De uitspraak volgde op een eerder kort geding dat door een bordeelhoudster was aangespannen tegen haar seksrobot.² Deze, in sadomasochisme gespecialiseerde, seksrobot genaamd Sexy Sadie,³ had op sociale media allerhande gevoelige gegevens over een klant verspreid. Maar als gevolg van deze loslippigheid van haar robot, liep de bordeelhoudster reputatieschade op en vertrok een groot aantal klanten. Bovendien zag de bordeelhoudster zich geconfronteerd met een mogelijke schadevergoedings-actie van de klant.

De zaak Sexy Sadie is een ludiek onderdeel van de ‘robot-ervaring’ die het Eindhovense evenement heeft te bieden. Maar serieus te nemen is de zaak toch ook. Want voorlopers van Sexy Sadie zijn inmiddels realiteit.⁴ Bovendien zien we een groeiende populariteit van allerhande digitale systemen die autonoom – dat wil zeggen zonder menselijke tussenkomst – taken uitvoeren en processen aansturen. En daarbij (aan)leren om deze handelingen (optimaal) uit te voeren aan de hand van de feedback die ze krijgen op een voorafgaande handeling. Zo ook werkt seksrobot Sexy Sadie in de geschetste casus.

Maar behalve dat deze autonoom handelende digitale sekswerker in staat was zich aan te passen aan de wensen en voorkeuren van de klant, behandelde de bordeelhoudster haar als ware ze een zelfstandige entiteit. Zo had de bordeelhoudster haar een geheimhoudingsplicht opgelegd, wat concreet inhield dat het algoritme en de parameters op een zodanige wijze aan de robot werden meegegeven, dat Sexy Sadie ‘wist’ dat haar handelen conform de regels op het terrein van persoonsgegevensbescherming en privacy diende te zijn. Kortom, ze had de gegevens over haar klant niet via sociale media mogen verspreiden. Dat ze dit in de betreffende situatie toch had gedaan, was te wijten aan het feit dat de klant de robot nogal hardhandig te pakken had genomen waardoor de arm van de robot werd vernield. Kennelijk raakte het intelligente systeem toen zodanig van slag, dat het niet meer handelde conform de duidelijke eerder door de bouwers meegegeven parameters, waaronder die over privacy. In de procedure werd dan ook ter verdediging van het handelen door Sexy Sadie aangevoerd dat ook intelligente robots emotionele eigenschappen bezitten en daarmee kunnen ‘lijden’. Dit brengt met zich mee dat ook robots een beroep moeten kunnen doen op fundamentele rechten als lichamelijke integriteit en vrijheid van meningsuiting. Niet verrassend stelde de bordeelhoudster zich op het standpunt dat – behalve dat sprake was van schending van de contractuele geheimhouding – aan een seksrobot geen rechtspersoonlijkheid toekomt. De seksrobot kent namelijk slechts kunstmatige en functionele eigenschappen en komt daarom ook geen fundamenteel recht toe.⁵

In zowel kort geding als hoger beroep ging de rechter met het laatste betoog mee. Interessant daarbij is dat de rechter in hoger beroep een toetsingskader formuleerde voor het toekennen van rechten aan intelligente systemen. De eerste stap in deze toetsing is te bepalen hoe sterk het recht in kwestie is verweven met de menselijke waardigheid. Vervolgens dient te worden bezien of het betreffende recht nodig is voor de uitoefening van de functionaliteit van de robot. Bij de onderhavige functies en meegegeven bevoegdheden van de seksrobot, mede in relatie tot de twee fundamentele rechten die aan de orde waren (lichamelijke integriteit en vrijheid van menings-uiting), stelde het hof vast dat Sexy Sadie geen beroep op beide rechten toekomt.

Het oordeel in de zaak Sexy Sadie biedt stof tot nadenken. Zowel de kwestie als zodanig, de door partijen gehanteerde argumenten als het oordeel in beide instanties – inclusief het ontwikkelde toetsingskader – zijn voer voor discussie. Bovendien mogen we verwachten dat het niet bij deze fictieve zaak zal blijven. In talloze domeinen doen intelligente systemen hun intrede en geven wij mensen de controle op het handelen van deze zelflerende systemen uit handen. In de zaak Sexy Sadie ging het over de vraag of aan een sexrobot fundamentele rechten toekomen. In toekomstige gevallen gaat het wellicht over aansprakelijkheid, dwaling of andere implicaties die met rechtssubjectiviteit samenhangen. In zijn jaarrede voor de NJV, 8 juni jl., concludeerde Bas Kortmann ‘Ik zou niet bij voorbaat willen aannemen dat toekenning van een zekere mate van rechtssubjectiviteit aan een robot onzinnig is.’⁶ Met in het achterhoofd de stap, eerder dit jaar, van Saudi Arabië om het staatsburgerschap van robots te erkennen⁷ en de intentie van het Europees Parlement om op termijn rechtspersoonlijkheid voor intelligente systemen te creëren,⁸ vormt de weliswaar fictieve zaak een wel degelijk serieus te nemen testcase voor ons land.

Dit Vooraf verschijnt in NJB 2018/1996, afl. 38

1. https://ibestuur.nl/nieuws/fundamentele-rechten-komen-slechts-toe-aan-natuurlijke-personen
2. https://ibestuur.nl/nieuws/nieuwe-tijden-nieuwe-rechten
3. Treffend: ‘Sexy Sadie, what have you done – You made a fool of everyone – You made a fool of everyone’ (Beatles, 1968)
4. Zie voor een soortgelijk initiatief: https://www.telegraaf.nl/entertainment/1583820/spuiten-en-slikken-opent-sekspoppenbordeel
5. https://robotlove.nl/wp-content/uploads/2018/10/procesdossierrobotrecht.pdf
6. NJB 2018/1363, afl. 27; Zie, afwijzend: Hartlief, NJB 2018/878, afl. 18.
7. https://www.youtube.com/watch?v=S5t6K9iwcdw
8. http://www.europarl.europa.eu/sides/getDoc.do?pubRef=-//EP//NONSGML+TA+P8-TA-2017-0051+0+DOC+PDF+V0//NL

Afbeelding: Flickr

Over de auteur(s)

Corien Prins

Hoogleraar Recht en Informatisering