De uitspraak van de Hoge Raad van 25 augustus 2023 inzake een echtscheidingsconvenant waarin partijen een eigen maatstaf zijn overeengekomen voor de uitleg van de overeenkomst die afwijkt van de normaliter toepasselijke Haviltex-maatstaf heeft al vele pennen in beweging gebracht. Duidelijk is dat het antwoord op de vraag of partijen een contractuele uitlegmaatstaf kunnen overeenkomen voor de praktijk zeer relevant is. Dat die vraag in bevestigende zin moet worden beantwoord, was al voor deze uitspraak van de Hoge Raad heersende leer. Een formele bevestiging daarvan heeft het arrest niet gebracht maar ook geen reden om aan te nemen dat de Hoge Raad over de kwestie anders denkt. Maar het arrest zegt ook niets over andere belangrijke vragen die opkomen met betrekking tot de contractuele uitlegmaatstaf. In deze bijdrage wordt inzichtelijk gemaakt welke vraagstukken dat zijn en worden de bestaande opvattingen ten aanzien daarvan weergegeven waaraan auteur een eigen opvatting toevoegt.

[verder lezen in InView]

Het Wapenhandelsverdrag, waar Nederland partij bij is, verbiedt de overdracht van wapens en hun onderdelen, als ten tijde van de overdracht bekend is dat deze gebruikt zullen worden bij het plegen van genocide, misdaden tegen de menselijkheid of oorlogsmisdaden. De Nederlandse argumenten om F-35-onderdelen aan Israël te kunnen blijven leveren passen beter bij een multinational die zijn toevlucht zoekt tot transferpricing om belasting te ontlopen, dan bij een land dat zich in zijn grondwet committeert aan het bevorderen van de internationale rechtsorde.

[verder lezen in InView]

Bijna vijftig jaar na het sluiten van de laatste steenkoolmijn pakt het Rijk de regie in de afwikkeling van de Limburgse mijnbouwschade. Medio 2024 wordt er een schaderegeling van overheidswege opengesteld met bijbehorend regionaal instituut.

[verder lezen in InView]

In aanloop naar de presidentsverkiezing op 14 februari aanstaande in Indonesië moesten wat kunststukjes worden uitgehaald om de dynastie van huidig president Joko Widowo voort te zetten. Hijzelf heeft zijn maximale twee termijnen erop zitten en zijn oudste zoon voldeed niet aan de vereisten. Maar daar is een mouw aangepast. Het Nederlandse geld dat via allerlei projecten in de versterking van de rechtsstaat in Indonesië is gestopt, heeft duidelijk weinig geholpen.

[verder lezen in InView]

Vooral op het terrein van het algemene voorwaarden-recht zijn deze kroniekperiode gamechangers te melden. Zo lijkt de tijd rijp voor afschaffing van de vernietigingsgrond wegens niet-terhandstellen. Ook uitleg blijft de gemoederen bezighouden. Kunnen partijen de manier waarop de rechter Haviltex toepast beïnvloeden? Ja, en ook onbedoeld, waarmee de toepassing van het recht voor niet-juristen weer een stukje ondoorgrondelijker is geworden. Inzake reflexwerking, verrekening in faillissement, de aanvangstijd van de verjaring en het retentierecht zijn er vermeldenswaardige ontwikkelingen en verder is er natuurlijk weer volop geschreven en gepromoveerd.

[verder lezen in NAVIGATOR]

Grote maatschappelijke opgaven stellen de slagvaardigheid van de overheid op de proef. Op veel plaatsen binnen de overheid is overbelasting en onderbezetting. De instelling van de Staatscommissie Rechtsstaat, de ambitie om rechterlijke toetsing van wetgeving in formele zin mogelijk te maken en het conceptwetsvoorstel Versterking waarborgfunctie Awb laten zien dat het de regering ernst is met de zoektocht naar vergroting van de rechtsbescherming en rechtsstatelijkheid van (toetsing van) overheidsoptreden. Daarnaast hebben de inzet van de instrumenten van de conclusie en grote kameruitspraken de afgelopen jaren geleid tot een flinke opknapbeurt van de manier waarop algemene beginselen van behoorlijk bestuur en bestuursrechtelijke begrippen worden gebruikt als toetsingsinstrument door de rechter. De (recente) rechtspraak over het evenredigheids- en het vertrouwensbeginsel en de uitspraak over de invulling van het overtrederbegrip, laten zien dat de rechter de invulling daarvan heeft gesystematiseerd. Dat de toeslagenaffaire een brede discussie in gang heeft gezet over modernisering van de verhoudingen tussen de staatsmachten, is een lichtpuntje in deze affaire.

