Artikelen van Ingrid Leijten
Blog
Inlichtingen, alstublieft!
Dat een regering die letterlijk in haar programma schrijft dat wetten moeten ‘werken zoals de bedoeling is’, op dit punt blijft proberen die bedoeling te negeren, is op zijn minst zorgwekkend te noemen.
Tijdschrift
NJB 39 (2023)
Voorwoord
De democratische rechtsstaat is kwetsbaar. Ontwikkelingen in binnen- en buitenland tonen dat aan. Er is dan ook alle reden om aandacht te besteden aan de weerbaarheid van de democratische rechtsorde in Nederland. De concrete aanleiding voor dit themanummer is de instelling van de Staatscommissie rechtsstaat en haar opdracht om ‘nadrukkelijk aandacht [te] hebben voor bescherming van burgers tegen onvoorziene en ongewenste gevolgen van overheidsmaatregelen’.
De democratische rechtsstaat in Nederland
De laatste jaren worden ‘weerbaarheid’ en ‘democratische rechtsorde’ steeds vaker met elkaar verbonden. Wat ‘weerbaarheid’ omvat of vereist, blijft echter onduidelijk. Het begrip wordt even breed opgevat als de gevaren waarvoor de oproep om de weerbaarheid van de democratische rechtsorde te versterken een oplossing wil bieden. Deze bijdrage schetst een beeld van het huidige debat over de weerbare democratische rechtsstaat. De noties ‘weerbare democratie’ en ‘weerbare rechtsstaat’ worden duidelijk onderscheiden om vervolgens kanttekeningen te plaatsen bij twee belangrijke voorwaarden voor de weerbaarheid van de Nederlandse democratische rechtsorde: de waarborgfunctie van de Nederlandse wet in formele zin en onze huidige rechtsstatelijke cultuur.
Rutte en de rechtsstaat
Hoe is door de kabinetten-Rutte omgegaan met de rechtsstaat? Deze bijdrage maakt een korte reconstructie op basis van de literatuur, met als doel iets te kunnen zeggen over waar we het in de toekomst (meer) over moeten hebben, als we het hebben over rechtsstatelijkheid. Daarbij staat de verwevenheid van (sociale) grondrechten met de andere aspecten van de rechtsstaat centraal, evenals het besef dat in een weerbare rechtsstaat naast formele ook voldoende stevige materiële kaders moeten bestaan, of kunnen worden gecreëerd.
Leren van enquêtes
De elf parlementaire enquêtes tussen 1983 en 2019 hebben slechts deels geleid tot effectieve maatregelen. Waar concrete beleidsmatige uitdagingen of politieke verantwoordelijkheid centraal stonden, droegen enquêtes bij aan het versterken van de weerbaarheid van de democratische rechtsstaat en het gevoel van weerbaarheid van de burger. Maar juist onderzoek naar beleid dat de rechtmatigheid van overheidshandelen of de persoonlijke levenssfeer van de burger raakte, laat zich niet gemakkelijk vertalen in eenduidige beleidsmaatregelen of weten regelgeving die de weerbaarheid van de burger én van de democratische rechtsstaat versterken.
Slingerbewegingen in de rechtsstaat
Maatwerk en recht doen aan ‘de menselijke maat’ zijn dé bestuursrechtelijke modewoorden van deze tijd. Ongekend onrecht en de nasleep daarvan hebben ons geleerd dat er ruimte moet zijn voor uitzonderingen, voor toepassing van hardheidsclausules, voor verzachtende maatregelen. Tegelijkertijd blijft algemene, duidelijke normstelling noodzakelijk. Recht moet worden gedaan aan de eisen van voorzienbaarheid, rechtseenheid en rechtsgelijkheid. Deze bijdrage toont dat er tussen beide uitersten slingerbewegingen plaatsvinden en stelt de vraag naar het juiste midden. Mede aan de hand van de Straatsburgse jurisprudentie over de verhouding tussen algemene normstelling en individuele gevalsbeslissingen wordt gezocht naar objectieve aanknopingspunten om uit te kunnen komen bij een stabiel evenwicht dat past bij de gedachte van een weerbare rechtsstaat.
Tijdschrift
NJB 17 (2022)
Responsieve bestuursrechtspraak
Deze bijdrage gaat op zoek naar handvatten die hogerberoepsrechters kunnen gebruiken bij het vinden van een balans tussen enerzijds het leveren van maatwerk en anderzijds het bewaken van rechtseenheid en het bevorderen van rechtsontwikkeling. Het huidige rechtsbeschermingsstelsel wordt daarbij als uitgangspunt genomen. De zoektocht begint met globale beschouwingen over maatwerk en de functies van hoger beroep in de bestuursrechtspraak. Op basis daarvan worden enige voorstellen geformuleerd om de kool van het maatwerk en de geit van de rechtseenheid en rechtsontwikkeling te kunnen sparen.
Als herstel van vertrouwen het doel is, is herstelbemiddeling het middel
Als iemand een ander iets ernstigs heeft aangedaan en hij wil dat herstellen, zou een goed gesprek hierover bijvoorbeeld kunnen beginnen met: ‘Wat vreselijk dat ik u dit heb aangedaan, het spijt me heel erg, hoe kan ik het goedmaken?’ Daarmee laat de ‘dader’ zien dat hij de behoefte van de gedupeerde centraal stelt. De Staatssecretaris voor Toeslagen en Douane is op weg om deze aanpak leidend te maken in de hersteloperatie kinderopvangtoeslagaffaire. Maar zij is er nog niet. De beginselen van herstelrecht kunnen haar helpen om ook de laatste stappen in deze richting te zetten.
Waarom is het herstructureringsregime voor natuurlijke personen zoveel hardvochtiger dan voor ondernemingen?
Het enthousiasme over de Wet homologatie onderhands akkoord, voor ondernemingen in financiële problemen, roept de vraag op of aan natuurlijke personen niet ten minste een vergelijkbare mogelijkheid moet worden geboden om hun schuldenlast te herstructureren. Zij zijn aangewezen op de Wet schuldsanering natuurlijke personen, een regeling die met beduidend meer wantrouwen is opgetuigd dan de WHOA.
Twitteren over grondrechten in tijden van de pandemie
Sinds de coronacrisis zijn de Grondwet en grondrechten een veel grotere rol gaan spelen in de publieke discussie, ook op sociale media. De auteurs van dit artikel bekeken over een periode van 45 dagen alle tweets over grondrechten en de pandemie, en zagen dat de meerderheid daarvan een onjuist beeld van grondrechten schetst. De kloof tussen het beeld dat bestaat van grondrechten in de publieke discussie en de genuanceerde juridische werkelijkheid, lijkt juist in een crisis en met behulp van sociale media te kunnen bijdragen aan een afname van vertrouwen in de overheid. Waar grondrechten worden gebruikt om discussie in de kiem te smoren, bestaat een gevaar voor het functioneren van onze democratische rechtsstaat.
De recidivegronden voor voorlopige hechtenis getoetst aan artikel 5 EVRM
Een deel van de bevelen tot voorlopige hechtenis op de recidivegronden in Nederland lijkt in strijd te zijn met het EVRM. De in dit artikel aangehaalde empirische onderzoeken naar de voorlopige hechtenispraktijk gelegd tegen de eisen die het EHRM stelt aan de recidivegrond wijzen in die richting. Het is voorstelbaar dat een verdragsconforme toepassing van de recidivegronden met zich brengt dat Nederlandse rechters deze gronden voortaan minder vaak mogen toepassen dan nu het geval is. Nader jurisprudentieonderzoek is aangewezen om de juistheid van deze hypothesen te toetsen.