In de aardgaskwestie kiest de Hoge Raad voor de rechtsbescherming van burgers. Dit heeft tot gevolg dat de strenge leer van de formele rechtskracht op verschillende punten wordt gerelativeerd en bijgesteld. Dit heeft consequenties voor de overheidsaansprakelijkheid. Hoewel de beantwoording van de prejudiciële vragen over de formele rechtskracht natuurlijk mede is gekleurd door de specifieke aspecten van de slepende winningsproblematiek in Groningen, valt het op dat de Hoge Raad in meer algemene zin zijn denken over de formele rechtskracht lijkt bij te stellen. Zo is er meer aandacht voor de integraliteit van geschilbeslechting en wordt er een duidelijk onderscheid gemaakt tussen de rechtmatigheid van de rechtsgevolgen van appellabele besluiten enerzijds, en de rechtmatigheid van de (feitelijke) gevolgen van deze besluiten voor de rechtspositie van burgers anderzijds.

Lees het hele artikel in Navigator.

Onder het motto beter ten halve gekeerd, dan ten hele gedwaald een krachtig pleidooi om te stoppen met de invoering van de Omgevingswet. Niemand wordt er beter van, behalve de advocatuur.

Lees het hele artikel in Navigator.

In hoeverre heeft Nederland verantwoordelijkheden bij reddingsoperaties op de Middellandse Zee voor de kust van Libië? Is Nederland verantwoordelijk voor het stellen en handhaven van regels omtrent de veiligheid van schepen die onder Nederlandse vlag varen zoals de Sea-Watch 3? Heeft Nederland verantwoordelijkheid in de afstemming met andere soevereiniteiten in het aanwijzen van een veilige plaats om geredde drenkelingen te ontschepen? En als laatste: rust er op Nederland een verantwoordelijkheid om te beoordelen of schepen zoals de Sea-Watch 3 zich onder Nederlandse vlag schuldig maken aan mensensmokkel? Deze vragen worden in dit artikel onderzocht.

Lees het hele artikel in Navigator.

Mensen hebben geen recht op het krijgen van een kind, het is het kind dat recht op eigen ouders heeft. Wensouders zullen met dit uitgangspunt moeite kunnen hebben en het uitgangspunt te rigide vinden, maar in plaats van aan te sturen op het krijgen van een kind via draagmoederschap zouden zij, in het belang van het kind, zich mogelijk meer kunnen verplaatsen in de positie van het kind, om aldus wellicht te gaan accepteren dat een kind nu eenmaal geen belang heeft om op de door hen verlangde wijze in het leven te komen. Het kabinetsvoornemen om te komen tot een regeling van draagmoederschap zou in het licht van het bovenstaande moeten worden heroverwogen.

Lees het hele artikel in Navigator.

De lichte bevelsbevoegdheid van de burgemeester is vaak gebruikt voor ingrijpende maatregelen. Burgemeesters gebruiken de bevoegdheid onder andere om bevelen te geven als mensen het doelwit van geweldpleging dreigen te worden waardoor zij een gevaar vormen voor de openbare orde in hun omgeving. Denk daarbij bijvoorbeeld aan de beschieting van een woning in een woonwijk die een groot gevaar oplevert voor de bewoners, maar ook voor hun directe omgeving. De burgemeester kan de bewoners van die woning bevelen hun woning te verlaten tot het gevaar geweken is. Een hiermee verwante situatie doet zich voor als de terugkeer van een ex-gedetineerde in zijn woonomgeving voor grote maatschappelijke onrust zorgt. De bestuursrechter heeft dergelijke bevelen meermalen toelaatbaar geacht. In de rechtspraak van het afgelopen jaar tekent zich echter een kentering af: verschillende rechters hebben twijfel uitgesproken over de grondwettigheid van dit soort bevelen om in te grijpen bij de beschieting van woningen in een woonwijk of vinden dat zelfs zonder meer in strijd met de Grondwet. Deze rechtspraak kan voor deze en andere gevallen waarin de burgemeester bevelen geeft die de betrokkenen beperken in hun grondrechten, grote gevolgen hebben. Dit brengt de burgemeester in een lastig parket: wat kan hij doen om dit soort maatregelen zoveel mogelijk ‘rechterproof’ te maken?

Lees het hele artikel in Navigator.

In maart 2017 stelde het Verenigd Koninkrijk de Europese Raad in kennis van zijn voornemen de EU te verlaten. Onlangs verklaarde het Europees Hof van Justitie dat het land het recht heeft om deze kennisgeving eenzijdig in te trekken. Dit belangwekkende arrest, in voltallige zitting gewezen, vormt de zoveelste nieuwe wending in het Brexit-proces. De relevantie beperkt zich echter niet tot dit actuele dossier; het oordeel is eveneens richtinggevend voor toekomstige scenario’s die andere lidstaten zouden kunnen betreffen. Bovendien verschaft het nieuwe inzichten over de juridische status van de EU en het karakter van het Europese integratieproces.