[verder lezen in NAVIGATOR]

Deze kroniekperiode is het kabinet gevallen en zijn politieke partijen druk in de weer geweest hun nieuwe verkiezingsprogramma’s samen te stellen. De behandeling van het wetsvoorstel Modernisering Wetboek van Strafvordering in de Tweede Kamer is aangevangen. Ons Wetboek van Strafrecht is uitgebreid met de strafbaarstelling van de voorbereidingshandelingen van seksueel kindermisbruik en wordt vanaf 2024 nog verder aangevuld met de strafbaarstelling van doxing (ondanks kritische geluiden vanuit de wetenschap). De Hoge Raad heeft zich uitgelaten over de prejudiciële procedure in strafzaken en de betekenis van het vertrouwensbeginsel bij de internationaal strafrechtelijke samenwerking in de zaken over EncroChat en SkyECC. In opdracht van het WODC zijn voorts twee rechtsvergelijkende onderzoeken verricht naar de Italiaanse maffia-aanpak om te bezien wat we daarvan kunnen leren.

[verder lezen in NAVIGATOR]

Het procesrecht wordt steeds meer dienend gemaakt aan de inhoud van de zaak en de beslechting van het werkelijke geschil dat voorligt. Deels gebeurt dit door het wegruimen van onnodige barrières en formaliteiten. Tegelijkertijd krijgt de rechter een steeds actievere rol toebedeeld om het echte geschil boven water – en opgelost – te krijgen. Dit is een positieve ontwikkeling want een juiste naleving van het procesrecht is geen doel op zich. Toch past ook een kanttekening. Het procesrecht bevat immers ook de waarborgen voor een eerlijke procesvoering in een democratische rechtsstaat. We moeten ervoor waken dat waarborgen als het verschoningsrecht aan de kant worden geschoven onder het mom van ‘het doel heiligt de middelen’, of dat de controlerende functie van de rechterlijke macht ondergesneeuwd raakt door de almaar toenemende werkdruk. De vraag is of de rechterlijke macht ook de komende jaren voldoende in staat zal blijven om haar rol effectief uit te oefenen als het aan de nodige capaciteit ontbreekt. Waar het aantal civiele handelszaken afneemt, geldt het omgekeerde voor de doorlooptijden. Nog niet alle achterstanden uit de coronaperiode zijn weggewerkt, zaken worden complexer en omvangrijker, en nieuwe uitdagingen dienen zich aan. Rechters zien de laatste jaren grote maatschappelijke thema’s langskomen: van Groningen tot toeslagen, en van klimaatkwesties tot allerhande massaschadeclaims. Alleen een goed geëquipeerde rechterlijke macht en overigens ook (sociale) advocatuur kunnen hier hun functie vervullen. Met de val van het kabinet liggen er weer nieuwe kansen om de rechtsstaat te versterken. Hopelijk zal het nieuwe kabinet die kansen met beide handen aangrijpen.

[verder lezen in NAVIGATOR]

[Lees de kroniek van het constitutioneel recht in NAVIGATOR]

[Lees de kroniek van het sociaal recht in NAVIGATOR]

[Lees de kroniek van het migratierecht in NAVIGATOR]

[Lees de kroniek van het belastingrecht in NAVIGATOR]

[Lees de kroniek van het personen- en familierecht en jeugdrecht in NAVIGATOR]

[Lees de kroniek van het Europees strafrecht in NAVIGATOR]

[Lees de kroniek van het Caribisch recht in NAVIGATOR]

De afgelopen jaren hebben zich de nodige rechtsontwikkelingen voorgedaan in de Caribische Koninkrijksdelen met betrekking tot huwelijken tussen personen van hetzelfde geslacht die de auteur ertoe hebben gezet om daarvan een overzicht op hoofdlijnen te geven. Concrete aanleiding zijn twee belangwekkende recente uitspraken van de Caribische rechter – Gerecht in Eerste aanleg van Aruba van 27 mei 2020 en Gerecht in Eerste aanleg van Curaçao van 13 september 2021 – met betrekking tot het huwelijk tussen personen van gelijk geslacht. De ingezette weg naar volledig gelijke rechten voor paren van gelijk geslacht in ook het gehele Caribische deel van het Koninkrijk lijkt onafwendbaar.

