Vooral op het terrein van het algemene voorwaarden-recht zijn deze kroniekperiode gamechangers te melden. Zo lijkt de tijd rijp voor afschaffing van de vernietigingsgrond wegens niet-terhandstellen. Ook uitleg blijft de gemoederen bezighouden. Kunnen partijen de manier waarop de rechter Haviltex toepast beïnvloeden? Ja, en ook onbedoeld, waarmee de toepassing van het recht voor niet-juristen weer een stukje ondoorgrondelijker is geworden. Inzake reflexwerking, verrekening in faillissement, de aanvangstijd van de verjaring en het retentierecht zijn er vermeldenswaardige ontwikkelingen en verder is er natuurlijk weer volop geschreven en gepromoveerd.

[verder lezen in NAVIGATOR]

Grote maatschappelijke opgaven stellen de slagvaardigheid van de overheid op de proef. Op veel plaatsen binnen de overheid is overbelasting en onderbezetting. De instelling van de Staatscommissie Rechtsstaat, de ambitie om rechterlijke toetsing van wetgeving in formele zin mogelijk te maken en het conceptwetsvoorstel Versterking waarborgfunctie Awb laten zien dat het de regering ernst is met de zoektocht naar vergroting van de rechtsbescherming en rechtsstatelijkheid van (toetsing van) overheidsoptreden. Daarnaast hebben de inzet van de instrumenten van de conclusie en grote kameruitspraken de afgelopen jaren geleid tot een flinke opknapbeurt van de manier waarop algemene beginselen van behoorlijk bestuur en bestuursrechtelijke begrippen worden gebruikt als toetsingsinstrument door de rechter. De (recente) rechtspraak over het evenredigheids- en het vertrouwensbeginsel en de uitspraak over de invulling van het overtrederbegrip, laten zien dat de rechter de invulling daarvan heeft gesystematiseerd. Dat de toeslagenaffaire een brede discussie in gang heeft gezet over modernisering van de verhoudingen tussen de staatsmachten, is een lichtpuntje in deze affaire.

[verder lezen in NAVIGATOR]

Deze kroniekperiode is het kabinet gevallen en zijn politieke partijen druk in de weer geweest hun nieuwe verkiezingsprogramma’s samen te stellen. De behandeling van het wetsvoorstel Modernisering Wetboek van Strafvordering in de Tweede Kamer is aangevangen. Ons Wetboek van Strafrecht is uitgebreid met de strafbaarstelling van de voorbereidingshandelingen van seksueel kindermisbruik en wordt vanaf 2024 nog verder aangevuld met de strafbaarstelling van doxing (ondanks kritische geluiden vanuit de wetenschap). De Hoge Raad heeft zich uitgelaten over de prejudiciële procedure in strafzaken en de betekenis van het vertrouwensbeginsel bij de internationaal strafrechtelijke samenwerking in de zaken over EncroChat en SkyECC. In opdracht van het WODC zijn voorts twee rechtsvergelijkende onderzoeken verricht naar de Italiaanse maffia-aanpak om te bezien wat we daarvan kunnen leren.

[verder lezen in NAVIGATOR]

Het procesrecht wordt steeds meer dienend gemaakt aan de inhoud van de zaak en de beslechting van het werkelijke geschil dat voorligt. Deels gebeurt dit door het wegruimen van onnodige barrières en formaliteiten. Tegelijkertijd krijgt de rechter een steeds actievere rol toebedeeld om het echte geschil boven water – en opgelost – te krijgen. Dit is een positieve ontwikkeling want een juiste naleving van het procesrecht is geen doel op zich. Toch past ook een kanttekening. Het procesrecht bevat immers ook de waarborgen voor een eerlijke procesvoering in een democratische rechtsstaat. We moeten ervoor waken dat waarborgen als het verschoningsrecht aan de kant worden geschoven onder het mom van ‘het doel heiligt de middelen’, of dat de controlerende functie van de rechterlijke macht ondergesneeuwd raakt door de almaar toenemende werkdruk. De vraag is of de rechterlijke macht ook de komende jaren voldoende in staat zal blijven om haar rol effectief uit te oefenen als het aan de nodige capaciteit ontbreekt. Waar het aantal civiele handelszaken afneemt, geldt het omgekeerde voor de doorlooptijden. Nog niet alle achterstanden uit de coronaperiode zijn weggewerkt, zaken worden complexer en omvangrijker, en nieuwe uitdagingen dienen zich aan. Rechters zien de laatste jaren grote maatschappelijke thema’s langskomen: van Groningen tot toeslagen, en van klimaatkwesties tot allerhande massaschadeclaims. Alleen een goed geëquipeerde rechterlijke macht en overigens ook (sociale) advocatuur kunnen hier hun functie vervullen. Met de val van het kabinet liggen er weer nieuwe kansen om de rechtsstaat te versterken. Hopelijk zal het nieuwe kabinet die kansen met beide handen aangrijpen.