Lees het hele artikel in Navigator.

De uitingsvrijheid is niet onbegrensd. Maar waar ligt het punt dat iemand bij het uitdragen van z’n boodschap rekening moet houden met de gevoelens van anderen en moet inbinden? En is met de recente publicatie van de ‘Nashville-verklaring’, die onder verwijzing naar de Bijbel oproept om de homoseksuele identiteit af te zweren, dit punt gepasseerd?

Lees het hele artikel in Navigator.

Deze bijdrage was aanvankelijk bedoeld als een korte reactie op het stuk van Bood ‘Geef ze een vinger…’. Maar nemo tenetur en korte reacties gaan kennelijk niet samen. Zeker niet nu de vraag naar de verplichte ontgrendeling van smartphones onderdeel uitmaakt van het traject inzake de modernisering van het Wetboek van Strafvordering. Er staat dus wat op het spel. Deze bijdrage is daarom niet enkel een reactie, maar ook een vrij uitgebreide uitleg van de complexe (Europese) rechtspraak inzake nemo tenetur én een uitleg van hoe de medewerkingsvorm van verplichte biometrische ontgrendeling moet worden geplaatst in het huidige systeem van strafvorderlijke duldplichten.

Lees het hele artikel in Navigator.

Onze collega bij het Openbaar Ministerie Alex Bood schrijft in NJB 2018/1880, afl. 36 dat het fysiek dwingen van een verdachte om een met zijn vingerafdruk beveiligde smartphone te ontgrendelen gemakkelijk kan leiden tot strijd met het in artikel 6 EVRM geïmpliceerde nemo tenetur-beginsel. In die conclusie kunnen wij hem niet volgen.

Lees het hele artikel in Navigator.

De normaliseringswet vormt een logisch slotakkoord van een al decennia lopende ontwikkeling, waarbij ambtenaren en werknemers naar elkaar zijn toegegroeid. Hoewel de effecten van normalisering niet overdreven moeten worden, levert normalisering ook enkele praktische voordelen op. Er gaat ander procesrecht gelden en de implementatie van regels gericht op alle werkenden wordt makkelijker. Het ingewikkelde dubbele regime voor sectoren als het onderwijs, waar zowel ambtenaren als werknemers vallen onder een en dezelfde ‘cao’, verdwijnt. In plaats van nageaapt arbeidsrecht, gaat het echte arbeidsrecht gelden. Principieel lijkt dat een betere keuze. Het is echter merkwaardig om ambtenaren en hun bonden contractsvrijheid per decreet op te leggen.

Lees het hele artikel in Navigator.

Het in 2012 ingevoerde taakstrafverbod riep in eerste instantie veel weerstand op, maar hoe pakt het verbod in de praktijk uit? Auteur deed onderzoek naar de toepassing van het taakstrafverbod en interviewde daartoe een groot aantal rechters, officieren van justitie en de verantwoordelijke bewindsman van destijds. Er blijkt meer mogelijk dan in eerste instantie voorzien. Bovendien blijkt in de meest gebruikte ontsnappingsroute door de wetgever welbewust te zijn voorzien.

Lees het hele artikel in Navigator.

In hun bijdrage (NJB 2016/2063) over het initiatiefwetsvoorstel Wet gesloten coffeeshopketen, zoals dat na het advies van de Raad van State is vormgegeven (Kamerstukken II 2016/17, 34165, 6), spreken Anita van den Berg & Jan van der Grinten over Etikettenschwindel. Zij menen dat dit wetsvoorstel nog steeds moeilijk is te rijmen met de VN-drugsverdragen en achten de kans reëel dat de rechter de wet in voorkomend geval buiten toepassing zal laten op grond van artikel 94 Gw.

Lees het hele artikel in Navigator.

De Raad van State heeft geadviseerd dat een ontheffing als beoogd met het oorspronkelijke wetsvoorstel niet te rijmen valt met internationale verdragen waaraan Nederland gebonden is. De initiatiefneemster heeft vervolgens een besluit in het voorstel geïntroduceerd dat zich in niets onderscheidt van een ontheffing, behalve dat zij het thans ‘gedoogbesluit’ noemt. De kern van onze opinie is dat de initiatiefneemster wil suggereren dat zij tegemoet komt aan de kritiek van de Raad van State, maar dat in werkelijkheid slechts een etiket is verwisseld. Wij menen dat hierdoor een onzuivere redenering aan het wetsvoorstel ten grondslag ligt die op juridisch drijfzand is gebaseerd.

