Hoe dient de rechtsorde te reageren op de komst van CRISPR-baby’s? Al sinds eind jaren negentig wordt genetische modificatie van het nageslacht categorisch verboden, zowel op nationaal als internationaal niveau. Nu CRISPR de genetische modificatie van mensen binnen handbereik lijkt te brengen, is wereldwijd een verhitte discussie losgebarsten over de vraag of deze verbodsbepalingen nog wel van deze tijd zijn. In dit artikel worden de recente voorstellen besproken die in politieke, medisch-wetenschappelijke en rechtswetenschappelijke kringen zijn gedaan om genetische modificatie van het nageslacht niet langer te verbieden, maar te reguleren en daarbij een belangrijke plaats in te ruimen voor zelfregulering door de biomedische beroepsgroep. Deze voorstellen zijn in meerdere opzichten problematisch. Vragen kunnen worden gesteld over de praktische uitvoerbaarheid, het onderliggende waardenkader en het democratische en rechtsstatelijke gehalte van de voorstellen.

Lees het hele artikel in Navigator.

Politici en bestuurders zijn overtuigd geraakt van de ernst van ‘ondermijning’. Nederland zou een groot probleem rijker zijn waartegen krachtig moet worden opgetreden. Al pionierend is de aanpak steeds meer een eigen leven gaan leiden, losgezongen van zijn wettelijke basis. Onderstaande analyse maakt duidelijk dat het begrip ondermijning vaag is en zich nauwelijks laat definiëren. Ook de omvang, ontwikkeling en aard van de problemen die achter de term schuilgaan zijn vaak onduidelijk. Te veelvormig en te divers om tot een gerichte aanpak te komen, maar ook onbruikbaar als basis voor wetgeving. De discussie over de door de minister aangekondigde Ondermijningswet zou moeten gaan over hoe de rechtsstatelijke basis van de ondermijningsaanpak is te herstellen, hetgeen iets anders is dan slechts zoeken naar meer bevoegdheden.

Lees het hele artikel in Navigator.

Regeldruk is een onderwerp dat volop in de belangstelling staat. Ook bij de inclusieve arbeidsmarkt speelt het een rol. Iedereen moet meedoen, is het doel van de Participatiewet. Ondernemers zijn daarbij cruciaal omdat zij werkplekken bieden. Dit artikel toont aan dat de regeldruk rondom de Participatiewet grote invloed heeft op de ruimte die ondernemers en gemeenten hebben om werkplekken te laten vervullen door mensen met een beperking.

Lees het hele artikel in Navigator.

De kwaliteit van wet- en regelgeving staat onder druk. Wetgeving krijgt, zoals de Raad van State in zijn jaarverslagen over 2013 en 2015 opmerkte, steeds meer ‘het karakter van een wegwerpartikel’. Twee met elkaar samenhangende ontwikkelingen dragen daaraan bij: een toename van regeldruk door dadendrang en steeds meer procedures.

Lees het hele artikel in Navigator.

De Nederlandse universiteiten kwamen in 2017 met Stichting PRO overeen dat geconstateerd meergebruik (van alle universiteiten samen) van auteursrechtelijk beschermd materiaal met een geschatte waarde van  2 miljoen gecompenseerd zou worden doordat alle universiteiten samen gedurende de periode 2017-2020 ieder jaar 5% minder auteursrechtelijk beschermd materiaal beschikbaar zouden stellen aan hun studenten. Nu 2020 nadert is de vraag hoe reëel het is te veronderstellen dat universiteiten, meer in het bijzonder alle individuele docenten, in alle elektronische leeromgevingen daadwerkelijk jaarlijks 5% minder auteursrechtelijk beschermd materiaal beschikbaar (zijn) gaan stellen aan hun studenten. Mocht blijken dat dit niet zo reëel is (en was), dan is de vraag hoe universiteiten daar nu op moeten reageren.

Lees het hele artikel in Navigator.

