De gedachte dat het schadeverhaal na strafbare feiten berust op civielrechtelijke grondslag is achterhaald. De positie van het slachtoffer is dermate veranderd dat niet alleen diens processuele, maar ook diens materiële aanspraken berusten op strafrechtelijke grondslag. In elk geval is het nodig, mede met het oog op de modernisering van het Wetboek van Strafvordering, om een meer principieel antwoord te formuleren op de vraag naar de rechtsgrondslag voor deze vorm van schadeverhaal. In dit artikel wordt daartoe een aanzet gegeven. Geconcludeerd wordt dat het schadeverhaal een eigensoortige rechtsvordering is geworden, gesitueerd in het strafrechtelijk spectrum. Dat wijst in de richting van de wenselijkheid van een in te voeren schadevergoedingstraf, met daaraan verbonden rechtsgevolgen. Die invoering en de mogelijke rechtsgevolgen ervan worden in het artikel ook verkend. Het vertrekpunt daarbij is dat de aanspraak op schadevergoeding moet worden opgevat als een vordering sui generis, met daarin gelegen een vergeldend element.

[verder lezen in NAVIGATOR]

In duurovereenkomsten zijn twee soorten wijzigingsbedingen te onderscheiden die van invloed zijn op de verplichtingen van de consument. Het Europees consumentenrecht stelt daaraan bepaalde eisen. Deze worden in deze bijdrage beschreven en toegepast op verschillende soorten huurverhogingsbedingen. Verder aandacht voor de vraag hoe ver de vernietiging van een onredelijk bezwarend huurverhogingsbeding strekt, of de huurder na vernietiging van zo’n beding te veel betaalde huur kan terugvorderen en hoe ambtshalve toetsing gestalte kan krijgen.

[verder lezen in NAVIGATOR]

Eind 2019 is een royement, ook wel ‘ontadeling’ genoemd, uit de Nederlandse adel uitgesproken. Dit gebeurt zelden, het meest recente royement vond plaats in 1984. Het desbetreffende koninklijk besluit roept enkele vragen op die hier besproken worden.

[verder lezen in NAVIGATOR]

Sinds de invoering van het huidige Wetboek van Strafvordering in 1926 is het nodige veranderd in de samenleving waarin het strafprocesrecht functioneert. Het gemoderniseerde Wetboek van Strafvordering – dat momenteel voor advies voorligt bij de Afdeling advisering van de Raad van State – beoogt aan te sluiten bij die veranderingen, om zo een wetboek te kunnen bieden dat ‘toekomstbestendig’ is. Een van die veranderingen in de samenleving is hoe er tegen gender wordt aangekeken.

[verder lezen in NAVIGATOR]

Jacob van de Beeten en Rob van de Beeten bekritiseerden in hun artikel in het NJB onder meer de Zelfreflectie van de Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State naar aanleiding van de toeslagenaffaire, maar ook het oriënterend onderzoek van, destijds procureur-generaal bij de Hoge Raad, Jos Silvis naar de strafrechtelijke aansprakelijkheid van bewindspersonen in de affaire. Silvis zou de ‘alles of niets’-benadering en de 100%-terugvorderingsplicht verwarren en de mythe van de hardheidsclausule herhalen. Dat vroeg om een reactie.

[verder lezen in NAVIGATOR]

Door bijna altijd gebruik te maken van de bevoegdheid neergelegd in artikel 91 lid 2 VW 2000 om bij een ongegrond hoger beroep af te zien van het motiveren van haar uitspraak heeft de Afdeling bestuursrechtspraak haar taak als hogerberoepsrechter in vreemdelingenzaken uiterst beperkt ingevuld. De verandering die is ingezet met de Pilot 91-2, die inhoudt dat steeds als toepassing wordt gegeven aan dat artikel wordt gekeken of door middel van een korte standaardmotivering partijen iets meer duidelijkheid kan worden geboden over de reden dat het hoger beroep ongegrond is, verdient het met kracht te worden uitgebouwd. Aldus de auteurs, die de pilot op verzoek van de Afdeling onderzochten. Uitgangspunt zou moeten zijn dat ongegronde hoger beroepen van een motivering worden voorzien. Zo kan recht worden gedaan aan het belang van de individuele rechtsbedeling in de vreemdelingenzaken waarin de Afdeling als hoogste rechter oordeelt.