[verder lezen in NAVIGATOR]

[Lees de kroniek van het constitutioneel recht in NAVIGATOR]

[Lees de kroniek van het sociaal recht in NAVIGATOR]

[Lees de kroniek van het migratierecht in NAVIGATOR]

[Lees de kroniek van het belastingrecht in NAVIGATOR]

[Lees de kroniek van het personen- en familierecht en jeugdrecht in NAVIGATOR]

[Lees de kroniek van het Europees strafrecht in NAVIGATOR]

[Lees de kroniek van het Caribisch recht in NAVIGATOR]

Consumentenrecht goed op stoom, algemenevoorwaardenrecht aangescherpt en grenzen aan ambtshalve toetsing. Staan de kelderluikcriteria open door de invloed van de beginselen van subsidiariteit en proportionaliteit? En in hoeverre staat ook het gesloten stelsel van het goederenrecht (enigszins) open? Maar over het geheel genomen kabbelt het voort. In een explosieve wereld geteisterd door orkanen is het in vermogensrechtelijk juridisch Nederland enigszins windstil; wellicht stilte voor de storm?

[verder lezen in NAVIGATOR]

In een periode van breed gedeelde zorg over afnemend vertrouwen in het functioneren van de overheid, vindt groot onderhoud aan het bestuursrecht plaats. Dat sluit aan bij bewegingen naar een burgervriendelijker – responsief – bestuursrecht die al langer gaande zijn en zijn versneld door de toeslagenaffaire. Aanpassingen van wetgeving gericht op vergroting van de ruimte voor maatwerk en toetsingsmogelijkheden voor de rechter staan op het programma. Maar maatwerk is geen panacée voor alle problemen: aan de voorkant moet goed beleid worden gemaakt. De al langer waarneembare tendens van indringender rechterlijke toetsing van besluiten aan algemene beginselen lijkt nu versterkt te worden doorgezet.

[verder lezen in NAVIGATOR]

Deze kroniekperiode heeft de Hoge Raad zich uitgelaten over diverse ontwikkelingen in de strafprocesrechtspraktijk die niet zijn geregeld in het bijna 100 jaar oude Wetboek van Strafvordering. De Hoge Raad krijgt daardoor een steeds belangrijkere functie omdat hij handvatten formuleert voor een veranderende realiteit waarin het oude wetboek niet voorziet. Het onderstreept de noodzaak van het moderniseringstraject strafvordering. In deze bijdrage wordt eerst ingegaan op actualiteiten met betrekking tot wetgeving en de belangrijkste ontwikkelingen op het gebied van rechtspraak. Afgesloten wordt met een overzicht van proefschriften, oraties, afscheidsredes, liber amicorum en WODC-onderzoeken.

[verder lezen in NAVIGATOR]

Bij het schrijven van de vorige kroniek leek de rechtspraak zich in rustiger vaarwater te bevinden sinds het begin van de coronacrisis. Wij spraken dan ook de hoop uit dat weer vaart zou worden gemaakt met wetgeving en het uitvoeren van projecten op het gebied van digitalisering en innovatie die de afgelopen jaren stof lagen te vergaren. De coronacrisis bleek echter verre van voorbij en sindsdien heeft zich met de oorlog in Oekraïne, de torenhoge inflatie en de stikstofproblematiek een waaier aan nieuwe problemen aangediend die de politiek bezighoudt. Het is dan ook afwachten hoeveel prioriteit zal worden gegeven aan de rechtspraak in de komende periode. Met de toezegging van het kabinet van extra geld wordt in ieder geval een stap in de goede richting gezet. Dat geld is hoognodig nu met het opheffen van de coronamaatregelen en de verslechtering van de economische verwachtingen de druk op de rechtspraak waarschijnlijk alleen maar zal toenemen.