Het burgemeestersambt draagt belangrijke constitutionele waarden in zich. Als hoeders van de lokale democratie zien burgemeesters onder andere toe op de integriteit, rechtmatigheid en zorgvuldigheid van het gemeentelijk beleid en hebben ze een bijzondere verantwoordelijkheid als beschermer van grondrechten. Om die rechtsstatelijke rol goed te kunnen vervullen, is het essentieel dat burgemeesters een zekere afstand (kunnen) bewaren ten opzichte van de (partij)politiek. De onafhankelijkheid van burgemeesters staat echter onder druk als gevolg van de veranderende institutionele relatie tussen de burgemeester en de gemeenteraad. In de Gemeentewet is een giftige cocktail ontstaan van een toezichtsverantwoordelijkheid voor de burgemeester en een sterke afhankelijkheid van de ondertoezichtgestelde, dat wil zeggen de gemeenteraad. Ook de politisering van het ambt draagt bij aan afnemende politieke onafhankelijkheid. Als gevolg van deze twee ontwikkelingen verliest het lokaal bestuur een deel van haar zelfreinigend vermogen en dreigen de waarden van de democratische rechtsstaat in het geding te komen. De recent aangenomen deconstitutionalisering van de aanstellingswijze van burgemeesters vergroot dat risico, omdat ze gewone wetswijzigingen mogelijk maakt die de onafhankelijkheid van burgemeesters verder uitkleden. De grondwetswijziging versterkt daarom de noodzaak van het opnieuw doordenken van het systeem van macht en tegenmacht in het lokaal bestuur en van een herijking van het burgemeestersambt, die begint met een bezinning op wat de rol van de burgemeester in de democratische rechtsstaat is. Maar ook vóór eventuele wijzigingen in de aanstellingswijze is al een verdere borging van de rechtsstatelijke rol van burgemeesters gewenst.

Lees het hele artikel in Navigator.

De komst van de bestuurlijke bevoegdheden leidt er in de praktijk toe dat sommige gemeenten een steeds grotere rol krijgen in de aanpak van (georganiseerde) criminaliteit. Daar waar in het kader van het strafrecht niet succesvol wordt opgetreden, mogelijk door beperkingen die de strafrechtelijke waarborgen opleveren, kan de burgemeester op relatief eenvoudige wijze punitief optreden tegen criminaliteit. De strafrechtelijke aanpak kost veel tijd en werk, terwijl de bestuurlijke aanpak snelle en zichtbare interventies oplevert. Dit roept echter vragen op over de zorgvuldigheid van de procedure en de waarborgen voor een ‘verdachte’.

Lees het hele artikel in Navigator.

De Wet Damocles, die de burgemeester een bestuursdwangbevoegdheid verschaft om op te treden tegen drugshandel of aanwezigheid van drugs, geldt sinds 1 januari ook in het geval van voorbereidingshandelingen. Het achterhalen van de precieze reikwijdte van deze uitbreiding is makkelijker gezegd dan gedaan. Burgers zullen veelal verdwalen in het labyrint van wetsartikelen dat doorlopen moet worden om zicht te krijgen op het toepassingsbereik van deze bevoegdheid van burgemeesters. Om aan het verwijt van willekeur te ontkomen, is het zaak dat burgemeesters dit onderdeel van hun Damoclesbeleid nauwkeurig op papier zetten.

Lees het hele artikel in Navigator.

Ondanks de bestaande tevredenheid over de wijze waarop burgemeesters krachtens de Wet Bopz invulling geven aan hun toetsende rol bij inbewaringstellingen, heeft de wetgever aan de procedure voor de totstandkoming van zulke crisismaatregelen onder de per 1 januari 2020 geldende Wet Verplichte geestelijke gezondheidszorg een nieuw onderdeel toegevoegd. De burgemeester zal straks de betrokkene zo mogelijk moeten horen vóórdat beslist wordt omtrent het verlenen van een crisismaatregel. Dat horen vormt een uitwerking van de in artikel 3:2 Awb geformuleerde eis dat een besluit zorgvuldig wordt voorbereid. Burgemeesters roepen in koor ‘dat gaan we dus niet doen’, maar de opdracht die de wetgever met de hoorplicht heeft geformuleerd moet serieus worden genomen; burgemeesters mogen in onze rechtsstaat die opdracht niet negeren. Door serieus om te gaan met de hoorplicht, wordt de kwaliteit van de besluitvorming van de burgemeester omtrent de crisismaatregel wellicht op een hoger plan gebracht. Aan de praktische bezwaren kan tegemoet gekomen worden.

Lees het hele artikel in Navigator.