[verder lezen in NAVIGATOR]

De Nederlandse regering heeft het gewapend conflict tussen Nederland en de Republik Indonesia nooit een oorlog genoemd en nooit het geschreven oorlogsrecht formeel van toepassing geacht. Daarmee gingen de regering en de militaire autoriteiten eraan voorbij, dat er – gelet op de strafrechtelijke context (artikel 38 Wetboek Militair Strafrecht) – doorslaggevende gronden waren om aan te nemen dat het oorlogsrecht op het Nederlandse militair optreden formeel en materieel wel degelijk van toepassing was. Voor een beoordeling van de handelwijze van de Nederlandse strijdkrachten tijdens dit conflict is in ieder geval een ondubbelzinnig antwoord van belang op de vraag of dat werd genormeerd door het oorlogsrecht.

[verder lezen in NAVIGATOR]

Twee kantonrechters stelden prejudiciële vragen over informatieverplichtingen voortvloeiend uit het Europees consumentenrecht. Inmiddels zijn in beide zaken grotendeels gelijkluidende conclusies genomen. De A-G is van mening dat het niet-behoorlijk nakomen van wettelijke informatieverplichtingen tot gehele of gedeeltelijke vernietiging van de overeenkomst kan leiden. Voor de rechtspraktijk is dan wel van groot belang hoe dat ook praktisch in zijn werk moet gaan.

[verder lezen in NAVIGATOR]

Een voorstel met de uitgangspunten van een maatschappelijke BV, de BV-m, is in maart van dit jaar in consultatie gegaan. De doelstellingen van de BV-m zijn lovenswaardig, maar de uitwerking ervan is in het huidige voorstel zowel te beperkend, want alleen van toepassing op de BV, als te ruim met betrekking tot de transparantie- en participatieverplichtingen. Wil het voorstel echt werk maken van het stimuleren en faciliteren van sociaal ondernemerschap, dan is er nog werk aan de winkel. De minister zou er dan ook goed aan doen om het voorstel nog eens kritisch tegen het licht te houden en daarbij inspiratie op te doen bij al bestaande labels als de Code Sociaal Ondernemen en B-corp, maar ook bij de sociale ondernemingen die niet de BV, maar andere rechtsvormen gekozen hebben om hun maatschappelijke doelstellingen vorm te geven.

[verder lezen in NAVIGATOR]

De civiele rechter moet het gebruik van oneerlijke bedingen ontmoedigen en daar past een strenge sanctie bij. Zoveel is duidelijk als men het recente Dexia-arrest erop naleest (gevoegde zaken C-229/19 en C-289/19). Volgens het HvJ EU strandt een subsidiair beroep op de wettelijke schaderegeling als het primair ingeroepen, van de wettelijke regeling afwijkende beding oneerlijk is bevonden. Anders dan de Hoge Raad overwoog in X/Dexia (NJ 2017/394) vervult deze regeling geen vangnetfunctie na de vernietiging van het beding. De vraag is nu: hoe ver strekt deze alles-of-niets-benadering? Wij verkennen in deze bijdrage de ratio achter de meest recente Europese uitspraak inzake de sanctionering van oneerlijke bedingen en slaan enkele voor de praktijk nuttige piketpalen. Ook bespreken wij de gevolgen van het arrest voor een breed scala aan potentieel oneerlijke bedingen zoals boeteclausules, annuleringsbedingen en vervaltermijnen. Wij sluiten af met enkele beschouwingen over de rol van de civiele rechter als handhaver van het Europees consumentenrecht.

[verder lezen in NAVIGATOR]

Als Nederlandse juristen gingen we ervan uit dat als een beding in algemene voorwaarden vernietigd wordt, het geen deel meer uitmaakt van de overeenkomst. Als een beding afwijkt van aanvullend recht en het wordt vernietigd, geldt die afwijking niet langer, zodat het aanvullend recht weer geldt. Op grond van recente Europese rechtspraak zal deze nationale civiele dogmatiek echter buiten toepassing moeten blijven. Is hier nog ruimte voor toepassing van de redelijkheid en billijkheid, in die zin dat toepassing van de regel die volgt uit dit arrest in de gegeven omstandigheden naar maatstaven van redelijkheid en billijkheid onaanvaardbaar is?

[verder lezen in NAVIGATOR]

In november 2018 stuurt minister Dekker van Rechtsbescherming een nota naar de Tweede Kamer over een beoogd ander stelsel van gesubsidieerde rechtsbijstand. De hervorming die in deze nota wordt aangekondigd zal in drie fasen verlopen. In de eerste twee jaar worden pilots uitgezet om de plannen te testen, de twee jaar daarna is bestemd voor ‘integratie en borging’ en in de periode 2023-2025 volgt de parlementaire afhandeling van wat nu nog een te concipiëren wetsvoorstel is. In dit artikel wordt ingegaan op het waarom en het hoe van deze operatie. Waarom wilde de minister een hervorming en hoe denkt hij deze vorm te geven? De beschrijving wordt gevolgd door een kritische bespreking van zowel doelstellingen als middelen om deze te bereiken. In het slotwoord wordt ingegaan op de vergoedingen voor de gesubsidieerde rechtsbijstand, een thema dat als een rode draad door de hervorming heen loopt.