[verder lezen in NAVIGATOR]

[Lees de kroniek van het constitutioneel recht in NAVIGATOR]

[Lees de kroniek van het personen- en familierecht in NAVIGATOR]

[Lees de kroniek van het belastingrecht in NAVIGATOR]

[Lees de kroniek van het migratierecht in NAVIGATOR]

[Lees de kroniek van het omgevingsrecht in NAVIGATOR]

[Lees de kroniek van het insolventierecht in NAVIGATOR]

[Lees de kroniek van het sociaal recht in NAVIGATOR]

Op vermogensrechtelijk gebied is wederom meer geschreven dan deze kroniek kan behelzen, waarbij opvalt dat vaak wel zeer specialistisch de diepte wordt opgezocht. Jurisprudentie was er ook te over. Auteurs hebben dan ook hun rechtsgevoel moeten laten spreken in de selectie van wat vermeldenswaardig is. Grote spelers als Albert Heijn, Shell en Booking.com komen lang, maar ook meer particuliere zaken over bijvoorbeeld erfdienstbaarheden met betrekking tot vensters en bomen ontsnapten niet aan de aandacht, evenmin als aansprakelijkheid voor koppen en kommen van heupprothesen die niet gelijktijdig in het verkeer zijn gebracht. De uitleg van het Weens Koopverdrag komt langs en onvermijdelijk viel er weer het nodige te zeggen over causaliteitsvraagstukken.

[verder lezen in NAVIGATOR]

Ook nu heeft de kroniekperiode weer een rijke oogst opgeleverd, zij het dat de ontwikkelingen zich onveranderd concentreren rondom de thematiek van het responsiever en mensvriendelijker maken van het bestuursrecht en het leveren van maatwerk waar mogelijk. We zien dat aan de (voorgestelde) verfijningen van de rechtspraak over het vertrouwensbeginsel en het evenredigheidsbeginsel, de twee algemene beginselen van behoorlijk bestuur die de afgelopen jaren in toenemende mate een stempel hebben gedrukt op de bestuursrechtelijke rechtsontwikkeling en in de rechtspraak een nieuwe lading/dynamiek hebben gekregen en waarbij de toetsing van besluiten aan de hand van die criteria is gesystematiseerd en verfijnd. Naar verwachting kan binnen afzienbare tijd ook het (materiële) gelijkheidsbeginsel aan dat rijtje van ‘afgestofte’ en verder verfijnde algemene beginselen van behoorlijk bestuur worden toegevoegd.

[verder lezen in NAVIGATOR]

In deze kroniekperiode vonden onder het mandaat van het Europees Openbaar Ministerie (EOM) doorzoekingen plaats in panden in Nederland, is voorzien in wetgeving op het gebied van strafrechtelijke samenwerking met het Verenigd Koninkrijk na de Brexit, stelde de minister pilots voor om te experimenteren met onderdelen uit de beoogde Modernisering Strafvordering en is de bekritiseerde verschijningsplicht van de voorlopig gehechte verdachte van een ernstig zeden- of geweldsmisdrijf een feit. Op het gebied van rechtspraak zette de Hoge Raad de gevolgen van de uitspraak van het EHRM in post-Keskin uiteen. Het herzieningsverzoek in de Pettense campingmoord treft doel, maar het verzoek in de Arnhemse villamoord niet. En de veroordeling van Wilders voor groepsbelediging blijft in cassatie in stand.

[verder lezen in NAVIGATOR]

Na de grote uitdagingen waarvoor de rechtspraak zich met name aan het begin van de coronacrisis gesteld zag, lijken we inmiddels in rustiger vaarwater beland. Dat geldt voor het gehele burgerlijk procesrecht, waar met name sprake is van nuanceringen en verduidelijkingen. Die schijnbare rust is echter misleidend. Doordat de aandacht uitging naar het oplossen van de acute problemen en knelpunten als gevolg van COVID-19, is er weinig vooruitgang geboekt met een aantal meer fundamentele herzieningen en projecten. De val van het kabinet en de moeizame formatie helpen daar uiteraard ook niet bij. De komende jaren zal de aandacht moeten uitgaan naar het oplossen van de capaciteitsproblemen in de rechtspraak, en moet worden ingezet op verdere digitalisering en modernisering van bestaande wetgeving.

[verder lezen in NAVIGATOR]

[lees de kroniek van het constitutioneel recht in NAVIGATOR]
[lees de kroniek van het personen- en familierecht in NAVIGATOR]
[lees de kroniek van het belastingrecht in NAVIGATOR]
[lees de kroniek van het migratierecht in NAVIGATOR]
[lees de kroniek van het sociaal recht in NAVIGATOR]
[lees de kroniek van het Caribisch recht in NAVIGATOR]
[lees de kroniek van het Europees materieel recht in NAVIGATOR]

Het vreemdelingenrecht is een deelgebied van het bestuursrecht waarbij een groot ambtelijk apparaat, de IND, belast is met de uitvoering, zoals de Belastingdienst bij de toeslagen. Net als in de toeslagenaffaire hebben de belanghebbenden vaak een beperkt inkomen, zelden de Nederlandse nationaliteit en moeilijk toegang tot het recht. Bovendien gaat het om veel zaken: vreemdelingenzaken vormen 65% van alle afgedane ABRvS-zaken. En ook in vreemdelingenzaken is sprake van ongekend onrecht waarvoor politiek en samenleving ook nog eens liever de ogen sluiten. Dat onrecht komt voort uit vergelijkbare factoren als die speelden in de toeslagenaffaire zoals rigide wetgeving zonder hardheidsclausules, geïnstitutionaliseerd wantrouwen ten aanzien van een kwetsbare groep, een bestuur dat te weinig oog heeft voor de menselijke maat en constant de politieke boodschap hoort dat het beleid restrictief moet zijn en tot slot een rechterlijke macht die het bestuur de hand boven het hoofd houdt.

