Dirk Visser is hoogleraar intellectuele eigendom aan de Universiteit Leiden en advocaat in Amsterdam.
Artikelen van Dirk Visser
Tijdschrift
NJB 15 (2024)
Kroniek van het vermogensrecht
Edwin van Wechem en Jac Rinkes
Met door de Hoge Raad gewezen ‘landmark’-arresten in zowel het contractenrecht als in het aansprakelijkheidsrecht én een groot aantal arresten met voor de praktijk relevante en interessante aanwijzingen in het goederenrecht, was er ‘never a dull moment’ in de kroniekperiode; de vaart zat er flink in. En met veel mooie proefschriften op het gebied van het aansprakelijkheidsrecht, en een hele hoeveelheid tijdschriftartikelen heeft de literatuur op dit rechtsgebied ook weer een flinke ‘boost’ gekregen. Voor wie dat allemaal niet bij kan benen is deze kroniek de uitkomst om weer helemaal bij te geraken.
[verder lezen in InView]
Kroniek van het algemeen bestuursrecht
Tom Barkhuysen en Willemien den Ouden
Opnieuw kan worden geconstateerd dat de nasleep van de toeslagenaffaire de gemoederen bezig blijft houden. De inspanningen om te komen tot een burgervriendelijker bestuursrecht gaan onverminderd door, onder meer door het voorstel tot een andere formulering van het evenredigheidsbeginsel in de Awb en de verdere ontwikkeling van de toetsing van besluiten aan het evenredigheidsbeginsel door de bestuursrechter. Ook bij optreden tegen overtredingen lijkt er meer ruimte voor coulance. Maar we zien ook een tegenbeweging. Zo verzetten wetgever en rechter zich tegen misbruik van recht. Een dynamische kroniekperiode met een bestuursrecht dat op zoek is naar een nieuw evenwicht.
[verder lezen in InView]
Kroniek van het straf(proces)recht
Joost Nan en Chantal van der Vis
Zoals gebruikelijk worden in deze voorjaarskroniek de strafrechtelijke ontwikkelingen van het afgelopen half jaar besproken. In die periode was er aandacht voor kroongetuigen, gaf de Hoge Raad duidelijkheid over het criterium voor de vaststelling van de ontoerekenbaarheid en de reikwijdte van het recht op vreedzame vergadering en staat de wetgever voor uitdagingen in het kader van (de)criminalisering op het gebied van maatschappelijke thema’s zoals drugs, het milieu en de bescherming van het menselijk leven. De ontwikkelingen gaven aanleiding om de kroniek deze keer thematisch op te zetten. Achtereenvolgens worden de volgende thema’s besproken: een korte tussenstand van het moderniseringstraject, formeel strafrecht, materieel strafrecht, sanctierecht en een ‘rubriek’ over de maatschappelijke rol van het strafrecht.
[verder lezen in InView]
Kroniek van het ondernemingsrecht
Harm-Jan de Kluiver
De verslagperiode is voor het ondernemingsrecht bijzonder boeiend geweest, met een sleutelrol voor de discussie rond de EU-Richtlijn inzake Corporate Sustainability Due Diligence (CSDDD) die volgde op de eerder reeds uitgevaardigde Corporate Sustainability Reporting Directive. Niet alleen die EU-Richtlijnen, maar ook het denken dat daarin tot uitdrukking is gebracht luidt een nieuwe fase in voor de ontwikkeling van het onder nemingsrecht. Een denken in termen van mensenrechten, milieu en klimaat doordrenkt inmiddels de academische discussie over veel klassieke leerstukken van het ondernemingsrecht. Dit debat heeft echter nog weinig effect op de ontwikkeling van het ondernemingsrecht in de praktijk. In de rechtspraak van de Hoge Raad is van deze discussie geen spoor te terug te vinden. Daarin worden juist de klassieke ondernemingsrechtelijke leerstukken en begrippen bevestigd en kiest de Hoge Raad voor een sterk op de feiten van het concrete geval toegesneden benadering.
[verder lezen in InView]
En verder de kronieken van het gezondheidsrecht, intellectuele eigendom, mededingingsrecht, Europees materieel recht, internationaal privaatrecht en internationaal publiekrecht
Aart Hendriks, Dirk Visser, Jorn Torenbosch, Alexander de Leeuw, Winfred Knibbeler, Tim van Helfteren, Tess Heystee, Stefaan Van Den Bogaert, Moritz Jesse, Darinka Piqani, Ben Van Rompuy, David van Wamel, Matthias Haentjens, Kees Saarloos, Johan Valk, Ige Dekker en Nico Schrijver
24 april 2024
Tijdschrift
NJB 7 (2024)
Procedeergedrag van de overheid in procedures bij de bestuursrechter
Bert Marseille en Marc Wever
Het procedeergedrag van de overheid ligt sinds enige tijd onder het vergrootglas. Zoekt de overheid niet te vaak en zonder goede reden de strijd met de burger in procedures bij de rechter? Wie de beschikbare cijfers op een rij zet, ziet dat de overheid in procedures bij de bestuursrechter relatief terughoudend gebruik maakt van de mogelijkheid van hoger beroep – maar ook dat er weinig lijn lijkt te zitten in de bepalende overwegingen van bestuursorganen om wel of geen hoger beroep in te stellen. Dat leidt tot suggesties voor een (nog) meer terughoudend, maar vooral meer doordacht gebruik van het rechtsmiddel van hoger beroep door de overheid.
