De ironie van Brexit wil dat de stemmen van de Engelse sociaaldemocraten in het Europees Parlement de doorslag hebben gegeven bij de verkiezing van Ursula von der Leyen tot voorzitter van de Europese Commissie. Het is de uitkomst van een onvoorziene verkiezingscarrousel die in het vervolg gevoeglijk vermeden moet worden. De Europese Raad en het EP moeten beide nog leren het Spitzenkandidatenspel te spelen. Het EP dient tijdens de komende zittingstermijn nieuwe spelregels op te stellen en de Europese Raad mag de regels de volgende keer niet meer tijdens het spel veranderen.
Tegenstrijdige concepten
Het spel om de macht in Europa is dringend aan hervorming toe, omdat de huidige regels een samenraapsel van twee verschillende concepten vormen. Volgens het Verdrag van Lissabon uit 2007 worden de EU burgers op het niveau van de Unie vertegenwoordigd in het Europees Parlement. Vanuit deze visie ligt het concept van de Spitzenkandidaten voor de hand. De Akte betreffende de verkiezing van de leden van het Europees Parlement stamt echter uit 1976 en draagt de kenmerken van die tijd. De toenmalige Europese Gemeenschappen vormden een organisatie van democratische staten en de leden van het EP werden gekozen door de onderdanen van die lidstaten. Europese politieke partijen die elk een eigen lijsttrekker voor alle lidstaten kiezen, passen niet in dit concept. Zo bezien vormt het systeem van de Spitzenkandidaten een democratische illusie. Hoewel het Verdrag van Lissabon al bijna tien jaar van kracht is, is het recht om te kiezen en gekozen te worden binnen de EU nog altijd beperkt tot het land van nationaliteit of verblijf.
Homo Ludens Europaeus
Spellen zijn leuk als ze een complexe werkelijkheid terug kunnen brengen tot een overzichtelijke krachtmeting. Generaties kinderen en volwassenen hebben van Monopoly genoten omdat het spel de essentie van het kapitalisme bloot legt. In het bordspel Eurocracy draait het om de macht in Europa. De spelers gaan als lijsttrekkers van Europese politieke partijen op verkiezingstournee door de EU met het doel om President van de Europese Unie te worden. De regels van het spel zijn gebaseerd op het Verdrag van Lissabon en deelnemers ondervinden spelenderwijs dat de EU als een Europese democratie kan functioneren zonder een federale staat te vormen. De Groningse historicus Huizinga poneerde in zijn Homo Ludens uit 1938 al de stelling dat cultuur in spelvorm opkomt. De Homo Ludens Europaeus kan die stelling anno 2019 ten volle beamen.
Europees Parlement aan zet
De opzet van de bedenkers van de Spitzenkandidaten procedure in 2014 was om de kloof tussen de burgers en ‘Brussel’ te dichten. Gegeven het feit dat meer dan 50% van de EU burgers aan de EP-verkiezingen van 2019 heeft meegedaan, zijn zij in die opzet geslaagd. Dankzij de opkomst van de burgers vormt de EU momenteel een Unie van Staten en Burgers die als een Europese democratie functioneert.
Ondanks alle goede voornemens is de EU na de verkiezingen weer in de greep van koehandel en achterkamertjespolitiek terecht gekomen. De reden voor deze terugval in oude praktijken is dat het Europees Parlement de regels voor de verkiezing van de eigen leden uit 1976 nog niet heeft aangepast aan de bepalingen van het Verdrag van Lissabon. Het gevolg daarvan is dat de oude en de nieuwe visie op de EU op elkaar botsen. Huizinga wist al dat geen enkel spel zo met plezier gespeeld kan worden! De belangrijkste prioriteit van het nieuwgekozen Europees Parlement moet dus zijn om regels voor de verkiezingen van de eigen leden overeenkomstig artikel 223 VWEU aan te passen aan het concept van een democratische EU. Dan kan het systeem van de Spitzenkandidaten in stand blijven en hoeven de burgers bij de volgende gang naar de stembus in 2024 niet bang te zijn voor een herhaling van de spelbrekerij die de uitslag van de verkiezingen van 2019 ontsiert.
Bron afbeelding: Jaap Hoeksma, bordspel Eurocracy