[verder lezen in NAVIGATOR]
[of download hier de pdf]

De Wet Inburgering 2022 is een voortzetting van, in plaats van een breuk met, het gevoerde inburgeringsbeleid van de afgelopen 25 jaar. Vreemdelingrechtelijke doelen zijn hierbij steeds centraler komen te staan, ten koste van het doel om de gelijkwaardige deelname van inburgeraars aan de maatschappij te faciliteren. Om deze doelen te ontkoppelen (en in lijn te brengen met EU-recht) is een fundamentele herziening van het hele stelsel nodig, waarbij taalverwerving en participatie naar vermogen en eigen inzicht – en het tegengaan van verscheidende uitsluitingsmechanismen – centraal zouden moeten staan.

[verder lezen in NAVIGATOR]
[of download hier de pdf]

Sinds 2017 worden asielzoekers die overlast veroorzaken in reguliere opvangcentra niet langer meer op straat gezet, maar overgeplaatst naar speciale toezichtlocaties waar hun vrijheid in verregaande mate wordt beperkt. In deze bijdrage wordt deze overplaatsing van asielzoekers onderzocht vanuit het perspectief van de rechtsstaat. De rechtsstaat is een veelgebruikt toetsingskader voor overheidshandelen. De vraag waarom de rechtsstaat van zo fundamenteel belang is, wordt echter vaak niet expliciet beantwoord. Deze bijdrage neemt als uitgangspunt dat de rechtsstaat noodzakelijk is voor het waarborgen van een fundamentele vorm van vrijheid: vrijheid als non-dominantie. Om deze vorm van vrijheid te kunnen waarborgen is het van belang dat de machtsuitoefening door de staat voldoende wordt gecontroleerd door het recht, waarvoor legaliteit, een verantwoordingsplicht en het respecteren van de dualiteit in het recht noodzakelijke elementen zijn. Bij de aanpak van overlastgevende asielzoekers wordt hier niet altijd aan voldaan. Deze conclusie is niet alleen relevant voor de verdere ontwikkeling van regelgeving en rechtspraak over overlastgevende asielzoekers, maar laat ook het belang zien van het hier ontwikkelde toetsingskader voor de evaluatie van regelgeving en rechtspraak op andere terreinen van machtsuitoefening door de overheid.

[verder lezen in NAVIGATOR]
[of download hier de pdf]

Ondanks uitsluitend negatieve adviezen van talrijke organisaties en instituties heeft de Staatssecretaris voor Justitie en Veiligheid toch het voorstel ingediend om het innen van dwangsommen in asielzaken definitief onmogelijk te maken. Sterker nog, zij wil de hele Vreemdelingenwet immuniseren tegen dwangsommen bij overschrijding van de toch al opgerekte beslistermijnen. In deze bijdrage is nog weer een aantal redenen opgesomd waarom dit een verwerpelijk plan is dat hopelijk het demissionaire kabinet niet zal overleven.

[verder lezen in NAVIGATOR]
[of download hier de pdf]

In het thematisch ambtsbericht over mensenrechten en justitie in Rwanda van 18 augustus 2016 wordt de situatie in Rwanda op die terreinen wel erg rooskleurig voorgesteld. Terwijl eerdere ambtsberichten hierover een meer accuraat beeld schetsten. Niet duidelijk is waarom dat eerdere beeld is bijgesteld. Als de bronnen die BuZa zelf voor dit ambtsbericht gebruikte, er op worden nageslagen ontstaat toch een heel wat verontrustender beeld dan uit het ambtsbericht 2016 oprijst. Dat verontrustende beeld wordt bevestigd door talloze andere betrouwbare openbare bronnen. Dat een dergelijk algemeen ambtsbericht grote en verschrikkelijke gevolgen kan hebben voor individuele mensen illustreert de zaak van de in 2016, drie maanden na verschijning van het ambtsbericht, door Nederland aan Rwanda uitgeleverde Jean-Baptiste Mugimba. Op het proces dat tegen hem gevoerd wordt, en dat nog steeds niet in een veroordeling is uitgemond, is vanuit rechtsstatelijk oogpunt, heel wat aan te merken, evenals op de door de minister aan de Kamer toegezegde monitoring van dat proces.