[verder lezen in InView]
De ‘Wet herwaardering proceskostenvergoedingen WOZ en bpm’
Bart Jan van Ettekoven
Het aantal bezwaar- en beroepsprocedures over de WOZ en de Wet BPM is dermate toegenomen dat de Belastingdienst en de belastingrechtspraak daaronder gebukt gaan. Daarnaast worden inmiddels jaarlijks tientallen miljoenen uitbetaald aan procesgemachtigden voor trage en ondermaatse procedures. Voor het Ministerie van Financiën reden om in te grijpen met de ‘Wet herwaardering proceskostenvergoedingen WOZ en bpm’, die inmiddels per 1 januari 2024 in werking is getreden. In deze bijdrage wordt kort uiteengezet waarom deze wet er is gekomen en wat de wet inhoudt. Afgesloten wordt met enkele kritische kanttekeningen.
[verder lezen in InView]
Bescherming van persoonsgegevens
Peter Hustinx
Dit artikel schetst de historische ontwikkeling van het recht op gegevensbescherming, met bijzondere aandacht voor de betekenis van artikel 8 EU Handvest. Over het karakter en de inhoud van die bepaling bestaat nog veel verwarring, die ook in de jurisprudentie van het Europese Hof van Justitie doorklinkt. Het onderscheid met artikel 7 EU Handvest over het recht op privacy krijgt in dit verband vaak te weinig aandacht.
[verder lezen in InView]
Reactie op ‘Stijlnabootsing met AI is onrechtmatig’
Aernout Schmidt
In het artikel ‘Stijlnabootsing met AI is onrechtmatig’ (
NJB 2023/2635, afl. 36) van prof. mr. D.J.G. Visser wordt de stelling verdedigd dat opzettelijke en herkenbare nabootsing van de persoonlijke stijl van een nog levende kunstenaar met behulp van kunstmatige intelligentie onrechtmatig is. Die stelling aanvaard ik.
[verder lezen in InView]
Naschrift
Dirk Visser
Aernout Schmidt aanvaardt mijn stelling dat opzettelijke en herkenbare nabootsing van de persoonlijke stijl van een nog levende kunstenaar met behulp van kunstmatige intelligentie onrechtmatig is. Maar hij zet vraagtekens bij een daaruit voortvloeiend verplichting voor aanbieders van generatieve AI om verzoeken om dergelijke voortbrengselen te weigeren.
[verder lezen in InView]
14 februari 2024
Tijdschrift
NJB 36 (2023)
De EU AI Act: de toekomst is (bijna) hier
Robbert Santifort, Ilham Ezzamouri en Günes van Dijk
Met de groeiende invloed van artificiële intelligentie (AI) in de samenleving komen zowel voor- als nadelen naar voren. Aan de ene kant biedt AI talloze mogelijkheden, zoals geavanceerde automatisering, verbeterde efficiëntie en gepersonaliseerde gebruikerservaringen. Aan de andere kant roept de opkomst van AI ook belangrijke vragen op over ethiek, verantwoordelijkheid en veiligheid. Het is binnen deze context dat de Europese Commissie een voorstel heeft gedaan voor een Verordening tot vaststelling van geharmoniseerde regels betreffende AI (AI Act). Met welke voorwaarden, voorschriften en beperkingen tracht deze verordening de opmars van AI in goede banen te leiden?
[verder lezen in NAVIGATOR]
Recht & ChatGPT-4
Aernout Schmidt
In dit artikel doet de auteur verslag van zijn ervaringen met experimenten met — onder andere — ChatGPT. Door middel van vragen en ‘prompts’ probeert hij achter het wezen en de werkwijze van Generatieve Artificial Intelligence te komen. Hij is verbijsterd over de voortreffelijke samenvattingen van obscure stukken en de van de zijde van GPT-4 volstrekt samenhangende dialoog over de technische kanten van GPT-4. En passant vergelijkt hij de werking ervan met de manier waarop zijn brein informatie in halve brokstukken naar boven weet te halen.
