Werkgevers en organisaties kunnen een VOG vragen aan personen waarmee zij een dienstverband willen aangaan of wanneer zij vrijwilligerswerk aanbieden. Met de VOG worden personen met een belastend strafblad geweerd uit kwetsbare sectoren. Ieder jaar worden er meer VOG’s aangevraagd bij screeningsautoriteit Justis. In 2005 werden er nog zo’n 250 000 VOG-aanvragen gedaan, in 2016 waren het er bijna een miljoen.

‘Eens een dief, altijd een dief?’

In het onderzoek ‘Eens een dief, altijd een dief?’ wordt geconcludeerd dat met de VOG twee doelen zijn verenigd. De VOG voorkomt enerzijds dat het strafblad van justitiabelen openbaar wordt gemaakt en beschermt anderzijds de samenleving tegen toekomstige delictplegers. Bij het aanvragen van een VOG wordt het belang van de aanvrager afgewogen tegen het belang van de samenleving. Als de aanvrager functierelevante delicten geregistreerd heeft staan in zijn Justitiële Documentatie, deelt Justis deze informatie alleen met de aanvrager. Daarmee is afscherming van deze informatie gewaarborgd. Door het hanteren van terugkijktermijnen in de VOG-screening – in de meeste gevallen is die termijn vier jaar – wordt rekening gehouden met het uitdoven van de voorspellende kracht van eerder gepleegde criminaliteit. De algemene conclusie van de onderzoekers is dan ook dat de VOG een effectief instrument is, gebaseerd op wetenschappelijke inzichten.
Hoewel het percentage aanvragers dat de VOG geweigerd krijgt in de praktijk laag is, worden er jaarlijks enkele duizenden mensen met relevante antecedenten uit kwetsbare sectoren geweerd. Daarnaast laten de onderzoekers zien dat personen met (relevante) justitiële antecedenten weinig solliciteren naar functies waarvoor een VOG vereist is. Er gaat daarmee een duidelijk preventieve werking uit van de VOG.
Het onderzoek laat tevens zien dat personen aan wie een VOG werd geweigerd, voorafgaand aan deze weigering in geringere mate actief waren op de arbeidsmarkt. Ondanks dat een VOG-weigering voor deze groep een extra obstakel zou kunnen zijn om aan het werk te gaan, blijkt een positief effect op de recidive. De onderzoekers geven aan dat het niveau van geregistreerde criminele activiteiten van personen aan wie een VOG is geweigerd, ongeveer 50 procent lager wordt na de VOG-weigering. Eén van de verklaringen die de onderzoekers hiervoor geven, is dat een VOG-weigering leidt tot de motivatie om ‘het leven te beteren’. De Staatssecretaris van VenJ wil daarom het instrument niet aanpassen, maar betere voorlichting geven over de VOG. Op deze manier kan de VOG-weigering als hefboom worden gebruikt en niet meer als obstakel worden gezien.

Jongeren

In 2013 is besloten de algemene terugkijktermijn van de VOG voor jongeren tot 23 jaar te verkorten naar twee jaar. In 2015 hebben 169 000 jongeren tot 23 jaar voor verschillende doelen een VOG aangevraagd. Van deze groep kregen 438 personen geen VOG. Er werden VOG’s geweigerd voor het uitoefenen van werk of stage, maar ook een aanzienlijk percentage voor het uitoefenen van een hobby, zoals de schietsport of vrijwilligerswerk bij sport of scouting. De meeste VOG’s werden geweigerd vanwege een geweldsdelict of vermogensdelict. Uit de verkenning bleek bovendien dat niet één VOG werd geweigerd op basis van kleine hoeveelheden drugs voor eigen gebruik. Het idee dat de VOG vaak en vanwege kleine delicten wordt geweigerd, is dan ook gestoeld op onjuiste beeldvorming. Een verkenning uit 2015 heeft aangetoond dat zowel jongeren als hun begeleiders de kansen op het krijgen van een VOG te laag inschatten. Als reactie daarop wordt ingezet op meer voorlichting. In het communicatietraject gaat, naar aanleiding van het burgerinitiatief van BNN ‘Eén pil teveel maakt nog geen crimineel’, specifieke aandacht uit naar feesten en festivals. In samenwerking met Jellinek wordt een voorlichtingstraject over de VOG gemaakt dat festivalseizoen 2017 van start zal gaan. Daarnaast is een onderzoek gestart naar het aantal jongeren dat uit angst voor een weigering geen VOG durft aan te vragen.

Vrijwilligers

De regeling gratis VOG is bedoeld voor vrijwilligers die met kinderen of verstandelijk beperkten werken. In 2016 werden er 83 000 gratis VOG’s verstrekt. Doel van de regeling is het voorkomen van seksueel grensoverschrijdend gedrag in vrijwilligerswerk. Om deel te mogen nemen aan de VOG-regeling moet een vrijwilligersorganisatie preventiemaatregelen nemen om de sociale veiligheid op de club te vergroten, zoals het aanstellen van een vertrouwenspersoon of het invoeren van gedragsregels. Het blijkt dat de gratis VOG deelnemende organisaties stimuleert om met vrijwilligers in gesprek te gaan over het voorkomen van (seksueel) grensoverschrijdend gedrag en het nemen van aanvullende integriteitsmaatregelen.