[verder lezen in NAVIGATOR]
[of download hier de pdf]

Ondanks de grote onrust die de wereld en Nederland nog steeds beheerst als gevolg van de corona-epidemie ging het leven ook gewoon door. Ook in het vermogensrecht. Jurisprudentie verscheen en er werden spraakmakende arresten gewezen, dissertaties, artikelen en boeken zagen het licht en ook de wetgever liet zich niet onbetuigd.

[verder lezen in NAVIGATOR]

De corona-epidemie heeft geleid tot interessante juridische vraagstukken, die veel aandacht hebben gekregen en dat duurt nog voort. De aandacht voor responsief bestuursrecht houdt ook aan. Besluitvorming op basis van algoritmes heeft deze kroniekperiode tot veel denkwerk en publicaties geleid. Opnieuw werd zichtbaar dat de algemene beginselen van behoorlijk bestuur het bestuursrecht flexibel maken en er voor zorgen dat ons bestuursrecht ook op nieuwe ontwikkelingen kan worden toegepast. Er was het tweede ‘jaarverslag’ van de Commissie Rechtseenheid bestuursrecht en wetgeving over onder meer digitalisering bij de overheid en de inwerkingtreding van de Tijdelijke wet Groningen. Ook op het deelterrein van toezicht en handhaving liet de coronacrisis onmiddellijk sporen na op de rechtsontwikkeling.

[verder lezen in NAVIGATOR]

In deze kroniekperiode wees de Hoge Raad instructieve arresten over specifieke delicten en wees hij op formeelrechtelijk gebied arresten ten faveure van de rechtsbescherming van verdachte. De wetgever zette ondertussen in op een verharding van het strafrechtregime. WODC-onderzoekers lieten zich daarentegen juist kritisch uit over de voorgestelde uitbreiding van het strafrechtelijk instrumentarium op diverse vlakken. Het EOM is nu officieel ingebed in ons strafrechtssysteem. Er is een nieuwe ‘tussenversie’ van het wetsvoorstel tot modernisering van strafvordering gepubliceerd. En last, but not least hebben de COVID-19-maatregelen geleid tot grote veranderingen in de rechtspraktijk. De nieuwe regelgeving doet vragen rijzen over de waarborg van grondrechten van de verdachte, maar biedt tegelijkertijd de mogelijkheid te experimenteren met digitaal rechtspreken.

[verder lezen in NAVIGATOR]

We kijken terug op een jaar waarin Nederland op de proef is gesteld. Een jaar waarin maximale flexibiliteit werd verlangd van de rechtspraak en procespartijen. Een periode waarin het, ondanks het mislukken van KEI, binnen een maand mogelijk werd om digitaal processtukken in te dienen en zittingen te houden en waarin deurwaarders de zogenaamde ‘corona-betekening’ introduceerden. Tegelijkertijd kunnen we ook terugkijken op een jaar waarin de Hoge Raad een aantal belangwekkende arresten heeft gewezen en langlopende wetgevingstrajecten ten einde zijn gekomen. Kortom, het is tijd voor de verslaglegging van een ongekend bewogen jaar in het burgerlijk procesrecht.

[verder lezen in NAVIGATOR]

[lees de kroniek van het constitutioneel recht in NAVIGATOR]
[lees de kroniek van het migratierecht in NAVIGATOR]
[lees de kroniek van het personen- en familierecht in NAVIGATOR]
[lees de kroniek van het belastingrecht in NAVIGATOR]
[lees de kroniek van het insolventierecht in NAVIGATOR]
[lees de kroniek van het sociaal recht in NAVIGATOR]

In deze kroniekperiode nadert orkaan Lorenzo, met ongekende windkracht voor die regio, de Azoren. Het klimaatdebat wordt urgent, zelfs in de verkiezingscampagnes in de VS. Ook hier te lande: recent is men tot een conclusie gekomen in de Urgenda-zaak. De conclusie strekt ertoe dat het arrest van het Hof in die zaak in stand kan blijven. Het oordeel van de Hoge Raad zal (waarschijnlijk) in de volgende kroniek aan de orde komen: even afwachten dus. In de kroniekperiode was het redelijk windstil op het gebied van het contracten- en goederenrecht. Dat kan echter niet worden gezegd over het aansprakelijkheidsrecht. Daar was veel turbulentie. De Hoge Raad oordeelde over de vorderingen van de Moeders van Srebrenica en er werden prejudiciële vragen beantwoord over het recht met betrekking tot de schade in verband met de gaswinning in Groningen. De schietpartij in Alphen aan den Rijn gaat niet alleen de historie in vanwege het daardoor veroorzaakte leed, maar ook omdat de Hoge Raad in de zaak die in verband hiermee aan het hoogste rechtscollege werd voorgelegd, een nieuwe richting geeft aan de leerstukken relativiteit en causaliteit in het onrechtmatige daad-recht. De bespreking van dat arrest moeten wij echter, vanwege de ruimte die ons is toegemeten, doorschuiven naar de volgende kroniek.