[verder lezen in NAVIGATOR]
Artificiële intelligentie en de Rechtspraak
Bart Jan van Ettekoven en Corien Prins
Met ontwikkelingen als ChatGPT en de aankomende AI Act van de Europese Unie, ontkomt ook de Rechtspraak niet langer aan een brede discussie over de omgang met artificiële intelligentie (AI). Deze discussie dient vooral over meer te gaan dan mogelijke kansen en risico’s. Vanuit de vaststelling dat vrijwel iedere rechter de komende jaren zal worden geconfronteerd met de inzet van AI, bespreekt dit artikel een aantal kwesties die bij de beoordeling van deze technologie naar voren komen, waaronder implicaties van de AI Act bij het gebruik van AI door de Rechtspraak.
[verder lezen in NAVIGATOR]
De legaliteit van web scraping
Steven Derks
Web scraping is een veelgebruikte techniek voor het verzamelen van data, met name door technologische grootmachten. Dit artikel verkent de juridische aspecten van web scraping, met een focus op privacy-, intellectueel eigendoms- en contractenrecht. Het artikel belicht de werking van
web crawlers en
scrapers en gaat in op de geavanceerde capaciteiten van moderne scrapers, waaronder het vermogen om data te verzamelen van het deep en dark web. Daarnaast worden de ethische en maatschappelijke implicaties van web scraping verkend, waaronder het risico op discriminatie, privacyschendingen en het verlies van individuele autonomie. Het artikel concludeert met een reeks aanbevelingen voor ethisch en juridisch verantwoorde web scraping.
[verder lezen in NAVIGATOR]
Stijlnabootsing met AI is onrechtmatig
Dirk Visser
In deze bijdrage wordt verdedigd dat de opzettelijke en herkenbare nabootsing van de persoonlijke stijl van een nog levende kunstenaar met behulp van kunstmatige intelligentie onrechtmatig is. Ook wordt verdedigd dat aanbieders van generatieve AI verplicht zijn deze vorm van gebruik van hun generatieve AI-software technisch onmogelijk te maken. Zij zijn namelijk verantwoordelijk voor het ontstaan van deze mogelijkheid, zij profiteren ervan, zij moedigen het aan, lokken het uit en zijn in de positie om dit gebruik effectief tegen te gaan. Hiervoor is geen beroep op de Auteurswet of een Europese AI-verordening nodig. Het is gewoon onrechtmatig.
[verder lezen in NAVIGATOR]
15 november 2023
Tijdschrift
NJB 15 (2023)
Kroniek van het vermogensrecht
Edwin van Wechem en Jac Rinkes
Ontwikkelingen in het vermogensrecht doen zich voornamelijk in de jurisprudentie voor. En daaruit was het weer volop oogsten deze kroniekperiode. Gelukkig is er ook veel literatuur verschenen die helpt de ontwikkelingen te duiden. Ook die komt in deze kroniek ruimschoots aan bod. In het aldus ontstane rijkgeschakeerde palet van het vermogensrecht menen auteurs toch een rode draad te kunnen ontwaren.
[verder lezen in NAVIGATOR]
Kroniek van het algemeen bestuursrecht
Tom Barkhuysen en Willemien den Ouden
Opnieuw kan worden geconstateerd dat het bestuursrechtelijke debat vooral is gericht op responsiviteit, evenredigheid en maatwerk. Nadat de bestuursrechters stappen hebben gezet richting een indringendere toetsing van overheidsbesluiten en regelgeving aan onder andere het evenredigheidsbeginsel, is nu ook op het gebied van de wetgeving concrete actie gaande: het wetsvoorstel ‘Wet waarborgfunctie Awb’ is in preconsultatie gebracht. Maar er worden ook duidelijk grenzen gesteld als het gaat om de burgervriendelijke deformalisering van het bestuurs(proces)recht. Openbaarheid van bestuur blijkt ondanks de nieuwe Wet open overheid nog lang geen rustig bezit. Bij toezicht en handhaving speelt evenredigheid een belangrijke rol, maar ook hun verhouding tot regelingen in het strafrecht. Als het nodig is blijkt de rechter er, ten slotte, niet voor terug te schrikken weten regelgeving opzij te zetten onder verwijzing naar Europees recht. Een dynamische kroniekperiode.
[verder lezen in NAVIGATOR]
Kroniek van het straf(proces)recht
Joost Nan, Pieter Verrest en Chantal van der Vis
Naast de oorlog in Oekraïne en de voortslepende politieke discussies over het stikstofbeleid, de opvang van vluchtelingen en de aardbevingsschade, brak ook de strafrechtelijke actualiteit een aantal malen door in de hoofdlijnen van het nieuws. Dat gebeurde door een aantal uiteenlopende gebeurtenissen die sprekende beelden opleverden. Die volgen in vogelvlucht in de inleidende beschouwingen van deze kroniek. Vervolgens worden in de gebruikelijke rubrieken (beleid en onderzoek, wetgeving en rechtspraak) de overige strafrechtelijke actualiteiten van het afgelopen half jaar besproken.