[verder lezen in NAVIGATOR]

In het voorjaar van 2020 verscheen een artikel in Ondernemingsrecht waarin 25 hoogleraren de introductie van responsible corporate citizenship in de wettelijke taakopdracht van bestuurders en commissarissen van NV’s en BV’s bepleitten. Bestuurders zouden ervoor moeten zorgen dat de vennootschap op een verantwoorde wijze deelneemt aan het maatschappelijk verkeer en commissarissen zouden hier toezicht op moeten houden. Op dit voorstel is een stroom van reacties gekomen, waaronder een aantal in een recent nummer van Ondernemingsrecht (2021/6). In datzelfde nummer heeft de kopgroep (Winter, Timmerman en De Jongh) van de bovengenoemde 25 hoogleraren een antwoord gegeven op de reacties. De auteurs van dit artikel menen dat een aantal consequenties van dit voorstel nog onvoldoende doordacht is. Dit geldt bijvoorbeeld voor de verstoring van het level playing field doordat de zorgplicht geldt voor alle Nederlandse kapitaalvennootschappen, ongeacht de omvang van de vennootschap. Hierdoor zou de Nederlandse zorgplicht uit de pas lopen met aankomend Europees recht. Ook wordt de mogelijkheid verkend dat veronderstelde veronachtzamingen van de bovengenoemde zorgplicht zullen leiden tot een stroom aan procedures tegen een aansprakelijkheid van de betrokken (bestuurders en commissarissen van) nv’s en bv’s.

[verder lezen in NAVIGATOR]

Het betalingsverkeer is sterk in beweging. Internet-bankieren en betalen met een mobiele telefoon zijn het afgelopen decennium de gewoonste zaak van de wereld geworden. Steeds meer supermarkten en tankstations accepteren uitsluitend nog pinbetalingen of creditcards. Portemonnees zijn ingericht op plastic bankpasjes en bankbiljetten, maar munten passen er vaak niet meer in. Hebben munten en bankbiljetten binnenkort alleen nog een museale waarde of lopen de pleitbezorgers van de cashless society voor de muziek uit? Deze bijdrage belicht het veranderend betaalgedrag vanuit een juridisch perspectief. Dat is meeromvattend dan alleen een verkenning van de publiek- en privaatrechtelijke kaders waarbinnen partijen het gebruik van contant geld mogen beperken. De wetgever hanteert het betalingsverkeer ook als een instrument om beleidsdoelstellingen te verwezenlijken, zoals het voorkomen van uitsluiting van zwakkeren in de samenleving, het opsporen en bestrijden van criminele activiteiten, het bevorderen van innovatie en de uitvoering van monetair beleid. Deze uiteenlopende en soms zelfs botsende doelstellingen worden met wetten nagestreefd. Ook deze wetten sturen, stimuleren en begrenzen de ontwikkeling naar een samenleving waarin het gebruik van contant geld verder zal afnemen en worden beperkt.

Lees het artikel in Navigator.

Regeldruk begint een probleem te worden voor de financiële sector. In reactie op de financiële crisis heeft de Europese Commissie in sneltreinvaart een ingewikkeld bouwwerk opgetrokken van maar liefst veertig nieuwe richtlijnen en verordeningen. Diverse lidstaten, waaronder Nederland, hebben bovendien ook op eigen houtje de regulatoire teugels aangetrokken. Het gevolg: een stortvloed aan nieuwe regelgeving voor de Europese en Nederlandse financiële sector. Is deze lawine van regelgeving nog wel redelijkerwijs kenbaar en te begrijpen voor degenen die ermee moeten werken? Denk daarbij niet alleen aan de financiële sector zelf, maar ook aan de financiële toezichthouders.

Lees het hele artikel in Navigator.

Bij gevangenisstraf ligt de nadruk op vrijheidsbeneming, bij de tbs-maatregel op behandeling, al gaat deze, indien sprake is van dwangverpleging, ook gepaard met vrijheidsbeneming. Auteurs menen dat er behoefte is aan een ‘tussenvorm’: een mogelijkheid voor de rechter om een gevangenisstraf met behandeling op te leggen. Nu zijn de mogelijkheden daartoe te beperkt, waardoor behandeling niet of te laat plaatsvindt. Denkt u mee?