Lees de kroniek van het vermogensrecht in Navigator.

De aandacht voor het burgerperspectief en de behoefte van de burger aan houvast in normen, lopen als een rode draad door deze kroniekperiode heen. De urgentie van normering van de digitalisering van de omgang tussen burgers en overheid blijkt uit rechtspraak en diverse (wets)voorstellen. De in eerdere kronieken gesignaleerde tendens dat overheidsbesluiten (en het gebruik van beleids- en beoordelingsruimte) indringender worden getoetst door de rechter, zet zich onverminderd voort, evenals de inspanningen die de rechter zich getroost om zoveel mogelijk rechtspraak ‘op maat’ te leveren. Binnen het punitieve handhavingsrecht blijft de ontwikkeling van de rechtspraak rondom de cautieplicht en het zwijgrecht de moeite van het volgen waard. Verder was er veel aandacht voor de bestuursrechtelijke handhaving van ondermijnende criminele activiteiten en een drietal belangrijke uitspraken met betrekking tot het overheidsaansprakelijkheidsrecht. Twee ‘Europese’ onderwerpen hebben de afgelopen periode in het bijzonder in de belangstelling gestaan: het toepassingsbereik van en de toets aan de Dienstenrichtlijn, en de schaarse rechtenproblematiek.

Lees de kroniek van het algemeen bestuursrecht in Navigator.

De rechtsstaat lijkt af en toe te wankelen. Alle instituten hebben het volgens diverse rapportages moeilijk, vooral met zichzelf. De klap van buiten kwam toen de zeer gewaardeerde advocaat Derk Wiersum in zijn eigen straat werd doodgeschoten, vermoedelijk vanwege zijn werk als raadsman in een zware strafzaak tegen kopstukken van de Amsterdamse onderwereld. De schok was en is groot. Maar we moeten door, met en voor ons allen.

Lees de kroniek van het straf(proces)recht in Navigator.

Hoewel een paar grote dossiers afgelopen jaar tot afronding kwamen, lijkt de wil tot noodzakelijke vernieuwing op andere complexe dossiers afwezig. Digitalisering blijft een blok aan het been van de gewenste hervormingen. De rechtspraak staat onder druk, maar laat zich gelukkig niet ontmoedigen en ontplooit ook deze kroniekperiode weer allerhande initiatieven die de toegankelijkheid van de rechtspraak moeten verbeteren. Het is de vraag of de sociale advocatuur diezelfde veerkracht kan en wil opbrengen in afwachting van een structurele oplossing uit Den Haag. Het is tijd voor de verslaglegging van een enigszins onrustig jaar burgerlijk procesrecht.

Lees de kroniek van het burgerlijk procesrecht in Navigator.

Lees de kroniek van het Nederlands en Europees constitutioneel recht in Navigator.
Lees de kroniek van het personen- en familierecht in Navigator.
Lees de kroniek van het belastingrecht in Navigator.
Lees de kroniek van het migratierecht in Navigator.
Lees de kroniek van het Europees materieel recht in Navigator.
Lees de kroniek van het sociaal recht in Navigator.

Doemdenken of opgewekt dwarsliggen in het recht? Vrolijke rechtswetenschap en rechtstoepassing, of juist met pessimisme het juridisch debat in? In deze kroniek vermogensrecht staat het plezier in het denken over de juridische werkelijkheid zoals altijd voorop. Er is ruimte voor teleurstelling, maar ook voor innovatie. Weinig turbulent, maar onderweg naar morgen.

Lees het hele artikel in Navigator.

Hoe moet in het bestuursrecht worden omgegaan met digitalisering? Die vraag is zowel door de Afdeling advisering als de Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State op de voorgrond gezet. In deze kroniekperiode zijn er daarnaast richtinggevende uitspraken over klassieke bestuursrechtelijke begrippen en de algemene beginselen van behoorlijk bestuur gedaan, ook op het terrein van toezicht en handhaving. De aandacht voor rechtseenheid blijkt uit de uitspraak van de Centrale Raad van Beroep over b-organen. Ook de al eerder waarneembare intensivering van de rechterlijke toetsing met verscherpte aandacht voor maatwerk in individuele gevallen zet zich door, zo blijkt uit conclusies en principiële uitspraken die het bespreken meer dan waard zijn.