[verder lezen in NAVIGATOR]
Kroniek van het ondernemingsrecht
Harm-Jan de Kluiver
Ook dit jaar weer veel aandacht voor regelgevingsinitiatieven op het gebied van duurzaamheid, die zich langzamerhand ontwikkelen in de richting van de uitwerking, implementatie en handhaving. Voor ondernemingen gaat dat gepaard met lastige uitdagingen en vragen en ook voor de toezichthouders is de handhaving geen sinecure. En wat is tegen de achtergrond van deze regelgeving de waarde van soft law zoals de Corporate Governance Code? Een tweede belangrijke fundamentele ontwikkeling die ook het ondernemingsrecht raakt, is de voortgaande digitalisering van het maatschappelijk leven en daarmee ook het ondernemingsrechtelijke verkeer. Meer traditionele onderwerpen in rechtspraak en wetgeving worden ook belicht. Wetgevingsvoorstellen zien met name ook op de vormgeving van de BV en de NV onder het mom van modernisering. Sommige leerstukken van het ondernemingsrecht, zoals de zogenaamde ‘noodzaakfinanciering’ bewijzen hun waarde ook in tijden van oorlog en het OM heeft in een aantal gevallen daadkrachtig van civielrechtelijke bevoegd heden gebruik gemaakt om in rechtspersonen in te grijpen en bestuurders uit hun functie te zetten.
[verder lezen in NAVIGATOR]
En verder de kronieken van de intellectuele eigendom, het gezondheidsrecht, mededingingsrecht, Internationaal Publiekrecht en technologie en recht
Dirk Visser, Simon Dack, Aart Hendriks, Winfred Knibbeler, Tim van Helfteren, Nico Schrijver, Remy Chavannes, Anke Strijbos en Dorien Verhulst
26 april 2023
Tijdschrift
NJB 7 (2023)
Robotkunst en auteursrecht
Dirk Visser
Afbeeldingen en teksten gemaakt door kunstmatige intelligentie staan de afgelopen maanden sterk in de belangstelling door de programma’s DALL-E, Stable Diffusion en ChatGPT. In deze bijdrage wordt een overzicht gegeven van auteursrechtelijke en aanverwante vragen die deze programma’s oproepen.
[verder lezen in NAVIGATOR]
De kolonie Nederlands- Indië: allesbehalve een rechtsstaat
Irawan Sewandono
Het onderzoek van het Koninklijk Instituut voor Taal-, Land- en Volkenkunde (KITLV), het Nederlands Instituut voor Militaire Historie (NIMH) en het NIOD Instituut voor Oorlogs-, Holocaust- en Genocidestudies naar de dekolonisatieoorlog 1945-1950 heeft veel losgemaakt en geresulteerd in een publieke boetedoening voor Nederlandse oorlogsmisdaden in die periode. Dat onderzoek is eenzijdig en beperkt geweest. Indonesiërs zien deze dekolonisatieoorlog slechts als de laatste jaren van een lange, geleidelijke sociale revolutie. De opdrachtgevers van het officiële onderzoek hebben de lange Indonesische dekolonisatiegeschiedenis platgeslagen tot de Nederlandse oorlogsmisdaden tussen 1945 en 1950, met voorbijgaan aan het Inheemse perspectief. Daardoor is in Nederland een vertekend beeld blijven bestaan van de vooroorlogse koloniale onderdrukking.
[verder lezen in NAVIGATOR]
Oorlog, oorlogsrecht en oorlogsmisdrijven 1945-1949
Theo de Roos, Jurjen Pen en Stan Meuwese
Als de regering niet erkent dat het oorlogsrecht in de dekolonisatieoorlog van toepassing was, hoe kan zij dan ieder gewelddadig optreden van Nederlandse militairen in die oorlog, ook als dat niet extreem is, legitimeren? Nederlandse militairen pleegden oorlogsmisdrijven in voormalig Nederlands-Indië, naar de opvattingen van toen en naar de opvattingen van nu.
[verder lezen in NAVIGATOR]
Nederlandse oorlogsmisdrijven in Indonesië
Cornelis J. Wisse
Als het kabinet toegeeft dat er zaken plaats hebben gehad die op grond van het huidige internationale recht als oorlogsmisdrijven zouden worden geclassificeerd dan moet er vanuit worden gegaan dat dit ook naar het toenmalige internationale recht reeds het geval was.
[verder lezen in NAVIGATOR]
15 februari 2023
Tijdschrift
NJB 34 (2022)
Maak er geen geheim van
Richard Trouborst, Charlotte Vrendenbarg en Dirk Visser
Geheimhoudingsbepalingen versterkt met boeteclausules in televisieproductiecontracten zijn gebruikelijk, toelaatbaar en nuttig, maar kunnen nooit worden ingeroepen tegen het naar buiten brengen van misstanden. Er kan niettemin een
chilling effect van uit gaan, in de zin dat de gecontracteerde geneigd kan zijn niet met misstanden naar buiten te treden uit vrees dat deze mogelijk onder de geheimhouding vallen. Het verdient daarom aanbeveling in de geheimhoudingsbepaling expliciet te benoemen dat deze niet ziet op het aan de kaak stellen van misstanden. Tevens wordt in deze bijdrage betoogd dat de recente misstanden in de televisiewereld producenten aanleiding zouden moeten geven de weg naar een externe vertrouwenspersoon open te stellen en dit tijdens besprekingen van het contract te benadrukken.