[verder lezen in NAVIGATOR]

De nationale wet bevat, in tegenstelling tot internationale regelgeving, geen bepaling die voorschrijft dat broers en zussen het recht hebben op samenplaatsing bij uithuisplaatsing. De afgelopen twee jaar was er in toenemende mate aandacht voor dit onderwerp. Deze bijdrage biedt een overzicht van recent juridisch en gedragswetenschappelijk onderzoek alsmede een beschrijving van de ontwikkelingen in de politiek in zowel Nederland als België en Schotland.

[verder lezen in NAVIGATOR]

In de Grote Kerk in Den Haag werd op 8 oktober 2021 de 150ste jaarvergadering van de Nederlandse Juristen-Vereniging gehouden. Nadat de NJV was genoodzaakt het congres ‘De toekomst van de jurist, de jurist van de toekomst’ tot driemaal toe uit te stellen vanwege de coronamaatregelen, kon het ruim een jaar later dan oorspronkelijk was gepland in de ruim ingerichte kerk alsnog doorgang vinden.

[verder lezen in NAVIGATOR]

Hoewel de Commissie Stolker reeds in 2005 waarschuwde om vakpublicaties niet als een minderwaardige publicatievorm te gaan beschouwen, lijkt dit wat er intussen is gebeurd. Omdat niet de taal, het forum, het type onderzoek of het soort publicatie bepalend is voor de kwaliteit, maar juist zaken als originaliteit, diepgang en grondigheid, verdienen vakpublicaties een herwaardering en een duidelijker plek binnen geldende systemen van onderzoeksbeoordeling in de rechtswetenschap. Met het oog daarop worden in dit artikel drie modellen (of denkrichtingen) geschetst die dit mogelijk maken, namelijk een alternatief visitatiemodel, een tenure-model en een onderwijsgerelateerd onderzoeksmodel. De drie modellen hebben gemeenschappelijk dat ze gericht zijn op inhoudelijk beoordelen in plaats van bijvoorbeeld aantallen publicaties of citaties te tellen.

Lees het hele artikel in Navigator.

De Nederlandse bouwsector staat volop in de belangstelling. Sinds 2016 zet de Nederlandse overheid actief in op een circulaire economie en heeft zij de bouwsector geprioriteerd om haar ambitieuze duurzaamheidsdoelen te behalen. Opvallend is hoe snel de bouwsector de slag naar verduurzaming al heeft weten te maken en hoe geworteld het circulair bouwen reeds is. Maar er bestaan ook zorgen over die bouwsector, grotendeels ingegeven door een reeks van incidenten in de bouw zoals het onlangs ingestorte dak van het AZ-stadion en de in 2017 ingestorte parkeergarage in aanbouw bij Eindhoven Airport. Onvolkomenheden in de samenwerking tussen bouwactoren is een van de oorzaken die de Onderzoeksraad voor Veiligheid herhaaldelijk identificeerde in haar onderzoeksrapporten. De opgave die er voor de bouwsector ligt om te verduurzamen, mag niet verder ten koste gaan van de bouwkwaliteit en bouwveiligheid, zo bepleitte ook minister Ollongren eind 2018. In deze bijdrage wordt verkend welke kansen en risico’s circulair bouwen meebrengt voor de samenwerking tussen bouwpartijen. Sluiten de bestaande juridische kaders voor bouwcontracten en de daarin opgenomen zorgplichten voor bouwactoren aan op circulaire en veilige bouw?

Lees het hele artikel in Navigator.

Steeds vaker zal het zich voordoen dat een reconstructie moet worden gemaakt van hoe het met de wilsbekwaamheid gesteld is geweest op of rondom het moment van het opmaken van de laatste wil. Vaker zal ook, om opheldering daarover te verkrijgen, een verzoek worden gedaan om inzage in het medisch dossier. In deze bijdrage wordt ingegaan op het beroep op het beroepsgeheim en het doorbreken ervan in procedures over wils(on)bekwaamheid en op de vraag of er in deze knelpunten zijn. Want het beroepsgeheim mag toch niet een soort ‘bescherming’ zijn voor partijen die er belang bij hebben dat het verkrijgen van duidelijkheid over de wilsbekwaamheid van een erflater bemoeilijkt wordt?

Lees het hele artikel in Navigator.

Wij, de ondertekenaars van de actie ‘Niet stiekem bij dementie’, wrijven onze ogen uit. Volgens Miriam de Bontridder zijn wij met honderden artsen ‘een heksenjacht’ begonnen. Sterker, wij hebben ‘Catharina A. beschimpt’ omdat wij, schrijft mevrouw de Bontridder, het ‘moreel weerzinwekkend vonden om een weerloos mens te doden.’