Lees het hele artikel in Navigator.

Dit artikel is deels een vervolg op de in het NJB van 29 april 2016 (NJB 2016/825, afl. 17) verschenen publicatie van Maurice Adams & Eva van Vugt: ‘Het EU-rechtsstaatmechanisme en Polen’. Waar in die publicatie uitgebreid aandacht wordt besteed aan de Europese dimensie, wordt in onderstaand artikel het accent gelegd op de blijvend zorgwekkende ontwikkelingen in Polen. De kern daarvan wordt gevormd door pogingen om het Poolse Grondwettelijke Hof uit te schakelen.

Lees het hele artikel in Navigator.

Van 5 t/m 7 oktober jongstleden bezochten wij, samen met zo’n vijftien anderen, Warschau in het kader van een leernetwerk van de Nederlandse school voor Openbaar Bestuur. Onderdeel van het bezoek vormde een gesprek met prof. Andrzej Rzeplinski, president van het Constitutioneel Hof en met zeven andere rechters, waaronder Darius Zawistowski, raadsheer in de Hoge Raad van Polen en voorzitter van de Poolse Raad voor de rechtspraak. Wat de Poolse collega’s ons vertelden verontrustte ons zozeer dat wij de behoefte voelen om onze zorg openlijk te uiten en te delen met de Nederlandse juristengemeenschap.

Lees het hele artikel in Navigator.

In dit artikel staat de vraag centraal of en zo ja, in hoeverre wetgeving daadwerkelijk een bijdrage zou kunnen leveren aan het oplossen van de 18+-problematiek bij risicojongeren. Daartoe wordt eerst de 18+-problematiek geanalyseerd. Wat is de kern van het probleem en binnen welke bestuurlijk-juridische context moet een oplossing gezocht worden? Daarna volgt een beschouwing over de mogelijkheden en vooral onmogelijkheden om binnen de huidige en de toekomstige wetgeving drang en dwang toe te passen bij meerderjarige risicojongeren en van de (juridische) oplossingsrichtingen die tot dusver geopperd zijn. Tot slot wijzen de auteurs op kanttekeningen die te plaatsen zijn bij de effectiviteit van drang en dwang bij jongeren en jongvolwassenen met meervoudige problematiek en pleiten zij ervoor dat eerst en vooral goed wordt bekeken wat werkt of zou kunnen werken in de praktijk.

Lees het hele artikel in Navigator.

Als het in de Eerste Kamer voorliggende wetsontwerp Wet bewijsvermoeden gaswinning Groningen zou worden aanvaard wordt de kans gemist om geldend recht zoals dat al geruime tijd door de rechtspraak in ons land is vastgelegd, in de wet te verankeren. Men hoeft geen Groninger te zijn om te hopen dat de bewaking van de kwaliteit van wetgeving bij de Eerste Kamer in goede handen is.

Lees het hele artikel in Navigator.

Het initiatiefwetsvoorstel dat de achterdeur van coffeeshops wil reguleren is volgens de Raad van State moeilijk te rijmen met de VN-drugsverdragen. Het woord ‘ontheffing’ vervangen door ‘gedoogbesluit’ verandert daar niets aan.

Lees het hele artikel in Navigator.

In deze bijdrage wordt onderzocht hoe de bevoegdheden van de lokale overheid in de strijd tegen woonoverlast zich verhouden tot het vrijheids- en het tijdigheidsbeginsel. Welke bevoegdheden zou de overheid in het licht van het vrijheids- en tijdigheidsbeginsel moeten gebruiken? In het ideale geval ontlast de overheid de slachtoffers tijdig en is de noodzakelijke vrijheidsbeperking van de overlastveroorzaker zo gering mogelijk. Een analyse van het Nederlandse wettelijke instrumentarium laat zien dat veelal niet aan dit ideaal voldaan kan worden. Dat is voornamelijk het gevolg van de overdaad aan mogelijkheden tot ‘poortbewaking’ en uitzetting en de relatief weinig wettelijke mogelijkheden tot disciplinering van overlastgevers.

Hoe kan het strafrecht omgaan met emotionele verhoudingen tussen verschillende groepen in de samenleving met haat, vooroordelen en discriminatie? Het is daarbij van belang te beseffen dat vooroordelen en haat voortkomen uit het denken in groepen uit liefde voor de groep, die echter kan omslaan in haat richting andere groepen. Ook het strafrecht zelf is gestoeld op dit gemeenschapsdenken: op de roep om bevestiging van de gezamenlijke normen en het tegengaan van eigenrichting. Daarin ligt een moeilijke opdracht voor het strafrecht: juist vandaag de dag ligt het risico op de loer dat de vrijheidssfeer van deviante individuen en minderheden teveel wordt ingeperkt ten gunste van het stabiel samenleven van de groep als geheel.