[verder lezen in NAVIGATOR]
De rechter-commissaris en diens bevoegdheid gegevens te (laten) vorderen
Rosa van Zijl en Jaantje Kramer
De officier van justitie kan in een strafrechtelijk onderzoek gegevens opvragen die relevant zijn voor de zaak, zoals bankafschriften, telefoongegevens of camerabeelden. De verdediging kan dat niet. Onder het huidige recht kan een rechter-commissaris, die wel ander onderzoek mag verrichten zoals het horen van getuigen, dat ook niet. Die bevoegdheid is voor de rechter-commissaris namelijk niet expliciet in de wet opgenomen. Dat creëert een ongelijkheid in het strafproces. De verdediging kán immers niet zelf aan die gegevens komen, maar zij kan evenmin de rechter-commissaris verzoeken om die gegevens op te (laten) vragen. Er zijn echter meerdere redenen om de bevoegdheid gegevens op te (laten) vragen wel degelijk aan de rechter-commissaris toe te kennen, ondanks het gebrek aan een uitdrukkelijke wettelijke toekenning. Dat past beter in de wetssystematiek van strafvordering en daarmee wordt recht gedaan aan het beginsel van
equality of arms.
[verder lezen in NAVIGATOR]
Damoclesbeleid, dwangsommen en maatwerk
Dominique Grootewal en Coen Modderman
Auteurs onderzochten het gebruik van de last onder bestuursdwang in de Damoclespraktijk. Zij analyseerden hiervoor honderd gemeentelijke beleidsregels. In veel Damoclesbeleid wordt de last onder dwangsom (zo goed als) uitgesloten als mogelijk middel in het kader van artikel 13b Opiumwet. Terwijl de last onder dwangsom als (tussen)optie in het Damoclesbeleid goed past bij de toegenomen aandacht voor evenredigheid en maatwerk.
[verder lezen in NAVIGATOR]
Een stap naar digitalisering – in de verkeerde richting?
Wim Borst
HR 21 juni 2022,
NJ 2022, 2422 behelst een interessant arrest van de Hoge Raad over de digitalisering van het strafprocesrecht. Een veroordeelde wilde in cassatie gaan tegen het vonnis waarbij hij was veroordeeld. Hij koos daarvoor de gangbare, getrapte weg. Hij machtigde zijn advocaat (artikel 450, eerste lid, onder a, Sv), die op zijn beurt een griffiemedewerker machtigde (artikel 450, eerste lid, onder b, en derde lid, Sv). Tot zover niets aan de hand.
[verder lezen in NAVIGATOR]
2 november 2022
Tijdschrift
NJB 15 (2022)
Kroniek van het vermogensrecht
Edwin van Wechem en Jac Rinkes
In deze kroniekperiode vielen het meest op de arresten van de Hoge Raad die door een op de praktijk afgestemde inhoud direct kunnen worden toegepast. De Hoge Raad liet zich een aantal keer van een pragmatische kant zien met het verstrekken van lijstjes, concrete berekeningsmethoden en suggesties voor bedragen ter vergoeding van schade ter oplossing van diverse problemen. Ook is een normenkader voor contracterende overheden die onroerend goed verkopen geformuleerd. Krijgt de Hoge Raad meer oog voor praktijkconcretisering? Het lijkt er zowaar op. Het schadebegrip staat in de kroniekperiode ook in vele artikelen in de rechts literatuur centraal. Een heel aantal mooie proefschriften verscheen ook in de afgelopen periode.
[verder lezen in NAVIGATOR]
Kroniek van het algemeen bestuursrecht
Tom Barkhuysen en Willemien den Ouden
Opnieuw kan worden geconstateerd dat het bestuursrechtelijke debat vooral is gericht op evenredigheid en maatwerk. Maar dat debat komt wel in een volgende fase nu de bestuursrechters handen en voeten beginnen te geven aan een meer indringende toetsing van overheidsbesluiten aan het evenredigheidsbeginsel. Ook andere rechtsbeginselen worden in een burgervriendelijke richting verder ontwikkeld en dat geldt ook voor het bestuursprocesrecht. Naast de bestuursrechter werkt ook de wetgever aan wetgeving die daaraan kan bijdragen. Te hopen valt dat in deze roerige tijd, met veel zorgen en uitdagingen, de nodige aandacht voor de noodzakelijke verdere verbouwing van het bestuurs(proces)recht blijft bestaan.