Lees het hele artikel in Navigator.

Behalve ingegeven door de begrijpelijke huiver om een patiënt de mogelijkheid van verzet te ontnemen, was de actie ‘Niet stiekem bij dementie’ met name gericht tegen de schriftelijke wilsverklaring. Want wat de ondertekenaars van de in de landelijke bladen in het voorjaar 2018 verschenen advertentie niet gaan doen is ‘een dodelijke injectie geven aan een patiënt met vergevorderde dementie op grond van een wilsverklaring’.

Lees het hele artikel in Navigator.

Om de vraag te beoordelen of een verdachte schadeplichtig is naar burgerlijk recht, moet de strafrechter in het strafproces zijn ‘civiele bril’ opzetten. De Hoge Raad heeft overwogen dat in de voegingsprocedure de regels van stelplicht en bewijslastverdeling in civiele zaken gelden, en niet de bewijs(minimum)regels van het Wetboek van Strafvordering. De voegingsprocedure functioneert echter in hoge mate als een schadebegrotingsprocedure. Het past bij de aard van deze procedure te aanvaarden dat de benadeelde partij een onderbouwingsplicht heeft. Het vasthouden aan de civiele regels voor stelplicht en bewijslastverdeling lijkt daarnaast niet zinvol.

Lees het hele artikel in Navigator.

De inktzwarte kritiek in het HiiL-rapport Menselijk en rechtvaardig. Is de rechtspraak er voor de burger? op de civiele rechtspraak in Nederland is tendentieus, eenzijdig en gemakzuchtig. De oplossing, een civiele rechter als problem solver, klinkt woest-aantrekkelijk, maar getuigt bij nadere analyse van wensdromen of, erger, van gevaarlijke arrogantie waar Jan Leijten 50 jaar geleden al voor waarschuwde. De Raad voor de rechtspraak en Minister Dekker spiegelen, net als HiiL, ‘de burger’ verwachtingen over een probleemoplossende rechter voor waarvan op voorhand vast staat dat die niet waargemaakt kunnen worden. Het zou ook in de professionele standaarden tot uitdrukking moeten komen. Iedere suggestie, laat staan eis, dat een civiele overheidsrechter het onderliggende probleem oplost, is verkeerd.

Lees het hele artikel in Navigator.

Er komt een Instituut Mijnbouwschade Groningen, dat door middel van het nemen van besluiten in de zin van de Awb aardbevingsclaims zal afhandelen. Daartegen bestaat weerstand en wantrouwen. Dit wantrouwen en het feit dat Groningers de NAM niet meer kunnen aanspreken, moeten bij het behandelen van het wetsvoorstel serieus genomen worden. De wetgever, en uiteindelijk de praktijk, zullen de gedupeerde Groningers moeten overtuigen dat de bestuursrechtelijke rechtsgang daadwerkelijk de beste oplossing is.

Lees het hele artikel in Navigator.

Een wetsvoorstel is in voorbereiding om de aardbevingsschade van inwoners van Groningen voortaan exclusief te laten afhandelen via de publieke weg door het Instituut Mijnbouwschade, een nog op te richten zelfstandig bestuursorgaan. De civiele weg zal voor het verhaal van die schade geheel worden afgesloten. Tegen de besluiten van het instituut kunnen gedupeerden de in het bestuursrecht gebruikelijke rechtsgang volgen: zij kunnen in bezwaar gaan bij het bestuursorgaan en (hoger) beroep aantekenen bij de bestuursrechter.

Lees het hele artikel in Navigator.

In haar bijdrage Mijnbouwschade in Groningen. Waar is de civiele rechter? stelt Ruth de Bock dat mijnbouwschadegeschillen onder het concept-wetsvoorstel Wet Instituut Mijnbouwschade Groningen bij de bestuursrechter niet de behandeling zullen krijgen die ze verdienen. Die stelling berust op een onjuist beeld van de bestuursrechtelijke besluitvormings- en geschilbeslechtingsprocedure. We geven kort de argumenten van De Bock weer, om die vervolgens te weerleggen.

Lees het hele artikel in Navigator.