Lees het hele artikel in Navigator.

Op 21 december 2017 diende de regering het wetsvoorstel tot intrekking van de Wet raadgevend referendum in en één ding wil het kabinet absoluut niet: een referendum over deze intrekkingswet. Om er zeker van te zijn dat dat niet gaat gebeuren, is er een soort dubbel slot op de deur van het voorstel van de intrekkingswet Wrr gezet, de artikelen V en VI. Deze bijzondere bezweringsformules strijden echter met de Grondwet, de Bekendmakingswet, de Aanwijzingen voor de regelgeving, regels van behoorlijk wetgeven, het rechtszekerheidsbeginsel, elementaire logica en ook nog eens met de Wrr zelf. Dat de voorlichting van de Raad van State van 20 februari jl. deze juridische complicaties van het intrekkingswetsvoorstel onder de mat probeert te schuiven, doet daar niets aan af.

Lees het hele artikel in Navigator.

In 2014 werd het adolescentenstrafrecht ingevoerd als uitzonderingsmodaliteit, die bijzondere kennis en oplettendheid bij de betrokken professionals in de strafrechtketen vereisen. Opvallend is echter dat noch de wet, noch de memorie van toelichting daarbij veel steun biedt en voor zover ze dat doen eerder voor verwarring dan helderheid zorgen. Artikel 77c Sr noemt slechts dat de rechter kan besluiten sancties uit het jeugdstrafrecht toe te passen ‘indien hij (daartoe) grond vindt in de persoonlijkheid van de dader of de omstandigheden waaronder het feit is begaan’. Doordat de focus daarmee eenzijdig is gericht op de onrijpheid van de jongvolwassen dader, is de rechtspraak opgezadeld met een fundamenteel probleem: kan en moet het adolescentenstrafrecht ook worden toegepast bij ernstige misdaden?

Lees het hele artikel in Navigator.

De Kieswet bepaalt dat het centraal stembureau een verzoek tot registratie van de aanduiding van een politieke groepering moet afwijzen als de aanduiding verwarrend of anderszins misleidend is voor kiezers. Uit analyse van rechtspraak van de Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State blijkt dat het daarvoor naar verschillende elementen moet kijken. Het gewicht dat aan elk van deze elementen moet worden toegekend in een concrete besluitvormingsprocedure, is sterk afhankelijk van de casuïstiek.

Lees het hele artikel in Navigator.

Geloven Pastafariërs dat het Vliegend Spagettimonster de wereld heeft geschapen? De eerste Pastafariër die mij ervan overtuigt dat hij dat écht gelooft, krijgt mijn vergiet.

Lees het hele artikel in Navigator.

Pastafariërs kun je niet serieus nemen, volgens rechter Han Jongeneel, waarmee de discussie over dit geloof eigenlijk al in de kiem gesmoord is. Zoals ik ook in mijn artikel anti-Pas(foto)tafarisme heb betoogd, is het niet aan de rechter om een diepgravend onderzoek te doen naar het wel of niet naar maatstaven van een jurist hebben van een serieus (nieuw) geloof. Het is aan de gelovige om uit te leggen wat hij verstaat onder zijn geloofsbelijdenis en het is aan de rechter interpretatieve terughoudendheid te betrachten.

Lees het hele artikel in Navigator.

Momenteel ligt er een initiatiefvoorstel voor bij de Eerste Kamer dat het verbod op winstuitkering voor zorgverzekeraars die rechtsopvolgers van de voormalige publieke ziekenfondsen zijn, een verbod dat oorspronkelijk tien jaar zou gelden, voor onbepaalde tijd wil verlengen. Het verbod wordt aldus permanent en bovendien breidt het voorstel het verbod uit naar alle zorgverzekeraars. Deze bijdrage richt zich op de vraag of het beoogde verbod in overeenstemming is met de bepalingen voor het vrije verkeer uit het Verdrag betreffende de Werking van de EU. Ook wordt de vraag of het verbod verenigbaar is met artikel 1 van het Eerste Protocol EVRM, dat het recht op eigendom garandeert, behandeld. De les die uit deze Europeesrechtelijke analyse kan worden getrokken, is dat er in deze een substantiële bewijslast op de wetgever rust. De spelregels voor de Europese interne markt en het fundamentele recht van eigendom dwingen de overheid een consistente koers te varen.

Lees het hele artikel in Navigator.