[verder lezen in NAVIGATOR]
Kroniek van het straf(proces)recht
Joost Nan, Pieter Verrest, Chantal van der Vis en Joost Verbaan
In deze kroniekperiode werden de plannen bekend van de nieuwe regering. Het kabinet investeert in de strafrechtketen en heeft een hoop goede plannen. Wat ontbreekt is een aanzet om de plannen duurzaam in samenhang te behandelen. Op het gebied van beleid en onderzoek is er in Nederland veel aandacht voor de korte detentie en het maken van proces- of vonnisafspraken. Ook heeft er een evaluatie plaatsgevonden van artikel 80a RO en stonden het adolescentenstrafrecht, slachtofferbeleid en plannen voor een gecentreerde berechting en detentie van de gevaarlijkste verdachten in de belangstelling. Wat betreft wetgeving is het advies van de Afdeling advisering van de Raad van State over het wetsvoorstel tot vaststelling van het nieuwe Wetboek van Strafvordering nabij. De versterking van de strafrechtelijke aanpak van de ondermijnende criminaliteit is in gang zet en wordt verder ontwikkeld. Wat betreft rechtspraak zijn er nieuwe ontwikkelingen te melden over de post-Keskin jurisprudentie van de Hoge Raad. Daarnaast waren er interessante uitspraken over onder meer voorwaardelijk opzet en over de bestanddelen het maken van een gewoonte om bepaalde delicten te plegen en het voorhanden en aanwezig hebben van.
[verder lezen in NAVIGATOR]
Kroniek internationaal publiekrecht
Niels Blokker en Nico Schrijver
De oorlog in Oekraïne door de Russische militaire invasie van dat land doet de naoorlogse internationale rechtsorde op haar grondvesten schudden. Anders dan onze Kronieken van de afgelopen jaren is deze Kroniek grotendeels gewijd aan dit onderwerp waaraan vele volkenrechtelijke kwesties kleven. Enkele andere onderwerpen, waaronder het regeerakkoord Rutte-IV en mondiale klimaatdiplomatie, passeren ook de revue.
[verder lezen in NAVIGATOR]
En verder de kronieken van het ondernemingsrecht, gezondheidsrecht, mededingingsrecht, de intellectuele eigendom en het Europees privaatrecht
Harm-Jan de Kluiver, Aart Hendriks, Winfred Knibbeler, Tim van Helfteren, Dirk Visser, Simon Dack en Jacobien Rutgers
28 april 2022
Tijdschrift
NJB 2 (2022)
Een Wet op de Artificiële Intelligentie?
Anne Meuwese en Johan Wolswinkel
Waar de nationale wetgever nog zoekende is naar haar rol in de regulering van Artificiële Intelligentie (AI), is de Europese Commissie voortvarend te werk gegaan met een voorstel dat specifiek betrekking heeft op AI. Op 21 april 2021 publiceerde de Commissie haar voorstel voor een Wet op de Artificiële Intelligentie (AI-verordening). De reguleringsinsteek van de Commissie wijkt af van de aanpak die momenteel nog de boventoon voert en waarbij AI ‘slechts’ wordt beschouwd als een bepaalde (bijzondere) vorm van geautomatiseerd handelen. Kenmerkend voor de AI-verordening is haar zogeheten ‘risicogerichte’ benadering, die ook wel bekend is geworden als de piramidestructuur van de AI-verordening. Dat betekent dat niet elk AI-systeem aan dezelfde verzameling van (geharmoniseerde) regels wordt onderworpen, maar dat de toepasselijke regels worden bepaald door de omvang van het risico dat gepaard gaat met het betreffende AI-systeem. In deze bijdrage staat de vraag centraal wat de gevolgen van de AI-verordening voor de Nederlandse rechtsorde zullen zijn. Want de verwachting is dat het voorstel, weliswaar in gewijzigde vorm wat betreft definities en formuleringen, maar ongeschonden ten aanzien van de hoofdlijnen en de ‘piramidevorm’ in het bijzonder, de eindstreep gaat halen.
[verder lezen in NAVIGATOR]
Nep echt onder het naburig recht
Richard Trouborst, Charlotte Vrendenbarg en Dirk Visser
In deze bijdrage worden enkele juridische aspecten van
deepfakes besproken, oftewel niet van echt te onderscheiden nep(beelden en/of -geluiden). Gekeken wordt naar de positie van de makers van deepfakes, de makers van materiaal dat in deepfakes wordt verwerkt en gedeepfakete personen en hun nabestaanden. De nadruk ligt hierbij op de aard en de omvang van de rechten en de belangen van die betrokkenen, niet op de juridische en praktische handhavings(on)mogelijkheden. Verder ligt de nadruk op deepfakes die niet primair bedoeld zijn om te misleiden, omdat die categorie interessantere vragen oproept dan de evident onrechtmatige categorie van voor misleiding bedoelde deepfakes. De conclusie is onder andere dat alle ‘gedeepfakete personen’ een vérgaande bescherming verdienen, waarbij wordt aanbevolen die bescherming gelijk te stellen aan en onder te brengen bij de nabuurrechtelijke bescherming van uitvoerende kunstenaars zoals zij die genieten onder de Wet op de Naburige Rechten (WNR).