De wijze van beoordeling van scripties en de begeleiding van studenten daarin zou eigenlijk niet zonder meer aan de discretie van individuele begeleiders of scriptiecoördinatoren mogen worden overgelaten. In plaats daarvan zou in ieder geval rekenschap moeten worden gegeven van de Europese afspraken omtrent de kwaliteiten die (ook juridische) bachelors en masters tijdens hun opleiding moeten zien te bereiken, recente onderwijskundige inzichten en de discussie die in de rechtswetenschap gevoerd wordt over de kwaliteitsmaatstaven waaraan een wetenschappelijk juridisch onderzoek dient te voldoen. Daarvandaan vertrekkend, wordt in dit artikel geprobeerd uit te diepen wat dit zou kunnen (of moeten) betekenen voor het beoordelingsraamwerk waarmee bachelor- en masterscripties worden beoordeeld, het begeleidingstraject en de afstemming van de scriptie op de rest van het curriculum.

Lees het hele artikel in Navigator.

Het slachtoffer heeft inmiddels een vaste plek in ons strafproces verworven en het vervallen van de wettelijke beperking van het spreekrecht mag een goede ontwikkeling worden genoemd. Maar de uitvoering van het nieuwe spreekrecht is nog niet vanzelfsprekend en verdient stroomlijning. De wijze waarop het spreekrecht in het strafproces vorm krijgt is immers van belang voor de procedurele rechtvaardigheid en daarmee de legitimiteit van de rechterlijke uitspraken. Die stroomlijning moet erop gericht zijn de positie van de verschillende actoren in het strafproces te eerbiedigen. De sleutel daartoe ligt voor een groot deel in handen van de strafrechter.

Lees het hele artikel in Navigator.

Op 5 juni 2018 heeft het Europese Hof van Justitie een belangrijke uitspraak gedaan. De kogel is door de Kirchberg: het Hof heeft voor de doeleinden van het Unierecht, en met name het vrij verkeer van personen, het begrip ‘echtgenoot’ geïnterpreteerd als mede-omvattend personen die getrouwd zijn in een huwelijk tussen mensen van hetzelfde geslacht. Dat werd tijd. Niettemin zitten er nog wel wat haken en ogen aan de uitspraak. Na een schets van de uitspraak worden een stuk of wat problematische punten aan de orde gesteld.

Lees het hele artikel in Navigator.

Het bankrecht heeft de laatste decennia een snelle ontwikkeling doorgemaakt en is sinds de krediet- en eurocrisis in een ongekende stroomversnelling geraakt. Het rechtsgebied is samengesteld uit talloze onderwerpen die een labyrint vormen van moeilijk leesbare en doorlopend veranderende wet- en regelgeving. Voor studenten en andere nieuwkomers is het daarom niet eenvoudig om vertrouwd te raken met de ordeningsprincipes en de hoofdlijnen. Meer ervaren bankjuristen moeten voorschriften toepassen die door de wetgever nooit als een samenhangend geheel zijn voorzien. En met een blik op de toekomst: door de post-crisis reguleringsagenda en technologische ontwikkelingen is het voor de general counsel en andere leidinggevenden binnen een bank belangrijk om hun juridische afdeling tijdig voor te bereiden op de praktijk van morgen. Dit artikel beoogt structuur en duiding te bieden aan deze brede groep van (aspirant) bankjuristen, hun adviseurs en academici. Het bevat een routekaart langs de belangrijkste deelgebieden van het bankrecht en biedt en passant uitzicht op zowel de ontstaansgeschiedenis als ook de actuele stand van zaken van dit functionele rechtsgebied. Ook komen enkele ontwikkelingen aan de orde die naar verwachting de komende jaren de bijzondere aandacht zullen vragen.

Lees het hele artikel in Navigator.

De gesjeesde rechtenstudent is lang niet altijd dom of (wils)onbekwaam. Het falen op het ene terrein kan de weg openleggen voor een briljante sprong in een ander domein. Maar is er ook een patroon te ontdekken in dit mooie mislukken en valt er wellicht een boodschap uit te destilleren over de juridische opleiding?

Lees het hele artikel in Navigator.

Juridische wetenschappelijke opleidingen worden gewoonlijk afgesloten met een bachelor- of masterscriptie. Belangrijkste doel van de scriptie is het zelfstandig leren opzetten en uitvoeren van een academisch onderzoek en het schrijven van een onderzoeksverslag waarin het onderzoek wordt verantwoord en de resultaten overzichtelijk worden weergegeven. Naar de vraag wat er eigenlijk voor nodig is om dat doel te bereiken, is binnen de juridische discipline echter nauwelijks onderzoek gedaan. Faculteiten, vakgroepen en zelfs individuele scriptiebegeleiders hebben, veelal gebaseerd op eigen ervaringen en ideeën, visies en praktijken ontwikkeld op basis waarvan de door hen aangeboden scriptietrajecten zijn vormgegeven en ingekleurd.

Lees het hele artikel in Navigator.