Dient, en zo ja in hoeverre, het recht rekening te houden met wangedrag van verwanten of (ex-)partners en overspel tussen geliefden? Is het redelijk om jongmeerderjarigen wangedrag aan te rekenen? Kan wangedrag waaraan een verstoorde relatie tussen een ouder en een jongmeerderjarig kind ten grondslag ligt, een jongmeerderjarige worden verweten? Mag de rechter zich inlaten met de vraag of het verzwijgen van (de gevolgen van) overspel juridische gevolgen moet hebben? Is het redelijk dat slechts vrouwen in alimentatiezaken kunnen worden afgerekend voor overspel? Kunnen kinderen worden gestraft voor het feit dat zij zijn geboren uit een overspelige relatie? Vragen met een morele lading waar juridisch het laatste woord nog niet over gezegd is.

Vorig jaar oordeelde de Amsterdamse rechtbank dat de burgemeester van Amsterdam artikel 8 EVRM (recht op privéleven) had geschonden door een evenementenvergunning voor de Sinterklaasintocht te verlenen. De Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State draaide deze beslissing terug en de burgemeester kwam met de schrik vrij. Volgens de Afdeling moesten de klagers niet bij de burgemeester zijn maar bij de direct verantwoordelijke voor de aanwezigheid van Zwarte Piet bij de Sinterklaasintocht. De Afdeling liet wijselijk in het midden wie dat is. Het antwoord op die vraag ligt echter voor de hand: Sinterklaas.

Op het dieptepunt van de Europese schuldencrisis sprak de president van de Europese Centrale Bank (ECB) Mario Draghi de inmiddels fameuze woorden: ‘Within our mandate, the ECB is ready to do whatever it takes to preserve the euro. And believe me, it will be enough.’ Hiermee kondigde hij het zogenoemde Outright Monetary Transactions-programma (OMT-programma) aan, in het kader waarvan de ECB onbeperkt staatsobligaties van eurolanden kan opkopen. Tegen dit programma bestonden vanaf het begin bezwaren, met name gericht op de vraag of de ECB hiermee niet haar mandaat te buiten ging. In Duitsland leidde dit tot een klacht bij het Bundesverfassungsgericht. Het Duitse constitutionele hof stelde in een verwijzende uitspraak, voor de eerste keer ooit, prejudiciële vragen aan het Europese Hof van Justitie en plaatste kritische kanttekeningen bij het OMT-programma. Deze bijdrage bespreekt de conclusie van advocaat-generaal (A-G) Cruz Villalón bij het Hof van Justitie van 14 januari 2015 over deze zaak, die niet alleen interessant is vanwege de vraag of het OMT- programma in lijn is met het Unierecht, maar ook voor de verhouding tussen het Bundesverfassungsgericht en het Hof van Justitie.

De Procureur-Generaal bij de Hoge Raad heeft een rapport uitgebracht over de manier waarop het OM de bevoegdheid hanteert om strafbeschikkingen op te leggen. Zijn bevindingen liegen er niet om: op nogal wat punten blijkt het met de wet niet zo nauw te worden genomen. Betreft het kinderziekten, zoals het OM in een eerste reactie stelde, of is er meer aan de hand?

Het lijkt er op dat Antarctica, zeehonden en hoogveengebieden voorzorgsrechtelijk beter beschermd zijn dan omwonenden van intensieve veehouderijen en bewoners van het aardbevingsgebied. Met de ontwikkeling van het voorzorgsbeginsel buiten het natuurbeschermingsrecht wil het in Nederland nog niet erg lukken. Om die ontwikkeling een impuls te geven verdient het aanbeveling om het voorzorgsbeginsel, althans tenminste de voorzichtige variant daarvan (bij twijfel niet niets doen) als leidraad voor het bestuur op te nemen in de Algemene wet bestuursrecht. Dat verplicht overheden om het beginsel bij hun besluitvorming te betrekken, onderzoek te doen naar risico’s en onzekerheden, transparant te formuleren welke risico’s nog wel en welke niet meer zullen worden geaccepteerd en daarop zo nodig beleid te ontwikkelen.

Het initiatiefwetsvoorstel ‘Wet aanpak woonoverlast’ introduceert een bevoegdheid voor de burgemeester om specifieke gedragsaanwijzingen te geven aan veroorzakers van woonoverlast. Volgens auteurs is het wetsvoorstel ongelukkig geformuleerd en mist het daardoor vrijwel iedere betekenis. Bovendien is het de vraag of met dit voorstel niet teveel wordt meegegaan in de gedachte dat de overheid verantwoordelijk is voor ieders welbevinden op velerlei gebied.