[verder lezen in NAVIGATOR]
Petroleum and beyond
Cees de Groot
Op 26 mei 2021 gaf de Rechtbank Den Haag Royal Dutch Shell plc (‘RDS’) de opdracht ervoor te zorgen dat de jaarlijkse emissie van CO2 in de dampkring die het gevolg is van de werkzaamheden van het Shell-concern eind 2030 is teruggebracht tot 55% van het niveau van de emissie in 2019 (de ‘reductieverplichting’). De rechtbank deed deze uitspraak in een procedure die was begonnen met een dagvaarding van 5 april 2019 door een aantal verenigingen en stichtingen, waaronder Vereniging Milieudefensie (samen ‘Milieudefensie c.s.’). RDS is de tophoudstervennootschap van het Shell-concern. Het Shell-concern bestaat wereldwijd uit meer dan 1100 vennootschappen. De uitspraak is zonder meer baanbrekend, maar is ook kritisch ontvangen.
[verder lezen in NAVIGATOR]
12 januari 2022
Tijdschrift
NJB 22 (2021)
Neurorechten: wat doet Nederland ermee?
Sjors Ligthart, Tijs Kooijmans en Gerben Meynen
Nieuwe neurotechnologieën werpen fundamentele vragen op voor het recht. Grofweg zijn twee typen technologieën te onderscheiden: enerzijds technieken die informatie uit het brein halen en anderzijds technieken die het brein veranderen. Bieden fundamentele rechten zoals vastgelegd in het EVRM en de Grondwet voldoende houvast en ruimte om het gebruik van deze technologieën in de hand te houden of moeten nieuwe rechten worden geformuleerd? In internationale literatuur wordt al enkele jaren gediscussieerd over de vraag of traditionele rechten en vrijheden voldoende bescherming bieden tegen deze opkomende technologieën die kunnen ingrijpen in ons ‘mentale leven’. Verschillende landen staan inmiddels op het punt van daadwerkelijke erkenning van specifieke neurorechten in hun nationale constitutie, maar in Nederland is er vooralsnog weinig aandacht voor deze belangrijke rechtsontwikkeling. Deze bijdrage beoogt die discussie te stimuleren en te verbreden door te onderstrepen dat naast de wetenschap input van de politiek – op het gebied van rechtsbescherming – inmiddels ook van belang is.
[verder lezen in NAVIGATOR]
Bescherming Klokkenluiders schiet ernstig tekort
Janny Dierx en Rob van Eijbergen
De bestaande (rechts)bescherming en het voorstel voor een nieuwe Wet Bescherming Klokkenluiders schieten ernstig tekort omdat er te weinig oog is voor de specifieke dynamiek in klokkenluiderszaken en omdat er een structureel gebrek aan effectieve conflicthantering bestaat. De huidige focus op procedures drijft betrokkenen onnodig uit elkaar. Klokkenluiders hebben tastbare en doortastende ondersteuning nodig om een melding constructief bespreekbaar te maken. Daarbij zou preventief moeten worden ingespeeld op veel voorkomende patronen die zich voordoen in klokkenluiderszaken.
[verder lezen in NAVIGATOR]
Nieuw auteurscontractenrecht 2021
Dirk Visser
Per 7 juni 2021 verandert het auteurscontractenrecht. Auteurs, uitvoerende kunstenaars, uitgevers, producenten en opdrachtgevers worden geconfronteerd met nieuwe regels en nieuwe onzekerheden ten gevolge van Europese harmonisatie. In deze bijdrage wordt een overzicht gegeven van de veranderingen en hoe hier in de praktijk het beste mee kan worden omgegaan.
[verder lezen in NAVIGATOR]
Gerechtskunst
Reiner de Winter
Als er één beroepsgroep is die ervan op de hoogte is dat alles zich met alles laat verbinden, dan is het wel de onze. De schijn van noodzakelijkheid ligt immers al heel gauw voor het oprapen, weet een jurist uit ervaring. En de meeste ‘rechtzoekenden’ weten dat eveneens! Wonderbaarlijk dan ook dat er zoveel publiciteit ontstond naar aanleiding van de aankleding van de nieuwe rechtbank in Amsterdam.
[verder lezen in NAVIGATOR]
2 juni 2021
Tijdschrift
NJB 16 (2021)
Kroniek van het vermogensrecht
Edwin van Wechem en Jac Rinkes
Regels, conflicten en oplossingen: tweestrijd is alom. Ook in het vermogensrecht is vaak sprake van tweestrijd. Hoe moeten dan de rechtens-juiste keuzes worden gemaakt? Misschien komt alles samen in de gedachtecirkel dat het ultieme doel van het recht gezien kan worden als evenwichtigheid en rechtvaardigheid, het zoeken naar de juiste afweging tussen beginselen, conflicten en orde.