Lees het hele artikel in Navigator.

In deze kroniekperiode gaat het behoorlijk vaak om geld. Geld voor rechtspraak, het afnemen van criminele opbrengsten en vergoeding van schade en kosten na een goede afloop van de strafzaak en proceseconomische afwegingen. Veel te doen was er om de schikking die het Openbaar Ministerie trof met ING Bank N.V. De bank betaalt een recordboete van  675 miljoen en een bedrag van  100 miljoen aan te ontnemen wederrechtelijk verkregen voordeel. Op het gebied van wetgeving is ter consultatie aangeboden o.a. de Wet herwaardering strafbaarstelling actuele delictsvormen en traden de Implementatiewet vierde anti-witwasrichtlijn en het Zestiende Protocol bij het EVRM in werking. Niet alleen ten aanzien van de gefinancierde rechtsbijstand voor de sociale advocatuur is het allang geen vetpot meer. Ook de Nederlandse Vereniging voor Rechtspraak (NVVR) luidt de noodklok. De Hoge Raad wees een zeer belangrijk arrest over de inhoud van voorwaardelijke opzet. Het regende bovendien overzichtsarresten en cassaties in belang der wet in de kroniekperiode.

Lees het hele artikel in Navigator.

De vorige kroniek sloten wij af met het uitspreken van de verwachting dat rond deze tijd de eerste storm rond de inwerkingtreding van KEI zou zijn gaan liggen. Dat het weer zich niet altijd betrouwbaar laat voorspellen, is afgelopen jaar gebleken. Door budgetoverschrijdingen werd KEI ‘on hold’ gezet voordat we goed en wel zijn begonnen. Het zijn duidelijk woelige tijden voor de rechtspraak. De initiatieven voor modernisering, vereenvoudiging en herziening van het civiele procesrecht volgen elkaar in rap tempo op. Tegelijkertijd wordt de financiering van de rechtspraak een steeds groter punt van zorg. Hoog tijd voor een nieuw overzicht van de rechtspraak en de belangrijkste ontwikkelingen in het afgelopen jaar.

Lees het hele artikel in Navigator.

Lees de kroniek van het constitutioneel recht in Navigator.
Lees de kroniek van het personen- en familierecht in Navigator.
Lees de kroniek van het belastingrecht in Navigator.
Lees de kroniek van het migratierecht in Navigator.
Lees de kroniek van het Europees strafrecht in Navigator.
Lees de kroniek van het omgevingsrecht in Navigator.
Lees de kroniek van het sociaal recht in Navigator.

De Hoge Raad heeft het afgelopen jaar relatief weinig arresten op het gebied van het vermogensrecht gewezen; veel zaken betroffen vooral het procesrecht. In deze kroniek worden de belangrijkste uitspraken aangestipt, geordend in de hoofdcategorieën algemeen vermogensrecht, overeenkomstenrecht, schadevergoeding en aansprakelijkheid, goederenrecht en een aparte paragraaf voor piramides en verjaring. Ook wordt daarbij telkens de nieuw verschenen literatuur vermeld. Over het geheel genomen was het business as usual, rechtsvorming op kleine schaal en stapsgewijze wetenschappelijke vooruitgang.

Lees het hele artikel in Navigator.

Hardheid en zuinigheid lijken nog steeds de leidende beginselen die het handelen van het Ministerie van Veiligheid en Justitie bepalen. Van het eerste zien we voorbeelden in het uitvoering geven aan Straatsburgse jurisprudentie over bijvoorbeeld de levenslange gevangenisstraf. Van het tweede in de uitvoering van het recht op rechtsbijstand, maar ook in de operatie om tot een nieuw Wetboek van Strafvordering te komen waarbij het Leitmotiv efficiency lijkt te zijn. De Hoge Raad geeft weliswaar nuttige overzichtsarresten maar meer oog voor fouten van de feitenrechter zou niet misstaan.

Lees het hele artikel in Navigator.

Het Wetsvoorstel open overheid is door de Tweede Kamer aangenomen, het Wetsvoorstel organisatie hoogste bestuursrechtspraak ligt ter behandeling in de Tweede Kamer en digitaal procederen (KEI) gaat echt van start. De rechtsstaat moet geen sluitpost zijn van besluitvorming is de kop die de Raad van State meegeeft aan het persbericht bij het jaarverslag 2015. De indringendheid van de toetsing door de rechter krijgt in het jaarverslag en in concrete uitspraken de aandacht. De zomer werd afgesloten met het rapport van de Commissie rechtseenheid bestuursrecht, over rechtseenheid tussen de Hoge Raad en de Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State. Er zijn dus genoeg ontwikkelingen om in deze kroniek op een rij te zetten. De auteurs voegen daar een overzicht van jurisprudentie en publicaties over de kernbegrippen van de Awb en op het gebied van toezicht en handhaving van deze kroniekperiode aan toe.