Juridische documenten als wetgeving, jurisprudentie, beleidsstukken en wetenschappelijke artikelen kunnen worden gekarakteriseerd als legal big data: het zijn grote hoeveelheden, datatechnisch gezien ongestructureerde, gegevens. Door recente technologische ontwikkelingen worden deze documenten steeds beter toegankelijk en doorzoekbaar. Hierdoor ontstaan verschillende mogelijkheden om de rechtspraktijk en juridisch onderzoek anders in te richten. In deze bijdrage wordt beschreven wat legal big data is en welke nieuwe perspectieven dit met zich meebrengt. Daarbij worden verschillende toepassingen van legal big data voor de rechtspraktijk en juridisch onderzoek beschreven. In het bijzonder wordt ingegaan op kwantitatieve juridische voorspellingsmodellen, het versnellen van juridisch onderzoek en het verbeteren van wet- en regelgeving. Ook de gevolgen van deze ontwikkelingen voor juristen en hun werkzaamheden worden kort besproken.

Lees het hele artikel in Navigator.

Grootbedrijven maken soms misbruik van hun machtspositie door betalingstermijnen op te rekken. Het enkel aanscherpen van de wettelijke regeling, zoals onlangs is gedaan, zal er nog niet voor zorgen dat dit niet meer gebeurt. Daarvoor is nodig dat het grootbedrijf door die aangescherpte regel tot het besef komt dat het ‘uitwringen’ van kleine leveranciers door lange betaaltermijnen niet alleen onbehoorlijk is, maar ook dat de nadelen groter zijn dan de voordelen. En als dat ook niet helpt, zal druk moeten worden opgebouwd op overtreders.

Lees het hele artikel in Navigator.

In hun artikel De verwijzende rechter nemen de hoogleraren Chantal, Elaine en Vanessa Mak de prejudiciële verwijzingspraktijk van lagere nationale rechters onder de loep. Wat hen in het bijzonder interesseert zijn zaken met rechtspolitiek mogelijk ernstige consequenties waarbij de prejudiciële procedure wordt gebruikt om resultaten te bereiken die naar nationaal recht niet mogelijk zijn. Zij betogen dat ‘hier gesproken kan worden van een vorm van rechterlijk activisme’.

Lees het hele artikel in Navigator.

Dat de term ‘rechterlijk activisme’ gevoelig ligt, is zonder meer waar. In de literatuur over dit onderwerp wordt zelfs weleens gesproken van ‘accusations of judicial activism’. Niettemin zijn wij minder huiverig voor het gebruik van deze term dan Christiaan Timmermans, voormalig rechter bij het Europeese Hof van Justitie. Wij maken graag gebruik van de mogelijkheid om in deze respons kort op zijn punten in te gaan.

Lees het hele artikel in Navigator.

Het Gerechtshof Den Haag heeft in de zaak tegen EOO een internationaal precedent geschapen door de immuniteit van een internationale organisatie in een collectief-arbeidsrechtelijke zaak af te wijzen, en de vorderingen ten gronde ook toe te wijzen, op grond van het feit dat de betrokken organisatie fundamentele arbeidsrechten met voeten trad. Deze beslissing is belangrijk omdat zij de accountability van internationale organisaties verder institutionaliseert. Helaas liet Nederland zich ook op zijn smalst zien: de minister zegde de gerechtsdeurwaarder aan het vonnis niet uit te voeren omdat de organisatie volkenrechtelijke immuniteit van executie zou genieten. Deze aanzegging holt niet alleen de grondwettelijk bepaalde scheiding der machten uit, maar wordt ook niet verplicht door het volkenrecht: immuniteit van executie kan, net als immuniteit van rechtsmacht, slechts worden toegekend wanneer de organisatie fundamentele rechten afdoende beschermt.

De AIVD heeft gesprekken tussen derden en advocaten afgeluisterd en uitgewerkt, ook wanneer deze evident niet relevant waren voor enig onderzoek van de AIVD. Dit werd onlangs bekend, nadat advocatenkantoor Prakken d’Oliveira een klacht had ingediend bij de Minister van BZK. Dit roept niet alleen de vraag op of de AIVD voldoende rekening houdt met het verschoningsrecht van advocaten, maar ook welke waarborgen noodzakelijk zijn voor een betere bescherming tegen schending van het verschoningsrecht door de AIVD. In deze bijdrage worden deze vragen en het bijbehorende juridisch kader verkend, en worden enkele minimumwaarborgen opgeworpen die noodzakelijk zijn ter bescherming van de communicatie van verschoningsgerechtigden.

Bij de rechtbanken in Nederland worden jaarlijks vele duizenden zaken aangebracht waarbij een consument de gedaagde partij is en deze verstek laat gaan. Het Europees consumentenrecht moet dan ambtshalve worden toegepast. Maar hoeveel rente mag er in dat geval in rekening worden gebracht?