[verder lezen in NAVIGATOR]
Kroniek van het algemeen bestuursrecht
Tom Barkhuysen en Willemien den Ouden
Het is opnieuw een roerige tijd om een kroniek over het algemeen bestuursrecht te schrijven. De roep om maatwerk, evenredigheid en transparantie in het overheidsoptreden die in de vorige kronieken werd beschreven, klinkt luider dan ooit. Over het gebrek aan maatwerk geleverd door een belangrijke uitvoeringsinstantie, de Belastingdienst/Toeslagen, is in deze kroniekperiode zelfs het kabinet gestruikeld. Dat het kabinet besloot om, midden in de coronacrisis, af te treden naar aanleiding van het rapport van de Parlementaire ondervragingscommissie kinderopvangtoeslag (POK) weerspiegelt de snoeiharde kritiek van deze commissie, die ook de bestuursrechter trof. Veel analyses, (aankondigingen van) reflecties, adviezen en moties gericht op het voorkomen van een herhaling van dit debacle zagen het licht. Een parlementaire enquête zal nog volgen. De nasleep van wat inmiddels de Toeslagenaffaire is gaan heten, zal welhaast zeker van grote invloed zijn op de ontwikkelingen in het algemene bestuursrecht in de komende jaren. Daarbij zal het de kunst zijn niet te overreageren omdat daardoor de evenzeer gewenste efficiënte en rechtszekere uitvoering van overheidsbeleid in de knel kan komen.
[verder lezen in NAVIGATOR]
Kroniek van het straf(proces)recht
Joost Nan, Pieter Verrest en Chantal van der Vis
In deze kroniekperiode vielen de landelijke verkiezingen en de huidige formatie. In de diverse verkiezingsprogramma’s stonden soms wel heel opvallende plannen en met de formatie op komst zal (moeten) blijken wat voor beleid er in de komende jaren op strafrechtelijk terrein zou kunnen worden verwacht. Daarom openen wij met een beschouwing daarover. Geld is daarbij een belangrijke factor, ook voor de toekomst van het gemoderniseerde Wetboek van Strafvordering. Vervolgens zetten wij enkele recente wetenschappelijke onderzoeken op een rij en bespreken we diverse belangrijke wetsvoorstellen. Ten slotte komt een groot cluster aan uitspraken aan bod, want de (internationale) rechtspraak was bepaald niet in lockdown. Gelukkig maar.
[verder lezen in NAVIGATOR]
Kroniek van het ondernemingsrecht
Harm-Jan de Kluiver
Er zijn weinig privaatrechtelijke rechtsgebieden waar de invloed van grote maatschappelijke thema’s zich zo direct laat gevoelen als in het ondernemingsrecht. Dat geldt ook voor discussies over klimaatverandering, duurzaamheid en diversiteit. Die grote thema’s bleven zelfs in COVID-jaar 2020 onverminderd actueel. Sterker nog, in de COVID-tijd is gebleken hoe kwetsbaar de samenleving is voor grote crises van deze aard en hoe belangrijk het is om de potentiële grote gevolgen daarvan te voorkomen. Dat geldt zeker met betrekking tot thema’s als klimaatverandering, milieu en, vaak daarmee verbonden, eerbiediging van mensenrechten. Aangezien ondernemingen worden gezien als cruciale maatschappelijke entiteiten, wordt vanuit de samenleving en de politiek de aandacht mede gericht op hoe ondernemingen met die thema’s omgaan. In dat verband wordt veel aanvullende regelgeving ontwikkeld, worden vragen gesteld naar zorgplichten voor (multinationale) ondernemingen en hun bestuurders en, algemener, of en hoe ondernemingen nog meer met maatschappelijke doelen kunnen worden verbonden. Bij dit alles is essentieel dat juist ook het adresseren van grote thema’s de ontwikkeling van ‘goed’ recht vereist. Dat vergt regels die zowel effectief als beginselvast zijn en gebaseerd op feitelijke en juridische integriteit. Tegelijkertijd kan worden waargenomen dat publieke en politieke statements die vooral het heersende sentiment ondersteunen een aantrekkingskracht hebben. Dat is echter geen recept voor de werkelijke juridische verankering van duurzaamheid die op zichzelf broodnodig is.
[verder lezen in NAVIGATOR]
En verder de kronieken van het mededingingsrecht, financieel recht, intellectueel eigendom, internationaal publiekrecht, gezondheidsrecht, omgevingsrecht en technologie & recht
Winfred Knibbeler, Tim van Helfteren, Danny Busch, Dirk Visser, Simon Dack, Niels Blokker, Nico Schrijver, Aart Hendriks, Marlon Boeve, Frank Groothuijse, Remy Chavannes, Anke Strijbos en Dorien Verhulst
21 april 2021