concrete en in de praktijk werkbare toetsingsmaatstaf oplevert als (preventieve) grond om een ‘buitencategorie gedetineerde’ in een strenger regime te plaatsen. Is het voorstel om tussentijdse toetsing van het beoogde detentieregime voor de ‘buitencategorie gedetineerden’ te schrappen eigenlijk wel te verenigen met het door het EHRM gegevens toetsingskader en belandt het zwaartepunt van de toetsing van de voorlopige hechtenis en de tenuitvoerlegging daarvan in de EBI daarmee dan niet op het bordje van de strafrechter? Ook wordt de vraag opgeworpen hoe om te gaan met kroongetuigen, als deze tevens ‘buitencategorie gedetineerden’ betreffen.

[verder lezen in NAVIGATOR]

In de beleidsbrief Aanpak georganiseerde criminaliteit tijdens berechting en detentie van de vorige Minister van Rechtsbescherming wordt een veelheid aan maatregelen, voornemens en gespreksonderwerpen benoemd. Aan de zijde van de advocatuur is er best ruimte om iets ‘op te schuiven’ om, als onderdeel van de rechtsstaat, elementaire belangen van diezelfde rechtsstaat te helpen beschermen. Mits strikt omschreven en zorgvuldig vormgegeven, zou het aanbrengen van een beperking in de advocaten die bevoegd zijn om verdachten van de zwaarste vormen van georganiseerde criminaliteit rechtsbijstand te verlenen binnen de kaders van Straatsburg en Luxemburg kunnen blijven en (zelfs) de steun van de beroepsgroep kunnen verwerven. Het uitsluiten van betaalde rechtsbijstand voor alle gevallen waarin een ambtshalve toevoeging is afgegeven is echter niet verdedigbaar, net zomin als ineffectieve, zuiver ‘optische’ maatregelen zoals een 4-ogen regel bij advocatenbezoek in de EBI.

[verder lezen in NAVIGATOR]

Er is nog van alles te doen op het steeds sterker gepolitiseerde gebied van het nationaliteitsrecht. Maar het nieuwe kabinet laat het afweten: het heeft geen met het blote oog waarneembare plannen. Wat het programakkoord biedt, is de bevestiging door Rutte IV van een toezegging door Rutte III, neerkomend op een geplukte mus (het register ongewenste nationaliteit), alsook een krapgesneden aanpassing aan Tjebbes die verplicht was en zijn beslag al op 17 november 2021 heeft gekregen. Nieuwe initiatieven moeten kennelijk uit de Kamer komen.

[verder lezen in NAVIGATOR]

De discussie over de juridische haken en ogen die kleven aan het gebruik van cryptodata voor de bewijsvoering wordt in de zittingszaal en daarbuiten steeds vaker op het scherpst van de snede gevoerd. De discussie is gebaat bij verdere ontwikkeling van de rechtswetenschap op dit nog relatief onontgonnen terrein. Onlangs verscheen in het NJB al het artikel van De Jonge en Janssen waarin wordt ingegaan op de toegang van de verdediging tot datasets in cryptodatazaken. In dit artikel wordt die argumentatie onder de loep genomen. Er wordt een meer algemene beschouwing gegeven over artikel 6 EVRM en de rechten die daaruit voortvloeien met betrekking tot de controle van datasets. Vervolgens wordt bezien of de huidige praktijk met betrekking tot het verstrekken van datasets voldoet aan de eisen die het EHRM daaraan stelt.

[verder lezen in NAVIGATOR]

De wijze van beoordeling van scripties en de begeleiding van studenten daarin zou eigenlijk niet zonder meer aan de discretie van individuele begeleiders of scriptiecoördinatoren mogen worden overgelaten. In plaats daarvan zou in ieder geval rekenschap moeten worden gegeven van de Europese afspraken omtrent de kwaliteiten die (ook juridische) bachelors en masters tijdens hun opleiding moeten zien te bereiken, recente onderwijskundige inzichten en de discussie die in de rechtswetenschap gevoerd wordt over de kwaliteitsmaatstaven waaraan een wetenschappelijk juridisch onderzoek dient te voldoen. Daarvandaan vertrekkend, wordt in dit artikel geprobeerd uit te diepen wat dit zou kunnen (of moeten) betekenen voor het beoordelingsraamwerk waarmee bachelor- en masterscripties worden beoordeeld, het begeleidingstraject en de afstemming van de scriptie op de rest van het curriculum.

Lees het hele artikel in Navigator.

Het slachtoffer heeft inmiddels een vaste plek in ons strafproces verworven en het vervallen van de wettelijke beperking van het spreekrecht mag een goede ontwikkeling worden genoemd. Maar de uitvoering van het nieuwe spreekrecht is nog niet vanzelfsprekend en verdient stroomlijning. De wijze waarop het spreekrecht in het strafproces vorm krijgt is immers van belang voor de procedurele rechtvaardigheid en daarmee de legitimiteit van de rechterlijke uitspraken. Die stroomlijning moet erop gericht zijn de positie van de verschillende actoren in het strafproces te eerbiedigen. De sleutel daartoe ligt voor een groot deel in handen van de strafrechter.

Lees het hele artikel in Navigator.

Op 5 juni 2018 heeft het Europese Hof van Justitie een belangrijke uitspraak gedaan. De kogel is door de Kirchberg: het Hof heeft voor de doeleinden van het Unierecht, en met name het vrij verkeer van personen, het begrip ‘echtgenoot’ geïnterpreteerd als mede-omvattend personen die getrouwd zijn in een huwelijk tussen mensen van hetzelfde geslacht. Dat werd tijd. Niettemin zitten er nog wel wat haken en ogen aan de uitspraak. Na een schets van de uitspraak worden een stuk of wat problematische punten aan de orde gesteld.

Lees het hele artikel in Navigator.