Lees het hele artikel in Navigator.

Het burgerlijk procesrecht was het afgelopen jaar weer een relatief rustig bezit. Desondanks heeft de Hoge Raad zich over talloze kwesties mogen uitlaten. De belangrijkste daarvan worden in deze kroniek aangestipt, zodat de lezer na lezing weer grotendeels bij is. Dit zou overigens wel eens het laatste jaar van relatieve rust kunnen zijn. Vanaf 1 februari 2017 begint de geleidelijke invoering van de wetgeving rond KEI. Aangenomen mag worden dat die nieuwe wetgeving vanaf dag één tot tal van vragen en discussiepunten gaat leiden. De rechterlijke macht en de advocatuur mogen wat dat betreft dus de borst nat maken.

Lees het hele artikel in Navigator.

Aan de nummer schreven ook mee: Marcelle Reneman, Lieneke Slingenberg, Thomas Spijkerboer, Martijn Stronks, Barend Barentsen, Stefan Sagel, Niels Blokker, Nico Schrijver, Berthy van den Broek, Frank Groothuijse, Ben Schueler, Remy Chavannes, Dorien Verhuls en Anke Strijbos.

Bekijk dit nummer in Navigator.

Twijfel doet zich gelden op vele niveaus: als bijvoorbeeld de Hoge Raad zelf niet twijfelt over de juiste uitleg van EU-regels is hij niet verplicht om antwoorden van het Hof van Justitie EU op vragen van andere rechters, die hieromtrent wel twijfelden, af te wachten of zelf vragen te stellen. Maar twijfel over de precieze betekenis van specifieke wettelijke bepalingen komt in de kroniekperiode bij de Hoge Raad minstens twee keer aan de orde. Het Hof van Justitie EU neemt tijdens de kroniekperiode over een belangrijk punt dan weer twijfel weg in het Europese consumentrecht. Geen twijfel is er ook over de voortgang van de ontwikkeling van het Europees privaatrecht. Geen twijfel is er in ieder geval over het feit dat met name advocaten er goed aan zouden doen de aanwijzingen die de Hoge Raad tot tweemaal toe formuleert over zorgnormen ter harte te nemen.

Op het eerste gezicht leek het een rustig half jaar. Maar met name in september is een aantal (beleids)kwesties in een stroomversnelling geraakt en kwam de Minister van Veiligheid en Justitie in opspraak over de betrokkenheid van de overheidsinstanties bij de foto van Volkert van der G. Op het gebied van wetgeving is het nog even stilte voor de storm (in het kader van de Modernisering Wetboek van Strafvordering), maar de Hoge Raad heeft een groot aantal belangwekkende uitspraken gedaan (al of niet in cassatie in belang der wet). Voor die rechtspraak is in deze kroniek de meeste aandacht.

Het Wetsvoorstel splitsing van de Raad van State en opheffing van de Centrale Raad van Beroep en het College van Beroep voor het bedrijfsleven en de zogenoemde ‘concurrenten-rechtspraak’ hebben het afgelopen half jaar de meeste pennen in beweging gebracht. Voor het overige was het in deze kroniekperiode betrekkelijk rustig. Op het gebied van openbaarheid van bestuur is vooral het een en ander te doen geweest over het wetsvoorstel waarbij de dwangsom bij WOB-zaken uit de wet wordt gehaald. Het voorstel blijkt op verrassend veel weerstand te stuiten. Verder blijven onrechtmatig verkregen bewijs en de bestuurlijke boete belangrijke thema’s en is een aantal interessante uitspraken over het vertrouwensbeginsel gewezen.

Dit jaar is voor het eerst sinds 2012 de voorjaarskroniek (civiele) rechtspleging weer verschenen. Daarin heeft Carla Klaassen aandacht besteed aan belangrijke actuele ontwikkelingen en thema’s op het gebied van de civiele rechtspleging. De onderhavige kroniek concentreert zich daarom als vanouds op de belangrijkste ontwikkelingen in de jurisprudentie van met name de Hoge Raad op het terrein van het burgerlijk procesrecht. Het beeld in de jurisprudentie is grotendeels ook als vanouds: geen revolutionaire ontwikkelingen, maar voldoende uitspraken die de moeite van het signaleren waard zijn. Als echter de rechtspraak naar aanleiding van de pilotreglementen bij de Gerechtshoven Amsterdam en ’s-Hertogenbosch een voorbode is van wat ons te wachten staat na de invoering van KEI, zal er de komende jaren voldoende stof zijn voor deze kroniek.